دستوری شدن واژه بست های مفعولی زبان فارسی همگام با تحول تاریخی نظام واژه‌بستیِ آن با استناد به داده های گویش مزینانی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 4، دوره 9، شماره 16، تیر 1396، صفحه 109-132   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v9i16.51835

نویسنده

ابوالفضل مزینانی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ضمایر پی‌بستیِ گویش مزینانی(سبزوار - خراسان رضوی)، به عنوان یکی از موضوع های درونی فعل، در مجاورت بلافصل فعل جمله، غالباَ پیش، و در صورت نبود میزبان مجاز، پس از آن قرار گرفته و بر خلاف گونه معیار نقش های نحوی بیشتری ایفا می کنند. نتایج این تحقیق توصیفی -تطبیقی نشان داد که میزبان مجاز، بایستی درون گروه فعلی و عضوی از سازه های اجباری آن یعنی مفعول مستقیم، مفعول غیر مستقیم ویا گروه حرف اضافه ای باشد. میزبان‌های مجاز دیگر در این حوزه عبارتند از: تکواژ امر، تکواژ نفی، ‌تکواژ نهی، ستاک گذشته، تکواژنمود ماضی نقلی، شناسۀ فاعلی، صفت مفعولی در ساخت فعل ماضی بعید، جزء اسمی یا وصفی فعل مرکب، ضمایر پرسشی جایگزین مفعول، و فعل امر. بررسی تطبیقی این تحقیق حاکی از وضعیت بینابینیِ نظام واژه بستی ضمیری این گویش نسبت به فارسی نو قدیم و معاصر بوده و نتایج زیر را در پی داشت: الف) تأیید لحاظ کردن فرایند بازتحلیل به عنوان عاملی مهم در تحول نظام واژه بستی فارسی که در پیشینه مطرح شده، ب) تأیید فرضیه های قرارداشتن این ضمیری ها در جریان دستوری شدن طبق اصل شفافیت نقشی وتبدیل به وند مطابقه ی مفعولی، ج)‌ تأکید بر مفروض داشتن مراحل گذار در مسیر تحول از فارسی باستان به میانه ویا از فارسی میانه به فارسی نو قدیم؛

کلیدواژه‌ها

گویش مزینانی؛ نظام واژه‌بستی؛ دستوری‌شدن؛ فارسی نو قدیم؛ فارسی معیار

مراجع

ابوالقاسمی،محسن(1380)، تاریخ زبان فارسی، تهران:انتشارات سمت.

آرلاتو، آنتونی(1384)، درآمدی بر زبان‌شناسی تاریخی، ترجمه‌ی یحیی مدرسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

برونر،کریستوفر،ج.(1376)، نحو زبانهای ایرانی میانه غربی ،ترجمه ی سعید عریان،تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

بهرامی، فاطمه و والی رضایی (1392)، «عناصر نمایه مفعولی: واژه‌بست یا نشان مطابقه»، مجموعه مقالات اولین هم‌اندیشی بررسی واژه‌بست‌ها در زبان‌های ایرانی، به کوشش دکتر محمد راسخ مهند. صص 79-99

جهان‌پناه، سیمین‌دخت(1380) "ضمیر متصل ـش و داشتن، دو گرایش تازه در زبان فارسی"، مجله‌ی زبان‌شناسی، سال شانزدهم، شماره‌ی اول، پیاپی 31، صص19- 43.

حق‌بین و فشندکی، (1390)، "زبان فارسی و ضمیر پوچواژه‌ای"، فصلنامه پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، دوره 2، شماره 1، صص 87-101.

راسخ‌مهند، محمد(1384)، "نشانه‌ مطابقه‌ مفعولی در فارسی"، مجموعه مقالات نخستین همایش انجمن زبان‌شناسی ایران، به کوشش دکتر مصطفی عاصی، ص 275-285.

راسخ‌مهند، محمد(1386)، "توصیف افعال مرکب پی‌بستی و شیوه‌ی ضبط آنها در فرهنگهای فارسی"، فرهنگ نویسی، ویژه‌نامه‌ی فرهنگستان، ش 1، 2صص 36-253.

راسخ‌مهند، محمد(1387)، "ضمایرتکراری در زبان فارسی"، دستور، ویژه‌نامه‌ی فرهنگستان، ش 4، صص 183-.189

راسخ‌مهند، محمد(1389)، "واژه‌بست‌های فارسی در کنار فعل"، مجله پژوهش‌های زبان شناسی، سال دوم، ش 2 صص 75-85.

رهاتسک، ادوارد و جی. ام. ویکنز، (1383)، گلستان و بوستان سعدی با برگردان انگلیسی، تهران: هرمس

زاهدی و همکاران(1391)، "ضمیر بازیافتی در زبان فارسی"، فصلنامه پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، دوره 3، شماره 3(پیاپی 11)، صص 101-121.

شقاقی، ویدا،(1374)، "واژه‌بست چیست؟"مجموعه مقاله‌های سومین کنفرانس زبانشناسی، دانشگاه علامه طباطبایی و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ص141- 157.

صادقی، جعفر مدرس، (1372)، ویرایش فیه ما فیه مولانا، تهران: نشر مرکز

مزینانی، ابوالفضل (1395) « ساخت افعال گویش مزینانی: پلی از پهلوی به فارسی معاصر» مجله زبان‌شناسی و گویش های خراسان. صص. 142-162.

مزینانی، ابوالفضل و شریفی شهلا (1394) « بررسی نظام واژه‌بستی ضمیری در تاریخ زبان فارسی و علل تحول آن» ، دوماه نامه جستارهای زبانی، دوره 6، ش 4، پیاپی 25، صص 275 – 307.

مزینانی، ابوالفضل(1387)، بررسی پی‌بست‌های ضمیری گویش مزینانی در قیاس با فارسی میانه، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

مزینانی، ابوالفضل، عالیه کامبوزیا و ارسلان گلفام (1392)، " پی‌بست‌های ضمیری فارسی میانه و ظهور ضمیرگذاری تکراری در این زبان"، مجموعه مقالات اولین هم‌اندیشی بررسی واژه‌بست‌ها در زبان‌های ایرانی، به کوشش دکتر محمد راسخ مهند صص 73-93

مزینانی، ابوالفضل، عالیه کامبوزیا و ارسلان گلفام (1394)، " بررسی واژه‌بست‌های ضمیری گویش مزینانی"، ویژه‌نامه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، دوره جدید، ش 5، صص 81-101.

مفیدی، روح‌الله(1386)، "تحول نظام واژه‌بستی در فارسی میانه و نو"، مجله‌ دستور، جلدسوم، بهمن 1386، صص133 تا 153.

مولوی، جلال الدین محمد (1389)، مثنوی معنوی، بر اساس نسخه نیکلسون، تهران: شهرزاد

یوسفی، غلامحسین، (1362)، گزیده قابوسنامه، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیر کبیر

Boyce, M.‌ (1964), "Some Middle Persian and Parthian Construction with Governed Pronouns", in: Dr. J.M. Unvala Memorial Volume, Bombay, pp 48-56.

Brunner, C.J. (1977). A Syntax of Western Middle Iranian Languages, Caravan books, Delmar, New York.

Croft, W. (1999). Typology and Universals, 2nd ed., Cambridge: Cambridge University Press.

Halpern, Aaron. (1992), Topics in the placement and morphology of clitics. Stanford, CA: Stanford University dissertation.

Halpern, Aaron. (1995), On the Placement and Morphology of Clitics. Stanford: CSLI Publications.

Hawkins, J. A. (1983), Word order universals, New York: Academic Press, INC.

Klavans, J.L., (1985), "The Independence of Syntax and Phonology in Cliticization", Language 61: 95 - 120.

Mitchell, Thomas. F. (1962) colloquial Arabic, London: English Universities Press.

Mohamad, J. and S. Karimi (1992)"Light verbs are taking over: complex verbs in persian". Proceedings of western conference in Linguistics (WECOL) 5.195-212.

Rivero, M. L. (1997) ‘On Two Locations for Complement Clitic Pronouns: Serbo-Croatian, Bulgarian, and Old Spanish’, in A. van Kemenade and N. Vincent (eds.), Parameters of Morphosyntactic Change, Cambridge: Cambridge University Press.

Spencer, Andrew (1991), Morphological Theory, Basil Blackwell, Cambridge.

Wackernagel, J. (1892), "Uberein Gesetz der indogerman is chen Wortstellung”, Indogerman is che Forschungen 1.333 - 436.

Zwicky, A. (1977) On Clitics. Blomington: IULC.

Zwicky, A. (1985) “Clitics and Particles”. Language, 61,283-305.

Zwicky, A. M. (1994), ``Clitics'', Encyclopedia of Language and Linguistics, ed. R.E. Asher, Pergamon Press, vol. 2, 571-576.

Zwicky, Arnold M.; Geoffrey K. Pullum (1983). "Cliticization vs. inflection: the case of English n't". Language 59: 502–513.