دکترین نیکسون و سیاست نفتی ایران در دهۀ 1350 بررسی مقایسه‌ای بر اساسِ مدل پیوستگی «روزنا»

پژوهش نامه ایرانی سیاست بین الملل

مقاله 3، دوره 2، شماره 4، بهمن 1393، صفحه 44-69   

نوع مقاله: مقالات

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jipr.v2i4.44309

نویسندگان

فاطمه دانشور¹؛ سمانه شفیع‌زاده²؛ محسن خلیلی^{* 1}

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه تهران

چکیده

کشورهای صاحب ‌نفت در جهان‌ سوم که از دهۀ 1950 به بعد هر یک به‌شکلی درگیر مبارزه با کمپانی های بزرگ نفتی بودند، با تأسیس «اوپک» در سپتامبر 1960 در صدد استفاده از نفت به‌عنوان سلاحی برای نیل به اهداف اقتصادی و سیاسی برآمدند؛ برای نمونه، اوپک در سال های 1973 و 1974 قیمت های نفت را به‌صورت بی‌سابقه‌ای افزایش داد. نیکسون نیز تحت‌ِ تأثیر فرآیند سیاست‌گذاری خارجی، افکار عمومی آمریکا و شرایط بین‌المللی، سیاست جدیدی را در مورد خلیج ‌فارس در پیش‌ گرفت که مبتنی بر سپردن مسؤولیت حفظ ثبات و امنیت منطقه به دولت های منطقه ای بود و به «دکترین نیکسون» مشهور شد. در این شرایط و به‌ویژه تحت تأثیر دکترین نیکسون ، هدف سیاست خارجی ایران تحقق نقش ژاندارمی منطقه بود و به همین علت به خرید بیشتر تسلیحات از آمریکا روی آورد. بنیانِ مقاله، تبیین تأثیرپذیری سیاست نفتی ایران در دهۀ 1350 از دکترین نیکسون با استفاده از مدل پیوستگی «روزنا» است.

کلیدواژه‌ها

ایران؛ پهلوی دوم؛ سیاست نفتی؛ دکترین نیکسون؛ مدل پیوستگی روزنا

مراجع

آبراهامیان، ی. (1380). ایران بین دو انقلاب (ترجمۀ ا. گل‌محمدی و م. ا. فتاحی). تهران: نشرنی.

آمبروز، ا. (1369). روند سلطه‌گری (تر (ترجمۀ ا. تابنده). تهران: چاپخش.

ازغندی، ع. (1384). روابط خارجی ایران. تهران: قومس.

ازغندی، ع. (1379). نخبگان سیاسی ایران بین دو انقلاب. تهران: قومس.

اسدی، ب. (1381). خلیج ‌فارس و مسائل آن. تهران: سمت.

افضلی، ر. و دیگران. (1386). دولت مدرن در ایران. قم: دانشگاه مفید.

الحسنی، س. (1374). مبانی تفکر رؤسای جمهور آمریکا (ترجمۀ ص. ماجری).تهران: اطلاعات.

امینی، ع. (1381). تاریخ روابط خارجی ایران در دوران پهلوی. تهران: صدای معاصر.

ایوانز،گ. و نونام، ج. (1381). فرهنگ روابط بین‌الملل (ترجمۀ ح. مشیرزاده و ح. شریفی‌).تهران: میزان.

برودین، و. و دیگران. (1353). راز آشکار (ترجمۀ م. تقوی و ع. کوثری). تهران: کومش.

پرلاف، ج. (1371). سایه‌های قدرت (ترجمۀ ک. میرزایی). تهران: رسا.

پولاک، ک. (1386). معمای ایران: تعارض در روابط ایران وآمریکا (ترجمۀ م. صمیمی).تهران: روشنگران و مطالعات زنان.

ترابی، ی. (1379). روابط ایران و آمریکا. تهران: عروج.

تقوی، م. (1379). اقتصاد سیاسی بین‌الملل. تهران: وزارت امور اقتصاد و دارایی.

حمیدی‌نیا، ح. (1382). ایالات‌ متحده آمریکا. تهران:دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

خلیلی، م. (1387). مجلس شورای اسلامی و روابط خارجی: (نفوذپذیری- تصمیم‌گیری) پژوهشنامۀ علوم سیاسی، 3(2).

خلیلی، م. (1388).نظام حقوق اساسی مقایسه‌ای و دانش مطالعات منطقه‌ای. مطالعات اورآسیای مرکزی، 2(5).

خلیلی، م. و صلواتی طرقی، ف. (1389). پیوند حامی ‌پیرو و سقوط نظام پهلوی، ساختار توازن قدرت و کارگزار انقلابی. پژوهشنامۀ علوم سیاسی، 6 (1).

خوشوقت، م. (1375). تجزیه و تحلیل تصمیم‌گیری در سیاست خارجی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

داربی‌شر، ی. (1369). تحولات سیاسی در ایالات ‌متحده (ترجمۀ ر. قاسمیان).تهران: انقلاب اسلامی.

دهقانی فیروزآبادی س. ج. (1388). سیاست‌ خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: سمت.

زونیس، م. (1370). شکست شاهانه (ترجمۀ ع. مخبر).تهران: طرح نو.

زونیس م. (1378). روانشناسی نخبگان سیاسی ایران (ترجمۀ پ. صالحی و س. امین‌زاده و ز. لبادی). تهران: چاپخش.

زین، ه. (1390). تاریخ آمریکا از 1492 تا 2001. ترجمۀ.(م. صالحی علامه).تهران: آمه.

رئیس‌طوسی، ر. (1363). نفت وبحران انرژی. تهران: کیهان.

ذوقی، ا. (1381). مسائل اقتصادی و سیاسی نفت ایران. تهران: پاژنگ.

ساعتچی، م. (1377). نظریه‌پردازان ونظریه‌ها در روانشناسی. تهران: سخن.

سردارنیا، خ. (1386). تبیین ساختارگرای سیاسی-اقتصادی از فساد اقتصادی در ایران (پهلوی دوم57تا1342). پژوهشنامۀ علوم سیاسی، 2 (1).

سینایی، و. (1384). دولت مطلقه، نظامیان و سیاست در ایران.تهران: کویر.

سیف‌زاده، ح. (1376). مبانی و مدل‌های تصمیم‌گیری در سیاست‌خارجی.تهران: وزارت امورخارجه.

سیف‌زاده، ح. (1382). اصول روابط بین‌الملل.تهران: میزان.

شافریتز، ج. و بوریک، ک. (1390). سیاست‌گذاری عمومی در ایالات‌ متحده آمریکا (ترجمۀ ح. ملک‌محمدی). تهران: دانشگاه امام صادق(ع).

شاهدی، م. (1382). حزب رستاخیز؛ اشتباه بزرگ. جلداول.تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.

شولزینگر، ج. (1379). دیپلماسی آمریکا در قرن بیستم (ترجمۀ م. رفیعی مهرآبادی). تهران: وزارت امور خارجه.

عطایی، ف. و منصوری‌مقدم، ج. (1398). سیاست ‌خارجی ایران در قبال ایالات ‌متحده آمریکا از منظر نظریۀ پیوستگی جیمز روزنا در سال‌های 1332 تا 1357. دانش سیاسی، 4 (2).

فراهانی، ح. (1384). روانشناسی شخصیت شاه، در کتاب سقوط؛ مجموعه مقالات نخستین همایش بررسی علل فروپاشی سلطنت پهلوی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.

فونتن، آ. (1363). یک بستر و دو رؤیا، تاریخ تنش‌زدایی (1981-1962) (ترجمۀ ع. مهدوی). تهران: نشرنو.

غنیمی‌فرد، ح. و احدی‌فر، س. (1374). درآمدهای نفتی، توسعه و جهان سوم. تهران: مؤسسۀ فرهنگی نظری.

قاسمی، ف. (1384). اصول روابط بین‌الملل.تهران: میزان.

کاتم، ر. (1363).ایالات ‌متحده آمریکا، ایران و جنگ سرد و بدرود با شاه آمریکایی (ترجمۀ م. آتش‌برگ).تهران: نشر بین‌الملل.

کگلی، چ. و ویتکف، ا. (1382).سیاست ‌خارجی آمریکا (الگو وروند). تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

کیوان‌حسینی، ا. (1388). لابی یهود و سیاست ‌خارجی آمریکا. تهران: مؤسسۀ مطالعات اندیشه‌سازان نور.

لارسون، ت. و اسکیدمور، د. (1376). اقتصاد سیاسی بین‌الملل؛ تلاش برای کسب ثروت وقدرت (ترجمۀ ا. ساعی و م. تقوی). تهران: قومس.

متقی، ا. و پوستین‌چی، ز. (1390). الگو و روند در سیاست‌ خارجی ایران. قم: دانشگاه مفید.

محمدی، م. (1377). مروری بر سیاست‌ خارجی ایران دوران پهلوی. تهران: دادگستر.

مدنی، ا. (1374). موانع توسعۀ اقتصادی ایران. تهران: شهرآب.

مدنی، ج. (1372). مبانی و کلیات علوم سیاسی. تهران: مؤلف.

مهدوی، ع. (1384). سیاست‌ خارجی ایران. تهران: پیکان.

میرترابی، س (1387). نفت، سیاست و دموکراسی. تهران: قومس.

میرترابی، س. (1386). مسائل نفت ایران. تهران: قومس.

میلانی،م. (1387). شکل‌گیری انقلاب اسلامی (ترجمۀ م. عطارزاده). تهران: گام نو.

نجاتی، غ. (1377). تاریخ سیاسی بیست‌وپنج سالۀ ایران (از کودتا تاانقلاب). تهران: دادگستر.

نیکسون، ر. (1364). جنگ واقعی صلح واقعی (ترجمۀ ع. طاهری).تهران: کتابسرا.

نیکسون، ر. (1363).رهبران: کسانی‌که دنیا را تغییر داده‌اند (ترجمۀ ک. عمادی). تهران: عطایی.

نیکسون، ر. (1371). فرصت را دریابیم (ترجمۀ ح. وفسی‌نژاد). تهران: طرح نو.

هالستی، ک.ج. (1376). مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل (ترجمۀ ب. مستقیمی وم. طارم‌سری). تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.

هانی‌مکی، ی. (1389).کیسینجر و سیاست‌ خارجی آمریکا (ترجمۀ ع. قهرمانپور بناب).تهران: خرسندی.

یرگین، د. (1380). غنیمت: داستان پرماجرای نفت از آغاز تا امروز (ترجمۀ ا. تبریزی). تهران: علمی و فرهنگی.

Alvandi, R. (2012). Nixon, Kissinger, and the Shah: The Origins of Iranian Primacy in the Persian Gulf. The society for historians of American foreign relations (SHAFR).

Berinkerhoff, D. & Gold smith, A. (2005). Institutional dualism and international development administration and society. Administration and society, 37 (2).

Grabinski, G. (2005). Anti-Americanism in Europe a historic disese: Gop Eruope.

Hudson, V. (2005). Foreign policy analysis: actor-specific theory and the ground of international relations, Foreign Policy Analysis, 1(4).

Kaplan, M. (1962). A System and Process in International Politics. Newyork: Wily.

Naji, S. & Javan, J. (2011). Role of the Persian Gulf’s oil in the US geopolitical codes during the Cold War geopolitical order. International journal of humanities and social science. 1(5).

Rozenau, J. (1971). The scientific study of foreign policy. New York: Free Press.

Zanchetta, B. (2009). The United States and the “Loss” Of Iran. Working Papersin International History and Politics. 3 (4).