درآمدی انتقادی بر دیدگاه سید قطب دربارۀ جوامع متمدن و غیرمتمدن

تاریخ و فرهنگ

مقاله 4، دوره 50، شماره 2 - شماره پیاپی 101، مهر 1397، صفحه 65-83   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v50i2.77969

نویسندگان

سید رضا مهدی نژاد^{* 1}؛ سید علیرضا واسعی²

¹جامعۀ المصطفی العالمیه

²پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

در میان آراء سید قطب، دیدگاه او دربارۀ پدیدۀ تمدن چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در این جستار با روش تحلیلی ـ انتقادی تلاش شده به این پرسش پاسخ داده شود که نوع نگرش او به جامعۀ متمدن و غیرمتمدن چگونه بوده و چه نقدهایی بر آن وارد است؟ بر اساس یافته‌های این پژوهش، سید قطب جامعۀ متمدن را تنها جامعۀ اسلامی به معنای حقیقی دانسته است؛ این جامعۀ اسلامی از ویژگی‌های خاصی مانند حاکمیت خداوند و اندیشۀ توحیدی، ارزش یافتن انسانیت، محوریت خانواده و برپایی خلافت الهی توسط انسان برخوردار است. او جوامع فاقد این ویژگی‌ها را جاهلی و غیرمتمدن شمرده است. این دیدگاه به لحاظ ترسیم جامعۀ مطلوب و آرمانی قابل توجه است؛ ولی نقد جدی وارد بر آن عبارت است از نگرش دوگانۀ صفر‌و‌صدی نسبت به جامعۀ متمدن و غیرمتمدن و زمینه‌سازی در جهت گسترش اندیشه‌ها و جنبش‌های افراط‌گرا.

کلیدواژه‌ها

سید قطب؛ جامعۀ اسلامی؛ جامعۀ متمدن؛ جامعۀ غیرمتمدن

مراجع

آشوری، داریوش، تعریف‌ها و مفهوم فرهنگ، آگاه، تهران، 1381ش.

اﮐﻮاﻧﯽ، ﺣﻤﺪالله و ارژﻧﮓ، اردوان، «ﻣﺪرﻧﯿﺘﻪ واﻧﺪیشۀ اﺣﯿﺎﮔﺮ: ﻣﺮوری ﺑﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﯿﺪ ﻗﻄﺐ»، در داﻧﺶ ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ، سال اول، ش2، تابستان 1391، صص33ـ54.

امام، عبدالله، ‌عبدالناصر و الإخوان المسلمون، دار الخیال، قاهره، 1997م.

بارنارد، فردریک م.، نظریه‌های فرهنگ و تمدن در عصر جدید، ترجمۀ محمدسعید حنایی کاشانی، در نامۀ فرهنگ، تابستان و پاییز 1373، ش14 و 15، صص74ـ85.

بن نبی، مالک، مشکلة ‌الافکار فی العالم الاسلامی، ترجمۀ عمر مسقاوی، دار الفکر، دمشق، 2002م.

تافلر، الوین‌ و ها‌یدی تافلر، به‌سوی تمدن جدید: تفکر سیا‌سی‌ در موج‌ سوم‌، ترجمۀ محمدرضا جعفری، سیمرغ ، تهران، 1374ش.

توین بی، آرنولد، بررسی تاریخ تمدن، ترجمۀ محمدحسین آریا، امیر کبیر، تهران، 1376ش.

جعفری، محمد تقی، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار علامه جعفری، تهران، 1390ش.

حموده، عادل، ‌سید قطب؛ ‌من القریة الی المشنقة، ‌سینا، قاهره، 1990م.

دورانت، ویلیام جیمز، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام، انقلاب اسلامی، تهران، 1372ش.

رفیعی، محمدحسین، «از بنیادگرایی تا اصلاح گرایی: بررسی تطبیقی آراء سید قطب و سعید حوّی»، در آیینۀ پژوهش، سال بیست و ششم، ش3، مرداد و شهریور 1394، صص19ـ29.

ﺳﻮزﻧﮕﺮ، ﺳﯿﺮوس، اندیشهﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺳﯿﺪ ﻗﻄﺐ، اﺳﻼﻣﯽ ﻣﺮﮐﺰ اﺳﻨﺎد اﻧﻘﻼب، تهران، 1383ش.

ﺷﺮﻳﻌﺘﻰ، ﻋﻠﻰ، ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻤﺪن، ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ آثار، ج 11، ﻗﻠﻢ، تهران، 1370ش.

قطب، سید بن ابراهیم، اسلام؛ آیین فطرت، ترجمۀ سید ابراهیم میرباقری، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1348ش.

قطب، سید بن ابراهیم، الاسلام و مشکلاة الحضاره، عیسی بابی حلبی و شرکاه، دار احیاء کتب العربیه، قاهره، 1962م.

قطب، سید بن ابراهیم، السلام العالمی و الاسلام، دار الشروق، بیروت و قاهره، 1427ق.

قطب، سید بن ابراهیم، الحضارة الاسلامیة، دار الشروق، بیروت و قاهره، 1415ق.

قطب، سید بن ابراهیم، فی ظلال القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت، 1412ق.

قطب، سید بن ابراهیم، عدالت اجتماعی در اسلام، ترجمۀ سید هادی خسروشاهی و محمدعلی گرامی، شرکت سهامی‌ انتشار، تهران، 1352ش.

قطب، سید بن ابراهیم، ‌ماچه می‌گوییم، ترجمۀ سید هادی خسروشاهی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 1370ش.

قطب، سید بن ابراهیم، معالم فی الطریق، المرکز العربی للدراسات و الابحاث، دوحه، 1430ق.

قطب، سید بن ابراهیم، نحو مجتمع اسلامی، دار الشروق، بیروت و قاهره، 1407ق.

کوش، دنی، مفهوم فرهنگ در علوم اجتماعی، ترجمۀ فریدون وحیدا، سروش، تهران، 1381ش.

مرادی، مجید، «تقریر گفتمان سید قطب»، در علوم سیاسی،سال 1382، ش21، صص195 ـ216.

ﻣﯿﺮاﺣﻤﺪی، ﻣﻨﺼﻮر و احمد ﻣﻬﺮﺑﺎن، «اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژی ﺳﯿﺪ ﻗﻄﺐ و اﺳﻼم رادﯾﮑﺎل»، در ﭘﮋوﻫﺶﻧﺎمۀ ﻋﻠﻮم ﺳﯿﺎﺳﯽ، 1378، (1) 4، صص175ـ212.

هانتیگتون، ساموئل، برخورد تمدن‌ها و بازسازی نظم جهانی، ترجمۀ محمدعلی حمید رفیعی، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران، 1378ش.

یوکیجی، فوکوتساوا، نظریۀ تمدن، ترجمۀ چنگیز پهلوان، گیو، تهران، 1379ش.

Hansen, H. & P. Kainz, "Radical Islamism and Totalitarian Ideology: a Comparison of Sayyid Qutb’s Islamism with Marxism and National Socialism", in Totalitarian Movements and Political Religions, 8(1), 2007, pp.55-76.

Khatab, Sayed, The Political Thought of Sayyid Qutb: The Theory of jahiliyyah, New York, Routledge, 2006.

Khatab, Sayed, Radical Islamism and Totalitarian Ideology: a Comparison of Sayyid Qutb’s Islamism with Marxism and National Socialism, New York, Routledge, 2006.

Khatab, Sayed, "Hakimiyyah and Jahiliyyah in the Thought of Sayyid Qutb", in Middle Eastern Studies, 38(3), July 2002, pp.145-170.

Shepard, William E., "Sayyid Qutb’s Docttrine of jahiliyya", in Middle East Studies, 35, 2003, pp.521-545.

Soage, A. B., Islamism and Modernity: The Political Thought of Sayyid Qutb, in Totalitarian Movements and Political Religions, 10(2), pp.189-203.

Ushama, T., "Extremism in the Discourse of Sayyid Qutb: Myth and Reality", in Intellectual Discourse, 15(2), 2007, pp.167-190.