بررسی دیدگاه مخالفان احادیث عرض در اهل سنت

علوم قرآن و حدیث

مقاله 4، دوره 46، شماره 1، مرداد 1396، صفحه 131-159   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v46i1.11988

نویسندگان

حسن نقی زاده¹؛ سیدمحمد مرتضوی¹؛ مجتبی نوروزی^{* 2}

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

طبق مفاد روایاتی که بعدها در لسان اصولیان و فقها به «اخبار عرض» شهرت یافته است، احادیثی که صدور آن‌ها از معصوم (ع) مورد تردید قرار می‌گیرد، بر قرآن کریم عرضه می‌شوند و دست‌کم در صورت مخالفت با قرآن کریم مردود به‌حساب می‌آیند.
این روایات که در منابع شیعه جزء روایات صحیح و معتبر می‌باشند؛ و فراتر از آن به‌نظر برخی از اصولیان و فقیهان متواتر شمرده شده‌اند، از سوی اکثر عالمان اهل‌سنت مورد بی‌مهری و حتی مخالفت قرار گرفته‌اند تا آن‌جا که در بسیاری از منابع اهل‌سنت در زمرة روایات مجعول و ساخته پرداختة زنادیق و ملحدان توصیف شده‌اند. و به عنوان‌هایی چون وضع، ضعف سند، مخالفت با قرآن، تعارض با احادیث نبوی و انکار حجیت سنت منتسب گردیده‌اند.
این مقاله ضمن تبیین دیدگاه اهل‌سنت در مورد روایات عرض، اهم اشکالات و دلایل مخالفت آنان با روایات مزبور را مطرح و به تفکیک مورد تحلیل و ارزیابی قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

احادیث عرض؛ عرضة حدیث بر قرآن؛ نقد حدیث؛ اهل‌سنت و احادیث عرض؛ مخالفان روایات عرض

مراجع

قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی

ابن حبان، محمدبن احمد، صحیح ابن‌حبان بترتیب ابن‌بلبان، تحقیق: شعیب الأرنؤوط، مؤسسة الرسالة، چاپ دوم، 1414ق.

ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، الاصابة فی تمییز الصحابه، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.

ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی، چاپ دوم،1390ق.

ابن حزم، علی‌بن احمد، الإحکام فی اصول الأحکام، زکریا علی یوسف، قاهره، بی‌تا[الف].

ابن حزم، علی‌بن احمد، المحلی بالآثار، بی‌جا، دار الفکر، بی‌تا[ب].

ابن حنبل، احمدبن محمد، مسند احمد، بیروت، دار صادر، بی‌تا.

ابن سلمه، احمد‌بن محمد، شرح معانی الآثار، تحقیق: محمد زهری النجار، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ سوم، 1416ق.

ابن عبدالبر، یوسف‌بن عبدالله، التمهید، تحقیق: مصطفی‌بن احمد العلوی و محمد عبد‌الکبیر البکری، مغرب، وزارة عموم الاوقاف و الشئون الاسلامیة، 1387ق.

ابن عبدالبر، یوسف‌بن عبدالله، جامع بیان العلم و فضله، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1398ق.

ابن قتیبه، ابومحمد عبدالله‌بن مسلم، تأویل مختلف الحدیث، بیروت، دارالکتب العلمیة، بی‌تا.

ابن‌قیم جوزیة، محمدبن ابی‌بکر، اعلام الموقّعین عن رب العالمین، تحقیق: طه عبدالرئوف سعد، بیروت، دار الجیل، بی‌تا.

ابن کثیر، ابو الفداء اسماعیل‌بن عمر، تفسیرالقرآن العظیم، بیروت، دار المعرفة، 1412 ق.

ابن ماجه قزوینی، محمدبن یزید، سنن ابن ماجه، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.

ابوریّة، محمود، اضواء علی السنة المحمدیة او دفاع عن الحدیث، قم، مؤسسه انصاریان، 1416ق.

ابوزهو، محمد محمد، الحدیث و المحدثون او عنایة الامة الاسلامیة بالسنة النبویة، دار الکتاب العربی، 1404ق.

ابوشهبه، محمدبن محمد، دفاع عن السنة و رد شبه المستشرقین و الکتاب المعاصرین، ریاض، دار اللواء، 1407ق.

الادلبی، صلاح‌الدین‌بن احمد، منهج نقد المتن عند علماء الحدیث، بیروت، دار الآفاق الجدیدة، چاپ اول، 1983م.

انصاری هروی، عبدالله‌بن محمد، ذم الکلام و اهله، تحقیق: عبدالرحمن عبدالعزیز النبیل، مدینه، مکتبة العلوم و الحکم، چاپ اول، 1418ق.

انصاری، شیخ مرتضی، فرائد الاصول، قم، دهاقانی، چاپ اول، 1375.

بحرانی، یوسف‌بن احمد، الحدائق الناضرۀ فی احکام العترۀ الطاهرۀ، تصحیح محمد‌تقی ایروانی، چاپ دوم، بیروت، دار الاضواء، 1405 ق.

بخاری، علاء‌الدین، کشف الاسرار عن اصول البزدوی، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1413 ق.

بخاری، محمد‌بن اسماعیل، صحیح البخاری، دارالفکر، 1401ق.

بروجردی، محمد‌تقی، نهایة‌الأفکار(تقریرات درس آقا ضیاء‌الدین عراقی)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1405 ق.

بستانی، قاسم، معیارهای شناخت احادیث ساختگی، چاپ اول، اهواز، نشر رسش، 1386.

بشیر، عصام احمد، اصول منهج النقد عند اهل الحدیث، بیروت، موسسة الریان، 1410ق.

بیهقی، احمدبن حسین، دلایل النبوة، تحقیق: عبدالمعطی قلعچی، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1405ق.

بیهقی، احمدبن حسین، السنن الکبرى، بی‌جا، دار الفکر، بی‌تا[الف].

بیهقی، احمدبن حسین، معرفة السنن و الآثار، تحقیق: سید کسروی حسن، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا[ب].

ترمذی، محمدبن عیسی، سنن الترمذی، تحقیق: عبدالوهاب عبداللطیف، چاپ دوم، بیروت، دارالفکر، 1403ق.

توحیدی، محمد‌علی، مصباح الفقاهة (تقریرات درس سید أبو القاسم خوئی)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، چاپ اول، قم، مکتبة الداوری، 1377.

جرجانی، عبدالله بن عدی، الکامل فی ضعفاء الرجال، چاپ سوم، بیروت، دار الفکر، 1409ق.

جزائری، نعمة الله، نور البراهین، تحقیق: سید مهدی رجایی، چاپ اول، قم، موسسة نشر الاسلامی، 1417ق.

جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، چاپ دوم، نشر اسراء، قم، 1379.

حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: یوسف عبدالرحمن المرعشلی، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.

حر‌عاملی، محمدبن حسن، تفصیل وسائل‌الشیعه الی تحصیل الشریعه، قم، موسسه آل‏البیت(ع)، چاپ دوم، 1414ق.

حسین، ابولبابه، اصول علم الحدیث بین المنهج و المصطلح، بیروت، دار الغرب الاسلامی، چاپ اول، 1997م.

حسینی استرآبادی(میرداماد)، محمد‌باقر، الرواشح السماویة، قم، دار الحدیث، 1422ق.

حسینی جلالی، سید محمدرضا، تدوین السنة الشریفة، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1376ش.

حسینی جلالی، سید محمدرضا، «موقف الحشویة من مصادر الفکر الاسلامی»، علوم الحدیث، 18، 1426ق، ص9-43.

حمیدی، عبدالله‌بن زبیر، مسند حمیدی، تحقیق: حبیب‌الرحمن الاعظمی، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1409ق.

خالد‌ برقی، أحمد‌بن محمد، المحاسن، تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین حسینی (المحدث)، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1330 ش.

خطیب، محمد عجاج، السنة قبل التدوین، چاپ دوم، قاهره، مکتبة وهبة، 1408ق.

خطیب بغدادی، احمدبن علی، الکفایة فی علم الروایة، تحقیق: احمد عمر هاشم، چاپ اول، بیروت، دار الکتاب العربی، 1405ق.

دارقطنی، علی‌بن عمر، سنن دارقطنی، تعلیق: مجدی‌بن منصور، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1417ق.

دارقطنی، علی‌بن عمر، العلل الواردة فی الأحادیث النبویة، تحقیق: محفوظ الرحمن زین‌الله السلفی، چاپ اول، ریاض، دار طیبة، 1405ق.

دارمی تمیمی، عبدالله‌بن بهرام، سنن دارمی، مطبعة الاعتدال، 1349ق.

دمینی، مسفر عزم الله، مقاییس نقد متون السنة، چاپ اول، ریاض، مؤلف، 1404ق.

ذهبی، محمد‌بن احمد، تذکرة الحفاظ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

ذهبی، محمد‌بن احمد، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، چاپ اول، بیروت، دار المعرفه، 1382ق.

سباعی، مصطفی، السنة و مکانتها فی التشریع الاسلامی، چاپ اول، بیروت، دار الورّاق، 1419ق.

سبحانی، جعفر، الحدیث النبوی بین الروایة و الدرایة، چاپ اول، قم، موسسه امام صادق(ع)، 1419ق.

سجستانی، سلیمان‌بن اشعث، سنن ابی داود، تحقیق: سعید محمد اللحام، چاپ اول، بیروت، دار الفکر، 1410ق.

سرخسی، ابوبکر، اصول‌السرخسی، تحقیق: ابوالوفا الافغانی، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1414ق.

سقاف، حسن‌بن علی، صحیح شرح العقیدة الطحاویة، چاپ اول، اردن، دار الامام النووی، 1416ق.

سیوطی، جلال‌الدین، الجامع الصغیر، چاپ اول، بیروت، دار الفکر، 1401ق.

سیوطی، جلال‌الدین، الدرّ المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا[الف].

سیوطی، جلال‌الدین، الدیباج علی مسلم، چاپ اول، سعودی، دار ابن عفان، 1416ق.

سیوطی، جلال‌الدین، مفتاح الجنة فی الاحتجاج بالسنة، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا[ب].

شاطبی، ابواسحاق، الموافقات فی اصول الشریعة، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.

شافعی، محمدبن ادریس، اختلاف الحدیث، بی‌نا، بی‌جا، بی‌تا[الف].

شافعی، محمدبن ادریس، الرساله، تحقیق: احمد محمد اکرم، بیروت، المکتبة العلمیة، بی‌تا[ب].

شافعی، محمدبن ادریس، کتاب الام، چاپ دوم، بی‌جا، دار الفکر، 1403ق.

شافعی، محمدبن ادریس، کتاب المسند، بیروت، دار الکتب العلمیة، بی‌تا[ج].

شنقیطی، اضواء البیان، بیروت، دار الفکر، 1415ق.

شوکانی، محمد‌بن علی، ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الاصول، تحقیق: محمدحسن الشافعی، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1419ق.

شوکانی، محمد‌بن علی، فتح القدیر، بی‌جا، عالم الکتب، بی‌تا.

شوکانی، محمد‌بن علی، الفوائد المجموعة فی الاحادیث الموضوعة، بیروت، دار الکتاب العربی، 1406ق.

شوکانی، محمد‌بن علی ، نیل الاوطار، بیروت، دار الجیل، 1973م.

شیرازی، ابواسحاق، اللمع فی اصول الفقه، چاپ دوم، بیروت، عالم الکتب، 1406ق.

صنعانی، عبدالرزاق، المصنف، تحقیق، حبیب الرحمن الاعظمی، بی‌جا، منشورات المجلس العلمی، بی‌تا.

طبرانی، سلیمان‌بن احمد، مسندالشامیین، تحقیق: حمدی عبدالمجید السلفی، چاپ دوم، بیروت، موسسة الرسالة، 1417ق.

طبرانی، سلیمان‌بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی عبدالمجید السفی، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1406ق.

طبری، محمدبن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت، دار الفکر، 1415ق.

عاملی، جعفرمرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، چاپ اول، قم، دار الحدیث، 1385.

عبدالغنی عبدالخالق، حجیة السنة، چاپ دوم، بی‌جا، دار الوفاء، 1413ق.

عجلونی، اسماعیل‌بن محمد، کشف الخفاء و مزیل الالباس عمّا اشتهر من الاحادیث علی السنة الناس، چاپ سوم، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1408ق.

عزیزی‌کیا، غلامعلی، «نقد دیدگاه مخالفان عرض حدیث بر قرآن»، معرفت، 136، فروردین 1388ش، ص85-98.

عظیم‌آبادی، محمد شمس‌الحق، عون‌المعبود شرح سنن ابی داود، چاپ دوم، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1415ق.

العینی، بدرالدین، عمدة القاری فی شرح صحیح البخاری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

غزالی، ابوحامد محمدبن محمد، المستصفی من علم‌الاصول، تصحیح: محمد عبد السلام عبد الشافی، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1417ق.

الغزی العامری، احمدبن عبدالکریم، الجد الحثیث فی بیان ما لیس بحدیث، چاپ اول، بیروت، دار ابن‌حزم، 1418ق.

فتنّی، محمد طاهر‌بن علی، تذکرة الموضوعات، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

قرضاوی، یوسف، کیف نتعامل مع السنة النبویة، چاپ دوم، قاهره، دار الشروق، 1423ق.

قرطبی، ابوعبدالله، تفسیر القرطبی (الجامع لاحکام القرآن)، تحقیق: احمد عبد‌العلیم البردونی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1405ق.

کاظمی خراسانی، محمد‌علی، فوائد الأصول (تقریرات درس میرزا محمد‌حسین غروی نائینی)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1406ق.

کرکی، حسین‌بن شهاب‌الدین، هدایۀ‌الابرار الی طریق الائمۀ الاطهار(ع)، تصحیح رئوف جمال‌الدین، چاپ اول، 1977 م.

کلینی، محمد‌بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، چاپ پنجم، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1363.

مبارکفوری، عبد‌الرحمن‌بن عبدالرحیم، تحفة‌الاحوذی بشرح جامع‌الترمذی، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1410ق.

متقی‌هندی، علی‌بن حسام‌الدین، کنز‌العمال، تصحیح: الشیخ صفوة‌السقا، بیروت، موسسة الرسالة، 1409ق.

مجلسی، محمدباقر، مرآۀ العقول فی شرح اخبار آل الرسول، چاپ دوم، تهران، دار الکتب الاسلامیۀ، 1363.

مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، چاپ پنجم، قم، الهادی، 1413ق.

مطر الهاشمی، سید علی‌حسن، منهج نقد المتن فی تصحیح الرویات و تضعیفها، چاپ اول، قم، منشورات ناظرین، 1429ق.

مقریزی، احمدبن علی، امتاع الاسماع، تحقیق: محمد عبد‌الحمید النمیسی، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العملیة، 1420ق.

ملیباری، حمزه عبدالله، نظرات جدیدة فی علوم الحدیث دراسة نقدیة و مقارنة بین الجانب، بیروت، دار ابن‌حزم، 1423ق.

نجمی، محمدصادق، اضواء علی الصحیحین، چاپ اول، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1419ق.

نوروزی، مجتبی و نقی‌زاده، حسن، «مفهوم شناسی مخالفت و موافقت حدیث با قرآن»، علوم حدیث، 55، بهار1389ش، ص37-60.

نیشابوری، مسلم‌بن حجاج، الجامع الصحیح (صحیح مسلم)، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.

هاشمی شاهرودی، محمود، بحوث فی علوم الاصول (تقریرات درس سید محمد‌باقر صدر)، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، 1417ق.

هیثمی، علی‌بن ابی‌بکر، مجمع الزوائد و منهج الفوائد، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1408ق.

هیثمی، علی‌بن ابی‌بکر، موارد الظمآن الی زوائد ابن‌حبان، تحقیق: حسین‌سلیم اسد الدارانی، چاپ اول، دمشق- بیروت، دار الثقافة العربیة، 1411ق.

یوسفی غروی، محمدهادی، موسوعة التاریخ الاسلامی، چاپ اول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1417ق.