نگاهی به ریشه چند واژه گیلکی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 3، دوره 9، شماره 16، تیر 1396، صفحه 45-59   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v9i16.61801

نویسنده

نرجس بانو صبوری^*

دانشگاه پیام نور

چکیده

ریشه شناسی را به اختصار بررسی خاستگاه یا تاریخ واژه دانسته اند. از این رو برای دست یابی به ریشه حقیقی واژه باید در زمان به عقب بازگشت تا به وضعیتی رسید که اطلاعات مربوط به واژه به صورت شفاف و روشن در اختیار قرار گیرد و بتوان با اطمینان فرایند شکل گیری واژه را بازسازی کرد. گویش گیلکی یکی از گویش های ایرانی نو است که در شمار گویش های شمال غربی ایران جای داشته و در حاشیه سواحل جنوب غربی دریای خزر رواج دارد. در این پژوهش به بررسی ریشه‌شناختی بیست واژه گیلکی پرداخته شده است. داده های این جستار از ناحیه جلگه ای شرق استان گیلان و منطقه کوهستانی دیلمان گرداوری شده اند. در هر مدخل ریشه ایرانی باستان و ریشه هندو اروپایی آورده شده، و ویژگی های آوایی و ساختاری واژه توضیح داده شده است. پس از آن واژه های هم ریشه در دیگر زبان ها و گویش های ایرانی آورده شده است. واج‌نوشت داده‌ها در این پژوهش بر اساس شیوه و نشانه‌های رایج در آثار مربوط به زبان‌های ایرانی انجام پذیرفته است. این بررسی پیوند زبانی گویش گیلکی را با دیگر زبان ها و گویش های ایرانی در دوره های سه گانه تاریخی ایرانی باستان، میانه و نو آشکار ساخته، و سیر تحول واج های این گویش را به روشنی باز می نماید. افزون بر این، نشان دهنده ظرفیت واژگانی و معنایی این گویش و دیگر زبان ها و گویش های مرتبط با آن نیز هست.

کلیدواژه‌ها

ریشه شناسی؛ زبان ایرانی باستان؛ گویش گیلکی؛ زبان های ایرانی

مراجع

ابوالقاسمی، محسن (1373). ماده‌های فعل‌های فارسی دری، تهران: ققنوس.

پاینده لنگرودی، محمود (1366). فرهنگ گیل و دیلم، فارسی به گیلکی، تهران: امیرکبیر.

حسن‌دوست، محمد (1380). "اشتقاق چند واژه گیلکی"، نامه فرهنگستان، شماره 17، صص 162-170.

حسن‌دوست، محمد (1389). فرهنگ تطبیقی- موضوعی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی نو، 2ج، تهران: نشر آثار.

حسن‌دوست، محمد (1393). فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، 5ج، تهران: نشر آثار.

صبوری، نرجس‌بانو (1392). "ریشه‌شناسی چند مصدر گیلکی"، نامه فرهنگستان، ویژه‌نامه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، شماره 2، صص 53-65.

صبوری، نرجس‌بانو و روشن، بلقیس (1393). "ریشه‌شناسی چند واژه از گویش گیلکی"، ادب-پژوهی، شماره 30، صص 117-.131

صبوری، نرجس‌بانو و روشن، بلقیس (1394). فعل‌های گیلکی، بررسی تطبیقی و ریشه‌شناختی گونه‌های گویشی شرق گیلان، رشت: فرهنگ ایلیا.

طاهری، اسفندیار (1391). "ریشه‌شناسی واژه‌هایی از گویش بختیاری"، نامه فرهنگستان، ویژه‌نامه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، شماره 1، صص 111-137.

قریب، بدرالزمان (1374). فرهنگ سغدی، تهران: فرهنگان.

معین، محمد (1371): فرهنگ فارسی، 5 ج، تهران: امیر کبیر.

مکنزی، د. ن (1379). فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.

Bailey, H.W. (1979). Dictionary of Khotan Saka, Cambridge.

Bartholomae, Ch. (1961). Altiranisches Wörterbuch, Berlin.

Campbell, L. (2007). A Glossary of Historical Linguistics, Edinburg.

Cheung, J. (2007). Etymological Dictionary of the Iranian Verb, Leiden, Berlin.

Durkin-Meisterernst, D. (2004). Dictionary of Manichean Middle Persian and Parthian, Belgium.

Emmerick, R. (1968). Saka Grammatic Studies, London.

Kellens, J. (1995). Liste du Verbe Avestique, Wiesbaden.

Kent, R.G. (1953). Old Persian, New Heaven.

Krisch, T. (2010). “Etymology”, The Continuum Companion to Historical Linguistics, NewYork, pp. 311-325.

Pokorny, J. (1956). Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, Tübingen.

Rastorgueva, V. S. (2012). The Gilaki Language, Upsala University.

Rix, H. (2001). Lexicon der Indogermanischen Verben, Wiesbaden, Reichert.

Samadi, M. (1986). Das Chwaresmische Verbum, Wiesbaden.