روش إبن بابویه در نقد حدیث (بررسی مهم‌ترین شاخصه‌های رویکرد نقادانه شیخ صدوق به حدیث)

علوم قرآن و حدیث

مقاله 1، دوره 46، شماره 2 - شماره پیاپی 93، بهمن 1393، صفحه 65-89   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v46i2.14554

نویسنده

مهدی جلالی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ابن بابویه (شیخ صدوق) رئیس المحدثین و شخصیت نامدار حدیثی شیعه در سده چهارم و آثار قلمی او بالغ بر300 کتاب و رساله بوده است. او که دانشمند زبردستی است در عرصه حدیث به شکل عام و در حوزه نقد حدیث به شکل خاص معیارها و ملاکاتی دارد که رهیافت‌ها و الگوهایی را به مثابه نقشه راه و سرمشق کار در خود نهفته دارند. برای نیل به تصویر نسبتاَ دقیق وکامل‌تری ازشاکله‌های شخصیت برجسته علمی ابن بابویه، شناخت الگوها، معیارها و روش او در قلمرو نقدالحدیث و مطالعه علمی آن سودمند و در حوزه مطالعات حدیث‌شناسی دارای اهمیت دارد؛ زیرا بررسی و شناخت مزبور ازجمله می‌تواند برای حدیث‌پژوهان حاوی درس‌هایی سودمند و الگوهایی کاربردی و رهیافت‌هایی عالی فراسوی درک و دریافت بهتر و مطمئن‌تر حدیث باشد. اندیشه‌های نقادانه ابن‌بابویه درباره احادیث و روایات، نه یک‌جا بلکه در مطاوی آثارش قابل بازیابی است. دراین مقاله اندیشه‌ها، روش و رویکرد انتقادی شیخ صدوق در گستره «نقدالحدیث» در مواردی چون «أخبار تقیه آمیز»، «زیادات احادیث»، «تحریفات حادث در اخبار و روایات»، «احادیث متفرد و غیر مندرج در اصول کهن شیعه»، «گرایش‌های فرقه‌ای و مذهب راویان»، «نام و مسمای ألقاب و کنیه‌ها»، «روایات معدول عنه»، «روایات وأخبار أهل سنت»، «اخبار راویان واقفی مذهب»، «متفردات برخی راویان»، «مقوله سند برخی اخبار مشهور» و... مورد مطالعه قرارگرفته و بررسی و ارزیابی شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

حدیث؛ نقد حدیث؛ ابن بابویه؛ معیارها؛ رهیافت‌ها؛ روش و رویکرد

مراجع

ابن بابویه، محمّد بن على و شیخ مفید، إعتقادات الإمامیه و تصحیح الإعتقاد، چاپ دوم، کنگره شیخ مفید، قم، 1414ق.

ابن بابویه، محمّد بن على و شیخ مفید ، المقنع، قم، مؤسسه الإمام الهادی، 1415.ق.

ابن بابویه، محمّد بن على و شیخ مفید ، أمالی الصدوق، چاپ پنجم، اعلمی، بیروت، 1400 ق.

ابن بابویه، محمّد بن على و شیخ مفید ، علل الشرائع، تحقیق: محمدصادق بحرالعلوم، نجف، المکتبه الحیدریه، 1385ق.

ابن بابویه، محمّد بن على و شیخ مفید ، عیون أخبار الرضا (علیه السلام) ، ترجمه حمیدرضا مستفید-علی اکبرغفاری، تهران، نشرصدوق، چاپ اول، 1372.

ابن بابویه، محمّد بن على و شیخ مفید ، عیون أخبار الرضا(علیه السلام)، تهران، نشرجهان، چاپ اول، 1378 ق.

ابن بابویه، محمّد بن على و شیخ مفید ، فضائل الأشهر الثلاثه، چاپ دوم، بیروت، دارالمحجه البیضاء، 1412 ق.

ابن بابویه، محمّد بن على و شیخ مفید ، معانی الأخبار، ترجمه عبدالعلی محمدی شاهرودی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ دوم، 1377.

ابن بابویه، محمّد بن على و شیخ مفید ، معانی الأخبار، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، 1403 ق.

ابن بابویه، محمّد بن على و شیخ مفید ، من لا یحضره الفقیه، تحقیق: علی اکبرغفاری، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1404 ق.

ابن بابویه، محمّد بن على و شیخ مفید ، من لا یحضره الفقیه، ترجمه، تحقیق و توضیح: علی اکبر غفارى، تهران، نشرصدوق، چاپ اول، 1367.

ابن حجر العسقلانی، احمد‌بن علی، تقریب التهذیب، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، 1415 ق.

ابن حجر العسقلانی، احمد‌بن علی ، تهذیب التهذیب، بیروت، دارالفکر، چاپ سوم، 1404 ق.

ابن غضائری، احمدبن حسین، الرجال، قم، دارالحدیث، چاپ اول، 1380.

ابو داود، سلیمان بن اشعث، سنن ابی داود، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1410ق.

امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، 1403ق.

بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، 1401 ق.

بیهقی، احمدبن حسین بن علی، السنن الکبری، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.

خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، بیروت، 1417 ق.

خوئی، ابوالقاسم، معجم‏ رجال ‏الحدیث، بی‌جا، چاپ پنجم، 1421 ق.

دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، تهران، مؤسسه لغت نامه دهخدا، بی‌تا.

شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، چاپ اول، مؤسسه النشرالاسلامی، قم، 1422ق.

طوسی، محمدبن حسن، الرجال، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، 1415ق.

طوسی، محمدبن حسن ، الفهرست، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، قم، 1417ق.

طوسی، محمدبن حسن ، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، بی‌تا.

عجلی، احمدبن عبدالله بن صالح، معرفة الثقات، مدینه، مکتبه الدار، چاپ اول، 1405ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصه الأقوال، نجف، 1381 ق.

کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تصحیح وتعلیق: علی اکبرغفاری، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ سوم، 1367.

مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، 1403ق.

محقق حلّى، جعفر بن حسن، المعتبر، قم، مؤسسه سید الشهداء، 1364.

مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، دارلفکر،بیروت، بی تا.

مفید، محمد بن نعمان، اوائل المقالات، تصحیح مهدی محقق، تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی، چاپ دوم، 1372.

مقدسی، عبدالغنی بن سعید، کتاب المتوارین، بی‌جا، بی‌تا.

نجاشى، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم، 1410ق.