کانه‌ زایی پلی‌ متال سرب- روی، مس و آنتیموان نوع انتشاری، رگه چه‌ ای و رگه‌ ای در محدوده معدنی گله‌ چاه- شوراب، مجموعه ماگمایی شرق ایران

زمین شناسی اقتصادی

مقاله 4، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 4، تیر 1390، صفحه 61-77   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/econg.v3i1.11425

نویسندگان

بهزاد مهرابی¹؛ ابراهیم طالع فاضل^{* 1}؛ علی نخبه الفقهائی²

¹خوارزمی

²آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

چکیده

مجموعه ماگمایی شرق ایران در ناحیه لوت مرکزی، میزبان کانسارهای پلی‌متال رگه‌ای و پورفیری متعددی است که محدوده معدنی گله‌چاه- شوراب در شمال‌غرب آن قرار دارد. سنگهای‌ آتشفشانی و توده‌های نیمه‌عمیق در منطقه، متشکل از کوارتزلاتیت پورفیری، داسیت و ریوداسیت پورفیری و هورنبلند- بیوتیت آندزیت با ماهیت کالک‌آلکالن، معادل گرانیت تیپ I، طی جای گیری در ترشیری، سنگ ‌بستر منطقه را که شیل، سیلتستون و آهک ژوراسیک (سازند شمشک) است قطع کرده‌اند. گسلها و درز و شکافها، کنترل‌کننده‌های اصلی کانی‌سازی در منطقه هستند. سیالات کانه‌دار حاوی سرب، روی، مس، آنتیموان و عناصر کمیاب، کانه‌زایی‌های نوع انتشاری، رگه- رگه چه‌ای و در مواردی استوک‌ورک و برشی در این شکستگیها ایجاد کرده‌اند. کانه‌زایی رگه‌ای و رگه چه‌ای سرب+ روی± مس± آنتیموان در معدن متروکه گله‌چاه به‌ همراه دگرسانیهای کربناتی و سیلیسی مشاهده می‌شود. کانه‌های هیپوژن شامل گالن، اسفالریت، پیریت، کالکوپیریت، بورنونیت و تتراهدریت و محصولات سوپرژن آن شامل سروزیت، کوولین، دیژنیت و پیریت‌‌ کلوئیدی نسل دوم است. کانه‌زایی سرب+ روی+ مس+ آنتیموان همراه با دگرسانی‌های سریسیتی و سیلیسی در معدن متروکه شوراب نیز شامل دو نوع کانی‌سازی، یکی رگه چه‌ای و رگه‌ای برشی در مرز داسیت‌ پورفیری، شیل و ماسه‌سنگ‌های ژوراسیک و دیگری کانه‌زایی انتشاری و انتشاری- رگه چه‌ای درون نفوذی‌های ریوداسیت و داسیت‌های پورفیری دگرسان‌شده‌ است. کانه‌های اصلی هیپوژن شامل گالن، اسفالریت، استیبنیت، پیریت آرسنیک‌دار، کالکوپیریت و مجموعه تتراهدریت- تنانتیت و کانی‌سازی سوپرژن سولفیدی- اکسیدی شامل مالاکیت، کوولین، سروزیت و پیریت ملنکوئیتی است. رخداد کانه‌زایی پلی‌متال سرب+ روی+ آنتیموان± آرسنیک± نقره همراه با مجموعه دگرسانی سریسیتی، کربناتی و کلریتی در اندیس معدنی چوپان به دو شکل رگه‌ای، رگه چه‌ای- استوک‌ورک (تا عمق 30 متری) محدود به گسلها و کانی‌سازی نوع انتشاری-جانشینی (عمق بیش از 70 متر) در سنگ میزبان ریوداسیت و داسیت‌های پورفیری است. مطالعه سیالات درگیر حاکی از آن است که کانه‌زایی‌های مس انتشاری- رگه چه‌ای و پلی‌متال انتشاری- جانشینی به‌ترتیب در کانسارهای شوراب و چوپان در دما، شوری و عمق بالاتری نسبت به کانه‌زایی سرب و روی رگه- رگه چه‌ای کانسار گله‌چاه تشکیل شده‌اند و کانه‌زایی‌های تشکیل‌شده در ارتباط با تحول سیالات گرمابی کانه‌دار و اختلاط با آبهای جوی دارای دما و شوری پایین در منطقه هستند.

کلیدواژه‌ها

کانه‌ زایی پلی متال؛ انتشاری- رگه چه ای و رگه‌ ای؛ مجموعه ماگمایی شرق ایران؛ گله‌ چاه- شوراب؛ اختلاط سیالات گرمابی

مراجع

[1] Lotfi M., “Geological and geochemical investigation on the volcanogenic Cu-Pb-Zn-Sb ore mineralization in the Shurab- Gale chah and North West of Khur”. PHD thesis, University of Hamburg, (1982) 152.

[2] Jung D., Keler G., Khorasani R., Marks K., Buman A., and Kuren P., “Petrogenesis of Tertiary magmatic activity in Northern Lut region (East Iran)”, (1983) Geol. Sur. Iran.

[3] Tarkian M., Lotfi M., and Baumann A., “Tectonic, magmatism and the formation of mineral deposits in the central Lut, Eastern Iran”, Ministry of mines and metals, GSI, geodynamic project (geotraverse) in Iran, 51 (1983) 357-383.

[4] Tarkian M., Lotfi M., and Baumann A., “Magmatic Copper and Lead Zinc ore deposits in the Central Lut, Eastern Iran”. N. Jb. Geol. Palaont. Abh. 168 (2/3) (1984) 497-523.

[5] Karimpour M.H., Zaw Kh., and Huston D.L., “S-C-O isotopes, fluid inclusion microthermometry, and the genesis of ore bearing fluids at Qaleh-Zari Fe-Oxide Cu-Au-Ag mine”. Iran. IRI. J. Sci, 16 (2005) 153-168.

[6] شرکت کاوش‌کانسار، "گزارش بررسی کانه‌زایی هیدروترمالی ناحیه شوراب- قلعه‌چاه و تلفیق آنها با نتایج شیمیایی منطقه"، وزارت صنایع و معادن، طرح تحقیقات صنعتی- آموزش و اطلاع‌رسانی، (1385) 278 ص.

[7] شرکت توسعه علوم‌زمین، "گزارش اکتشافات تفصیلی عملیات حفاری در مناطق معدنی شوراب، چوپان و شند‌محمود، در مقیاس 1000/1"، (1385) 350 ص.

[8] نقشه زمین‌شناسی 250000/1 بشرویه، 1349، سازمان زمین‌شناسی کشور.

[9] لطفی م.، "خلاصه‌ای بر مطالعه فاز متالوژنی پیرنه‌ای در رابطه با سنگ‌های ولکانیک، ساب‌ولکانیک بخش شمالی پهنه لوت‌مرکزی"، چهارمین گردهمایی علوم‌زمین، (1374).

[10] رحیمی ه.، "بررسی ژئوشیمیایی، دگرسانی و زمین‌شناسی اقتصادی کانسار آنتیموان شوراب (جنوب خراسان)"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران، (1383) 210 ص.

[11] نخبه‌الفقهایی ع.، "ژئوشیمی، کانی شناسی و ژنز اندیس‌معدنی آنتیموان- طلای چوپان واقع در شوراب فردوس"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، (1387) 128 ص.

[12] طالع‌فاضل ا.، "بررسی ژئوشیمی، سیالات درگیر و ژنز کانسار پلی متال شوراب (جنوب فردوس)"، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران، (1388) 180 ص.

[13] درویش‌زاده ع.، "بررسی‌های ژئوشیمیایی آتش‌فشان‌های جوان ایران از دیدگاه تکتونیک صفحه‌ای"، مجموعه مقالات سمپوزیوم انجمن نفت ایران، (1354) ص 36-40.

[14] Pearce J.A., and Can J.R., “Tectonic setting of basic volcanic rocks determined using trace elements analysis”. Earth planet, (1973) 290-300.

[15] لطفی م.، "نقشه زمین‌شناسی 20000/1 گله‌چاه-شوراب"، وزارت صنایع و معادن، طرح تحقیقات صنعتی-آموزش و اطلاع‌رسانی، شرکت کاوش‌کانسار (1385).

[16] نخبه‌الفقهایی ع.، و بهزادی م.، و خاکزاد، ا.، و یزدی، م.، "ژئوشیمی، کانه‌زایی و ژنز کانسار آنتیموان چوپان واقع درخراسان جنوبی"، فصلنامه زمین‌شناسی کاربردی، شماره 1 (1388)، صفحه 76-86.

[17] مهرابی ب. و طالع‌فاضل ا.، "بررسی نقش اختلاط سیالات ماگمایی و جوی در کانه‌زایی کانسار پلی متال شوراب (جنوب فردوس) با استفاده از شواهد ژئوشیمی ایزوتوپی و میکروترمومتری"، مجله بلورشناسی و کانی شناسی ایران، 1390 (در مرحله چاپ).

[18] Brown P.E., “FLINCOR: a microcomputer program for the reduction and investigation of fluid inclusion data”. American Mineralogist, 74 (1989) 1390– 1393.

[19] Roedder E., “Fluid inclusions. Reviews in Mineralogy”, 12 (1984) 644.

[20] Shepherd T.J., Rankin A.H., and Alderton D.H.M., “A Practical Guide to Fluid Inclusion Studies”. Blackie and Son, (1985) 239.

[21] Reed M.H., “Hydrothermal alteration and its relationship to ore fluid composition”. In Geochemistry of hydrothermal ore deposit, Barnes, H.L., (1997) 570.

[22] Wagner T., and Johum, J., “Fluid-interaction processes related to hydrothermal Vein-type mineralization in the Siegerland district, Germany: implications from inorganic and organic alteration patterns”. Applied Geochemistry. 17 (2002) 225-243.

[23] Barnes H.L., “Geochemistry of Hydrothermal Ore Deposits”, John Wiley (1997) 570.

[24] White N.C., and Hedenquist J.W., “Epithermal environments and styles of mineralization: variations and their causes, and guidelines for exploration”, in Hedenquist, J., White, N.C., and Siddeley, G. eds., Epithermal Gold Mineralization of the Circum-Pacific, Geology, Geochemistry, Origin and Exploration, II. Journal of Geochemical Exploration, 36 (1990) 445-474.

[25] Fifarek R.H., and Rye R.O., “Stable isotope geochemistry of the Pierina high-sulfidation Au-Ag deposit, Peru: influence of hydrodynamics on SO24-H2S sulfur isotopic exchange in magmatic-steam and steam-heated environments: Geochemistry of sulfate minerals in high and low temperature environments”. Chemical Geology, 215 (2005) 253-279.

[26] Taylor B.E, “Epithermal gold deposits”, in Goodfellow, W.D., ed., Mineral Deposits of Canada: A Synthesis of Major Deposit-Types, District Metallogeny, the Evolution of Geological Provinces, and Exploration Methods: Geological Association of Canada, Mineral Deposits Division, Special Publication 5 (2007) 113-139.

[27] Hedenquist J.W, Izawa E., Arribas A.R., and White N.C., “Epithermal Gold Deposits: Styles, Characteristics, and Exploration”. Society of Resource Geology 1 (1996) 70.

[28] Heinrich C.A., Bierlein F.P., Foster D.A., GrayD.R., and Davidson G.J., “The physical and chemical evolution of low-salinity magmatic fluids at the porphyry to epithermal transition: a thermodynamic study”. Mineralium Deposita 39 (2005) 864-889.

[29] Yoo B.C., Lee K.H., and White C.N., “Mineralogical, fluid inclusion, and stable isotope constraints on mechanisms of ore deposition at the Samgwang mine (Republic of Korea)-a mesothermal, vein-hosted gold–silver deposit”, Mineralium Deposita, (2009) published online.

[30] Alavi M., “Tectonics of the Zagros orogenic belt of Iran: New data and interpretations”. Tectonophysics, 229 (1994) 211–238.