نگاهی نو به سیرۀ حقوقی رسول خدا (ص) در پرتو رویکرد دفاع اجتماعی نوین

تاریخ و فرهنگ

مقاله 6، دوره 50، شماره 2 - شماره پیاپی 101، مهر 1397، صفحه 99-117   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v50i2.78587

نویسنده

طاهره رحیم پور ازغدی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مسأله مجازات قانون شکنان با هدف پیشگیری از شیوع ناهنجاری های اخلاقی و حفظ امنیت همواره مورد توجه ادیان الهی و قوانین بشری بوده است. این پژوهش با مقایسۀ سیرۀ حقوقی اسلام و دفاع اجتماعی نوین، درصدد پاسخ به این سوال است که میان اصول و شیوه‌های این دو رویکرد در مواجهه با مجرمان چه تطابقی وجود دارد؟ و پس از بیان مبانی نظام دفاع اجتماعی نوین، می‌کوشد آن را با سیرۀ حقوقی رسول خدا (ص) در مدینه مقایسه کند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد با آن‌که انطباق کامل اقدامات رسول خدا (ص) با رویکرد دفاع اجتماعی مدرن ممکن نیست، مصادیقی از این رویکرد، از جمله اقدامات تأمینی‌، توجه به شرافت انسانی، اصلاح ‌و بازپذیری‌ اجتماعی مجرمان با اصول و شیوه‌های سیرۀ آن حضرت هم‌پوشانی دارد. چنان‌که رسول خدا (ص) با هدف بازگشت مخالفان به جامعه، از روش‌هایی مانند بخشش فدیه، قبول وساطت دیگران و استفاده از توانمندی‌های مجرم به جای مجازات بهره می‌جست.
 

کلیدواژه‌ها

سیرۀ نبوی؛ دفاع اجتماعی نوین؛ عدالت ترمیمی؛ بازپذیری اجتماعی

مراجع

آلوسی، شهاب الدین، بلوغ الارب فی احوال العرب، دار الکتب العلمیه، بیروت، 2009م.

آنسل، مارک، دفاع اجتماعی، ترجمۀ محمد آشوری و علی‌حسین نجفی‌ ابرندآبادی، گنج دانش، تهران، 1391ش.

ابن‌اثیر، عزالدین، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، به تحقیق علی‌محمد معوض و عادل‌أحمد عبدالموجود، دار الکتب العلمیه، بی‌جا، 1415ق.

ابن‌اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، به تحقیق عمرعبدالسلام تدمری، دارالکتاب العربی، بیروت، 1417ق.

ابن اسحاق، محمد، سیرة ابن اسحاق، به تحقیق سهیل زکار، دارالفکر، بیروت، 1398ق.

ابن حبیب، ابوجعفر محمد، المحبّر، دار الآفاق الجدیده، بیروت، بی‌تا.

ابن حجر، ابوالفضل احمد، الإصابه فی تمییز الصحابه، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1415ق.

ابن حزم، جوامع السیره، دارالکتب العلمیه، بیروت، بی‌تا.

ابن‌سعد، ابوعبدالله محمد، الطبقات ‌الکبری، دار الکتب العملیه، بیروت، 1418ق.

ابن عبدالبر، ابوعمر یوسف، الإستیعاب فی معرفة الاصحاب، به تحقیق علی محمد البجاوی، دارالجیل، بیروت، 1412ق.

ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به شرح و تحقیق احمد شمس‌الدین، دار هلال، بی‌جا، 1998م.

اردبیلی، محمد علی، حقوق جزای عمومی، نشر میزان، تهران، 1386ش.

انصاری، علی‌رضا، «رفق و مدارای پیامبر اعظم (ص) با مخالفان»، در معارف اسلامی، سال بیست و نهم، ش80، تابستان ۱۳۸۹، صص۱ـ۱۱.

بلاذری، احمد بن یحیی، جمل من أنساب الأشراف، به تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، دار الفکر، بیروت، 1417ق.

بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ترجمۀ محمد توکل، نقره، تهران، 1337ش.

بولک، برنارد، کیفرشناسی، ترجمۀ علی حسین نجفی ابرندآبادی، مجد، تهران، 1391ش.

بیهقی، ابوبکر احمد، دلائل النبوه، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1405ق.

بیهقی، ابوبکر احمد، السنن الکبری، دارالمعرفه، بیروت، بی‌تا.

پرادل، ژان، تاریخ اندیشه‌های کیفری، ترجمۀ علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، سمت، تهران، 1394ش.

حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، دار التراث العربی، بیروت، 1391ش.

حسن، حسن ابراهیم، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، بدرقۀ جاوید، تهران، 1385

حلبی، ابوالصلاح، الکافی فی الفقه، مکتبة الاسلام، اصفهان، 1400ق.

خان‌بیگی، حمزه، «بررسی و تحلیل سیرۀ سیاسی رسول خدا (ص) با تأکید بر رفتار با دشمنان»، درحبل‌المتین، دورۀ سوم، ش6، بهار ۱۳۹۳.

دیاربکری، حسین بن محمد، تاریخ الخمیس فی احوال انفس النفیس، دار صادر، بیروت، بی‌تا.

ذهبی، شمس‌الدین، سیر أعلام النبلاء، دار الحدیث، قاهره، 1427ق.

راغب، ابوالقاسم، مفردات الفاظ القرآن، به تحقیق ابراهیم شمس‌الدین، دار الکتب العلمیه، بیروت، 1418ق.

زبیری، مصعب بن عبدالله، نسب قریش، تحقیق: لوی پروونسال، دار المعارف، قاهره، بی‌تا.

زیدان، جرجی، تاریخ تمدن اسلام،ترجمۀ علی جواهرکلام، امیرکبیر، تهران، بی تا

ساکت، محمد‌حسین، نهاد دادرسی در اسلام، به‌نشر، مشهد، 1365ش.

سجستانی، أبو داود سلیمان، سنن ابی داوود، به تحقیق محمد محی‌الدین عبدالحمید، بیروت و صیدا، المکتبة العصریة، بی‌تا.

سهیلی، ابوالقاسم عبدالرحمن، الروض الأنف فی شرح السیرة النبویة، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1412ق.

صفاری، علی، کیفرشناسی، تحولات، مبانی و اجرای کیفر سالب آزادی، جنگل، تهران، 1386.

طبری، محمد بن جریر بن یزید، تاریخ، دار التراث، بیروت، 1387ق.

علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، دار العلم الملایین، بیروت، 1970م.

قنوات، عبدالرحیم، تاریخ اسلام از آغاز تا یازدهم هجری، جهاد دانشگاهی، مشهد، 1377ش.

کتانی، عبدالحی، التراتیب الإداریة، به تحقیق عبدالله الخالدی، دار الأرقم، بیروت، بی‌تا.

کحاله، عمر رضا، معجم قبائل العرب القدیمه و الحدیثه، بیروت: مؤسسة الرساله، 1414ق.

گلدوزیان، ایرج، بایسته‌های حقوق جزای عمومی، میزان، تهران، 1386ش.

مسلم نیشابوری، ابوالحسین، صحیح مسلم، دار الفکر، بیروت، 1398ق.

مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیه، پورت سعید، بی‌تا.

مقریزی، تقی‌الدین احمد، إمتاع الأسماع بما للنبى من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، به تحقیق محمد عبدالحمید النمیسى، دار الکتب العلمیة، بیروت، 1420ق.

مصطفایی، محمد، ملیحة ‌السادات اسماعیلی‌فرد و خلیل‌الله احمدوند، «حقوق مخالفان در زمان حکومت پیامبر اسلام (ص)»، در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال پنجم، 1393ش، ش۱۴، صص۹۵ـ۱۱۰.

نجفی ابرندآبادی، علی حسین، تقریرات درس جرم‌شناسی بازپروری بزهکاران، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، 1386ش.

نوری طبرسی، مستدرک الوسائل، مؤسسة آل البیت، قم، 1409ق.

واقدی، محمد بن عمر، المغازی، مؤسسة الاعلمی، بیروت، 1409ق.

یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ، دار صادر، بیروت، بی‌تا.

هادوی تهرانی، مهدی، «رویکرد قرآن به مجازات»، در دانشنامۀ علوم ومعارف قرآن، ش7، تابستان 1389.