واکاوی نفوذ زنان در حکومت قراختائیان کرمان بر اساس نظریۀ رویکرد سوم قدرت

تاریخ و فرهنگ

مقاله 3، دوره 51، شماره 1 - شماره پیاپی 102، اردیبهشت 1398، صفحه 51-75   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v51i1.79235

نویسندگان

زهرا آفرینش خاکی^{* 1}؛ رضا شعبانی²؛ عبدالحسین کلانتری³؛ غلامحسین زرگری نژاد²

¹دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران

²دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران

³دانشگاه تهران

چکیده

نفوذ زنان در تصمیمات حکومتی و ستیز پنهان و آشکار آنان در موضوع جانشینی، نقشی مهم در تثبیت حکومت قراختائیان و همچنین ضعف و زوال آن داشته است. پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی، قدرت و نفوذ سه تن از زنان تأثیرگذار در تاریخ قراختائی، اوکه‌خاتون، ترکان‌خاتون و پادشاه‌خاتون را در چارچوب نظری «نظریۀ قدرت استیون لوکس» که ستیز بالفعل را به‌عنوان عنصر تعیین‌کنندۀ قدرت معتبر نمی‌داند، مورد واکاوی قرار داده است. چگونگی نفوذ و اِعمال قدرت زنان در موضوع جانشینی حکومت قراختائیان، پرسش اصلی این نوشتار است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که مداخلۀ زنان در قالب استراتژی عدم ستیز و اِعمال نفوذ با بهره‌گیری از رفتارهای سیاسی مختلف، مانند ازدواج‌های سیاسی، اغواء، تطمیع، تبلیغات، مانور سیاسی و غیره در انتقال قدرت مؤثر بوده است.

کلیدواژه‌ها

قراختائیان؛ کرمان؛ استیون لوکس؛ اوکه‌خاتون؛ ترکان‌خاتون؛ پادشاه‌خاتون

مراجع

اللهیاری، فریدون. «بررسی تحلیلی روند و راهبرد تکاپوهای سیاسی قراختاییان کرمان». پژوهش‌های تاریخی، ش1 (بهار 1381): 1ـ16.

ایگل، دنیز. «ایران تحت سلطۀ مغول: اثربخشی و عدم موفقیت یک سیستم اداری دوگانه». مرکز تحقیقات شرقی آمریکا، ش57 (2007ـ2006): 65ـ78، http://journals.openedition.org/beo/159.

باستانی پاریزی، محمدابراهیم. «ترکان خاتون». در یغما، ش71 (خرداد 1333): 136ـ142.

بناکتی، ابوسلیمان داود بن ابی‌الفضل محمد. تاریخ بناکتی: روضة اولى‌ الالباب فی معرفة‌ التواریخ و الانساب. به‌تصحیح جعفر شعار. تهران: انجمن آثار ملی، 1348ش.

ترک‌زاده، جعفر و فائزه فریدونی.‌ «مدیریت رفتارهای سیاسی در سازمان». تحقیقات مدیریت آموزشی، ش36 (تابستان 1397): 151ـ176.

ترکمنی آذر، پروین. «نقش هوشمندی و تدبیر سیاسی حکومتگران در ایجاد امنیت و توسعۀ جامعه: مطالعۀ موردی حکومت ترکان خاتون قراختایی در کرمان». جستارهای تاریخی، ش1 (بهار و تابستان 1389): 1ـ20.

جنید شیرازى‏، معین‌الدین ابوالقاسم. شد الإزار فی حط الاوزار عن زوار المزار. به‌تصحیح محمد قزوینى و عباس اقبال آشتیانى‏. تهران: چاپخانۀ مجلس‏، 1328ش.

جوینى‏، علاء‌الدین عطاملک. تاریخ جهانگشاى جوینى‏. به‌تصحیح محمد قزوینى و سید شاهرخ موسویان. تهران: دستان، 1385‏ش.

خواندمیر، غیاث الدین محمد. تاریخ حبیب ‌السیر. تهران: خیام‏‏، 1380ش.

خیراندیش، عبدالرسول. «اوقاف قراختائیان کرمان». وقف میراث جاویدان، ش29 (بهار 1379): 25ـ32.

راش، مایکل. جامعه و سیاست مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی. ترجمۀ منوچهر صبوری. تهران: سمت، 1386ش.

روستا، جمشید، و سحر پورمهدی‌زاده. «تحلیلی بر روابط سیاسی قراختائیان کرمان با مغولان و حکومت ایلخانی». پژوهش‌های علوم تاریخی، ش13 (بهار و تابستان 1395): 57 ـ 76.

روستا، جمشید، و سحر پورمهدی‌زاده. «تحلیلی پیرامون رویکرد اقتصادی زنان حاکمۀ قراختایی کرمان». پژوهش‌نامۀ تاریخ‌های محلی ایران، ش12 (بهار و تابستان 1397): 153 ـ172.

دال، رابرت. «مفهوم قدرت». علوم رفتاری، ش2 (3) (ژانویۀ 2007): 201ـ215،

https://doi.org/10.1002/bs.3830020303.

شبانکاره‌ای، محمد بن علی. مجمع الانساب. به‌تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر، 1381ش.

شعبانی، رضا. ایرانیان و هویت ملی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1394ش.

فریس، جرالد آر. و دیگران. «مهارت سیاسی در سازمان‌ها». مدیریت، (جولای 2007): 290ـ291.

https://www.researchgate.net/publication/228373161_Political_Skill_in_Organizations.

فریس، جرالد آر. و دیگران. «توسعه و اعتبارسنجی پرسش‌نامۀ مهارت سیاسی». مدیریت، ش31 (فوریۀ 2005): 126ـ 152.

https://www.researchgate.net/publication/247570010_Development_and_Validation_of_the_Political_Skill_Inventory.

قزوینى، آصف‌خان و قاضى احمد تتوى. تاریخ الفی‏. به‌تصحیح غلامرضا طباطبایى. تهران: علمى و فرهنگى‏‏، 1382ش.

کلانتری، عبدالحسین. «رهبری از منظر جامعه‌شناختی». راهبرد، ش41 (پاییز 1385): 277ـ296.

کلگ، استوارت. چارچوب‌های قدرت. ترجمۀ مصطفی یونسی. تهران: مطالعات راهبردی، 1379ش.

گلدمن، الوین. «به سوی تئوری قدرت اجتماعی». مطالعات فلسفی، ش23 (ژوئن 1972): 221ـ268.

https://link.springer.com/article/10.1007%2FBF00356228.

لمبتون، آن. تداوم و تحول در تاریخ میانۀ ایران. ترجمۀ یعقوب آژند. تهران: نشر نی، 1386ش.

لوکس، استیون. قدرت نگرشی رادیکال. ترجمۀ عماد افروغ. تهران: نشر علم، 1393ش.

لوکس، استیون. قدرت: فرانسانی یا شر شیطانی. ترجمۀ فرهنگ رجایی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1370ش.

لین، جورج. حاکمیت اولیۀ مغول در قرن سیزدهم، یک رنسانس فارسی. لندن و نیویورک: روتلیج کرزن، 2003.

مرشایمر، جان. تراژدی قدرت‌های بزرگ. نیویورک: نورتن، 2003.

https://samuelbhfauredotcom.files.wordpress.com/2015/10/s2-mearsheimer-2001.pdf

مستوفی، حمدالله. تاریخ گزیده. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر، 1364ش.

منشى‌کرمانى‏، ناصرالدین. سمط‌ العلى للحضرة‌ العلیا، به‌تصحیح عباس اقبال آشتیانى. تهران:‏ اساطیر‏، 1362ش.

میرخواند، میرمحمد بن‌ سید برهان‌الدین. تاریخ روضة الصفا. تهران: مرکزی، 1339ش.

ناشناس. تاریخ شاهى‏. به‌تصحیح و تحشیۀ محمدابراهیم باستانی‌پاریزی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 2535 شاهنشاهی.

نطنزى، معین‌الدین. منتخب التواریخ معینى‏. به‌تصحیح پروین استخرى‏. تهران: اساطیر، 1383ش.

نظری، علی‌اشرف. «تحلیل قدرت از دیدگاه استیون لوکس؛ قدرت از نگاه کثرت گرا، اصلاح طلب و رادیکال»، راهبرد، ش36 (تابستان 1384): 383ـ 392.

نظری، علی‌اشرف. سوژۀ قدرت و سیاست‌ از‌ ماکیاول تا‌ پس‌ از ‌فوکو. تهران: آشیان، 1391ش.

وزیری، احمدعلی‌خان. تاریخ کرمان. به‌تصحیح محمدابراهیم باستانی‌پاریزی. تهران: علمی، 1364ش.

وصاف‌، عبدالله بن فضل‌الله. تاریخ وصاف. به کوشش محمدمهدی اصفهانی. تهران: کتابخانۀ ابن‌سینا و کتابخانۀ جعفری تبریزی (چاپ بمبئی)، 1338ش.

همدانی، رشیدالدین فضل‌الله. جامع‌التواریخ. به‌تصحیح و تحشیۀ محمد روشن و مصطفی موسوی. تهران: البرز، 1373ش.