پژوهشی در سیر تاریخی تنقیح مناط در فقه امامیه

فقه و اصول

مقاله 7، دوره 44، شماره 4 - شماره پیاپی 91، بهمن 1391   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.10925

نویسندگان

فائزه ملکی^{* 1}؛ محمد حسن حائری²؛ محمد تقی فخلعی²

¹کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تنقیح مناط، عبارت است از خالص کردن و منقح کردن علت و مناط حکم از اوصاف و خصوصیات زائد همراه حکم و تعمیم آن به هر مورد برخوردار از ویژگی مشترک. تنقیح مناط، نخستین بار در سدۀ پنجم توسط اهل سنت مطرح شد و بعدها در سدۀ هفتم به طور صریح و رسمی، در بین شیعه مطرح گشت. (اگر چه پیش از آن نیز رویکردهایی غیر صریح به آن صورت گرفته بود). این روش بعد از آن نیز کم و بیش مورد توجه فقها بوده و به آن استناد جسته و در موردش سخن رانده‌اند.
در این مقاله چگونگی رویکرد فقیهان از آغاز تا به امروز در آراء و نظریات و در عمل و استنادات، در ادوار مختلف، مورد تحلیل و تبیین قرار گرفته و در نتیجۀ آن مشخص می‌شود که جز یکی از فقها، به دلیلی قابل توجیه، هیچ کس به کلی با حجیت تنقیح مناط مخالف نیست و تقریباً همه حجیت تنقیح مناط قطعی را می‌پذیرند و تنها تنی چند از بزرگان، حجیت آن را در احکام غیر تعبدی محدود کرده‌اند؛ اگر چه که از طرف دیگر، عموم فقهای امامیه با حجیت تنقیح مناط ظنی مخالفند و تنها بعضی از اعلام امامیه، تنقیح مناط ظنی مستند به لفظ و بعض دیگر تنقیح مناط اطمینانی را معتبر دانسته‌اند.

کلیدواژه‌ها

تنقیح مناط؛ مناط؛ تنقیح؛ الغای فارق؛ الغای خصوصیت

مراجع