اولویت بندی عوامل موثر بر افزایش تاب آوری کشاورزان در برابر مخاطرات طبیعی (با تاکید بر خشکسالی) منطقه مورد مطالعه: کشاورزان روستاهای شهرستان ایجرود

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 4، دوره 3، شماره 2 - شماره پیاپی 10، مرداد 1393، صفحه 129-154   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v3i2.29042

نویسندگان

طاهره صادقلو^* ؛ حمدالله سجاسی قیداری

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

کشور ایران به لحاظ قرارگیری در کمربند خشکسالی، بشدت در معرض خسارات و آسیب های وارده از مخاطره طبیعی خزنده خشکسالی قرار دارد؛ به‌طوری‌که عمده تأثیرگذاری در بخش کشاورزی است. به همین جهت بعد از وقوع بحران خشکسالی، واکنش های مختلفی از سوی کشاورزان مشاهده می‌شود. میزان آسیب های وارده به لحاظ اقتصادی، محیطی و اجتماعی و میزان مقاومت کشاورزان در برابر این حادثه به طرق گوناگون نمایان می شود. شناخت میزان تاب آوری جمعیت و گروه‌های انسانی درگیر به‌عنوان اقدامی ابزاری در راستای پیشگیری از زایش فاجعه ای مبتنی بر زیستن در نواحی پرخطر مطرح است. گاه ناتوانی در مدیریت این پدیده به بیابان‌زایی و رهایی اراضی کشاورزی از سوی کشاورزان می انجامد که خود بیانگر پایین بودن سطح تاب آوری و انعطاف پذیری در برابر این بحران است. وقوع خشکسالی های اخیر در ایران و شدت خسارات وارده از ادامه آسیب پذیری کشاورزان حکایت دارد. مطالعه حاضر به دنبال اولویت بندی عوامل مؤثر در تاب آوری کشاورزان در برابر این مخاطره خزنده است. این مطالعه با استفاده از روش مطالعه کتابخانه ای- پیمایشی و از داده های حاصل از تکمیل پرسشنامه در سطح جامعه آماری 388 نفره کشاورزان منطقه ‌ایجرود صورت گرفته است. یافته های تحقیق از طریق آزمون T حاکی از پایین بودن سطح میانگین عوامل مؤثر در افزایش تاب آوری کشاورزان منطقه است. این امر به‌ویژه در رابطه عوامل بعد سیاست‌ها و حمایت‌های دولتی قابل توجه است. به‌طوری‌که تنها میانگین عددی 5 متغیر بالاتر از مطلوبیت عدی آزمون و 15 متغیر دیگر از وضعیت مناسبی در افزایش تاب آوری کشاورزان برخوردار نیست. همچنین نتایج مدل وایکور نشان داد که بیشتر عامل تأثیرگذار در تاب آوری آن‌ها در برابر مخاطره خشکسالی، توسعه بیمه محصولات کشاورزی بوده، در رتبه دوم ایجاد سیستم پایش و پیش‌آگاهی خشکسالی و ارزیابی خسارت قرار داشته و متغیر توجه به دانش بومی و میزان بهره‌گیری از آن نیز در رتبه سوم قرار دارد.

کلیدواژه‌ها

تاب آوری؛ خشکسالی؛ کشاورزان؛ وایکور؛ ایجرود

مراجع

پزشکی راد، غلامرضا؛ مردانی بلداجی، ابراهیم و فعلی، سعید؛ 1387. عوامل مؤثر بر نگرش کشاورزان گندم‌کار خراسان رضوی نسبت به کاربرد تکنولوژی‌های کاهش دهنده ضایعات گندم در دوره‌های کمی آبی و خشکسالی. مجله علمی کشاورزی. اسفند. (31)2؛ 1-13.

پورطاهری، مهدی؛ سجاسی قیداری، حمد اله و صادقلو، طاهره؛ 1390. ارزیابی تطبیقی روش‌های رتبه‌بندی تکنیک مخاطرات محیطی در مناطق روستایی (مطالعه موردی: استان زنجان). پژوهش‌های روستایی. سال دوم. شماره سوم.

پورطاهری، مهدی؛ رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و کاظمی، نسرین؛ 1392. نقش رویکرد مدیریت ریسک خشکسالی در کاهش آسیب پذیری اقتصادی، اجتماعی کشاورزان روستایی (از دیدگاه مسئولین و کارشناسان)؛ مطالعه موردی دهستان سولدوز آذربایجان غربی. پژوهش‌های روستایی سال چهارم. شماره یکم. بهار. صص1-22.

حسینی، سید محمود، ابوالقاسم شریف زاده، سعید غلامرضایی و مرتضی اکبری؛ 1390. تبیین مؤلفه‌های مدیریت بحران خشکسالی در مناطق روستایی و عشایری جنوب. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران. دوره 2-42. شماره 2.

رفیعیان، مجتبی، محمدرضا رضایی، علی عسگری، اکبر پرهیزکار و سیاوش شایان؛ 1389. تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور (CBDM). برنامه‌ریزی و آمایش فضا-مدرس علوم انسانی. زمستان. 15(4 (پیاپی 72).

شرفی، لیدا و کیومرث زرافشانی؛ 1389. سنجش آسیب پذیری اقتصادی و اجتماعی کشاورزان در برابر خشکسالی، مطالعه موردی، گندمکاران شهرستان‌های کرمانشاه، صحنه و روانسر. پژوهش‌های روستایی. شماره4. زمستان.

پیرمرادیان، نادر؛ شمس‏نیا، سید امیر و بوستانی، فردین؛ 1387. ارزیابی دوره بازگشت خشکسالی با استفاده از شاخص استاندارد شده بارش در استان فارس. مجله دانش نوین کشاورزی. سال چهارم. شماره سیزدهم.

صالح، ایرج و داریوش مختاری؛ 1386. اثرات و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی خشکسالی بر خانوارهای روستایی در منطقه سیستان. علوم ترویج آموزش کشاورزی ایران. جلد3. شماره1.

غلامی، محمد؛ حکیم دوست، یاسر و رستگار، موسی؛ 1392. بررسی ارتباط بین خشکسالی اقلیمی و مکان گزینی روستاها (مطالعه موردی: استان زنجان). مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی؛ شماره سوم. فصل بهار و تابستان.

Adger, W. N., 2000. Social and ecological resilience: are they related?. Progress in Human Geography 24, 3, 347–364.

Adger, W. N., 1999. Social vulnerability to climate change and extremes in coastal Vietnam. World Development 27, 249– 69.

Almedom, Astier. M. and Tumwine, James K., 2008. Resilience to Disasters: A Paradigm Shift from Vulnerability to Strength. African Health Sciences 8, Special Issue December, 1-5.

Barton, D., Morton, J., & Hendy, C., 2001. Drought contingency planning for pastoral livilhoods. NRI policy series 15.

Beckman, M., 2006. Resilient Society, Vulnerable People: A Study of Disaster Response and Recovery from Floods in Central Vietnam. Doctoral thesis; Faculty of Natural Resources and Agriculture Sciences; Swedish University of Agricultural Sciences.

Berkes, F., Colding J., & Folke, C., 2003. Navigating social-ecological systems: building resilience for complexity and change. Cambridge: Cambridge University Press.

Bruneau, M., Chang, S., Eguchi, R., Lee, G., O’Rourke, T., Reinhorn, A., Shinozuka, M., Tierney, K., Wallace, W., von W., 2003. A framework to quantitatively assess andenhance the seismic resilience of communities. Earthquake Spectra 19, 733- 752.

Carpenter, S., Walker, B., Anderies, J., Abel, M., 2001. From metaphor to measurement: Resilience of what to what? Ecosystems 4, 765-781.

Chambers, R., 1989. Vulnerability, coping and policy. IDS Bulletin 20, 1–7.

Chatterjee, P., Vijay, M., and Athawale, S., 2009. Selection of materials using compromise ranking and outranking methods. Materials and Design 30, 10, 4043-4053.

Chen, L. Y., and Wang, T. C., 2009. Optimizing partners’ choice in IS/IT outsourcing projects: the strategic decision of fuzzy VIKOR. International Journal of Production Economics 120, 1, 233-242.

Cutter, S. L., Barnes, L., Berry, M., Burton, C., Evans, E., Tate, E., Webb, J., 2008. A place-based model for understanding community resilience to natural disasters". Global Environmental Change, 1-9.

Downing, T. E., & Bakker, K., 1998. Drought Discourse and vulnerability. Environmental Change unit, University of oxford, oxford OX 13 TB, UK.

Holling, C. S., 1973. Resilience and stability of ecological systems. Annual Review of Ecology and Systematic 4, 1-23.

Holling, C.S., and Sanderson, S., 1996. Dynamics of (dis) harmony in ecological and social systems. In Hanna, S.S., Folke, C. and Mäler, K.G., editors, Rights to nature, Washington DC: Island Press, 57–85.

Hosseini, S. M., Sharif zadeh, A., Gholamrezai, S., Akbari, M., 2012. Explaining Components of Drought Crisis Management in Southeastern Rural and Nomadic Areas of Iran. Iranian journal of agricultural economics and development resaerch 42, 2, 185-197.

Kasperson, J.X., Kasperson, R.E., and Turner, B.L., 1996. Regions at risk: exploring environmental criticality. Environment 38(10), 4–15, 26–29.

Kumpfer, K. L. 1999. Factors and processes contributing to resilience. In: MD Glantz, JL Johnson (Eds). Resilience and development. Positive life adaptations. New York: Kluwer Academic/Plenum, 1999; 179-244

Machlis, G.E., Force, J.E. and Burch, W.R., 1990. Timber, minerals and social change: an exploratory test of two resource dependent communities. Rural Sociology 55, 411–24.

Manyena, S. B., 2006. The concept of resilience revisited. Disasters30, 4, 433-450.

Milestad, R., 2003. Building Farm Resilience, Challenges and Prospects for Organic Farming. Doctoral thesis, Swedish University of Agricultural Sciences Uppsala 2003.

Opricovic S., and Tzeng, G. H., 2004. Compromise solution by MCDM methods: a comparative analysis of VIKOR and TOPSIS. European Journal of Operational Research 156, 2, 445-455.

Opricovic S., and Tzeng, G. H., 2007. Extended VIKOR method in comparison with outranking methods. European Journal of Operational Research 178, 2, 514-529.

Pezeshki Rad, G. R., Mardani Boldaji, E., Feli, S., 2008. Effective Factors On Khirasan Razavi wheat Farmers attitude to use of Technological soulution for wheat loss decreasing in low rain and drought period. Journal of agricultural science, winter 2(31), 1- 13.

Pirmoradian N., Shamsnia, S. A., Boustani F., and Shahrokhnia, M. A., 2008. ٍEvaluation of drought return period using standardized precipitation index (SPI) in Fars province. Iran, Journal of New Agricultural Sciences 13, 7-21.

Purtaherei, M., Eftekhari, A. R., Kazemi, N., 2013. The Role of Drought Risk Management Approach in Reducing Social – Economic Vulnerability of Farmers and Rural Regions Case Study: Sulduz Rural District, Azarbaijan Gharbi. Journal of rural research 1, 1-22.

Purtaheri, M., Sojasi Qeidari, H., Sadeghloo, T., 2012. Comparative Assessment of Ranking Methods for Natural Disasters in Rural Regions (Case Study: Zanjan Province). Journal of rural researches 3,33-56.

Rafieian, M., Rezai, M. R., Asgari, A., Parhizkar, A., Shayan, S., 2009. Conceptual explanation of resilience and its criterias in community based disaster management (CBDM). spatial planning journal of Modares human science 15(4),19-41 .

Rao, R. V., 2008. A decision making methodology for material selection using an improved compromise ranking method. Journal of Materials and Design 29(10), 1949-1954.

Ruttan, V. W., 1999. The new growth theory and development economics: a survey. Journal of Development Studies 35, 1–26.

Sabet Rafter, A., 1999. Coping with drought, proceeding of the first conference of investigating of drought solution. Kerman, jahad e daneshgahi press, Iran.

Sanayei, A., Mousavi, F., and Yazdankhah, A., 2010. Group decision making process for supplier selection with VIKOR under fuzzy environment. Journal of Expert Systems with Applications 37(1), 24-30.

Sharafi, L., Zarafshani, K., 2011. Economic and Social Vulnerability Assessment among Farmers towards Drought (Case of study: Wheat Farmers Kermanshah, Sahne, and Ravansar townships). Journal of Rural researches 1(4), 129-154.

Timmerman, P., 1981. Vulnerability, resilience and the collapse of society: A review of models and possible climatic applications. Institute for Environmental Studies, Canada: University of Toronto.

Traerup, S., 2007. Coping with climate change vulnerability: issues related to development and agriculture linkages in developing countries. department of geography and geology, university of Copenhagen.

Vasquez- leon, M., Wast, C., and Finan, T., 2003. a comparative assessment of climate vulnerability: agriculture and ranching on both sides of us- mexico border. Global environmental change 13, 159-173.

Wilhite, D.A., Svoboda, M. D., & Hayes, M. J., 2007. Understanding the complex impacts of drought: a key enhancing drought mitigation and preparedness. water resource management 21, 763-774.

Wilhite, O. V., & Wilhite, D. A., 2002. Assessing vulnerability to agriculture drought: a Nebraska case study. Journal of natural hazards 25, 37-58.

Zhou, H., Jing’ai W., Jinhong W., and Huicong J., 2009. Resilience to natural hazards: A geographic perspective. Nat Hazards, DOI 10.1007/s11069- 009- 9407.

Mokhtari, D., Saleh, I., 2007. Investigation of economic and social impacts and consequences of drought on rural households in Sistan region. Promotion of agricultural education in Iran, Vo. 3, No.1.

Gholami, M., Hakimdust Y., Rastegar M., 2013. The relationship between climatic drought andlocation of rural areas (Case Study: Zanjan Province). Journal of Research and Rural Planning, Issues. 3