اندازه‏ گیری و تحلیل جایگاه تجارت آب مجازی در بخش صنعت و معدن ایران

آب و توسعه پایدار

مقاله 7، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 6، شهریور 1395، صفحه 59-72   

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v3i1.59427

نویسندگان

مرتضی تهامی پور زرندی^* ؛ محمد قربانی

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

حدود یک دهه است که تجارت آب مجازی به عنوان ابزاری برای ارتقای بهره ‏وری آب و کمک به رفع محدودیت‌های منطقه‌ای منابع آب در راستای ایجاد امنیت آبی و غذایی مطرح شده است. این ابزار گرچه مختص مناطق خاصی از جهان از نظر وضعیت اقلیمی نیست، ولی برای کشورهایی که با محدودیت و بحران منابع آب مواجه هستند اهمیت مضاعفی دارد. بخش صنعت و معدن کشور ما در حال حاضر سهم قابل توجهی از مصارف آب را در اختیار ندارد ولی از یک طرف تجربه توسعه صنعتی کشورهای جهان نشان می‏ دهد که سهم بخش نامبرده از مصارف آب در طول زمان به شدت افزایشی بوده است و از طرف دیگر، بخش قابل توجهی از محصولات تجاری کشور را کالای این بخش تشکیل می‏ دهند. بنابراین، توجه به مدیریت منابع و مصارف آب در این بخش حائز اهمیت است. از این‌رو، هدف مطالعه حاضر استفاده از رویکرد تجارت آب مجازی برای تعیین ردپای آب کشور در بخش صنعت و معدن و تعیین سهم هر یک از فعالیت‏ های مختلف صنعتی و معدنی در صادرات و واردات آب مجازی است. برای این منظور رهیافت شاخص ‏های فنی- پایه برای اندازه‏ گیری آب مجازی به تفکیک کدهای دو رقمی ISIC در بخش صنعت و معدن مورد استفاده قرار گرفته است. اطلاعات مورد نیاز از طرح آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی ده نفر کارکن و بیشتر، طرح آمارگیری از معادن در حال بهره‌برداری کشور و سالنامه آمار بازرگانی خارجی برای دوره زمانی ۹۲-۱۳۸7 استخراج شده است. نتایج نشان داد که کشور ایران در بخش صنعت واردکننده خالص و در بخش معدن صادرکننده خالص آب مجازی می‌باشد. در بخش معدن بیشترین حجم صادرات و واردات آب مجازی مربوط به گروه استخراج سنگ‏ های فلزی و در بخش صنعت احجام متناظر مربوط به صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی است. یافته ‏های بدست آمده در این مطالعه، اطلاعاتی را فراهم می ‏کند که می‌تواند در بهبود تراز تجاری آب در فعالیت‏ های صنعتی و معدنی مورد استفاده قرار گیرد و از طریق تغییر در ترکیب کالاهای صنعتی و معدنی قابل تجارت به مدیریت منابع آب در این بخش ‏ها کمک نماید.

کلیدواژه‌ها

تجارت آب مجازی؛ ردپای آب؛ بخش صنعت؛ بخش معدن؛ ایران

مراجع

باغستانی، ع.ا.، مهرابی بشرآبادی، ح.، زارع مهرجردی، م.ر. و شرافتمند، ح. 1389. کاربرد مفهوم آب مجازی در مدیریت منابع آب ایران. مجله تحقیق منابع آب ایران، 6(1): 28-38.

جعفری، ع.م. و زارعی، ق. 1385. تجارت آب مجازی و نقش آن در مقابله با بحران کم آبی. دومین کنفرانس مدیریت منابع آب. انجمن علوم و مهندسی منابع آب ایران، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان.

دهقان منشادی، ح.ر.، نیک‏سخن، م.ح. و اردستانی، م. 1392. برآورد آب مجازی حوضه آبخیز و نقش آن در سامانه‌های انتقال آب بین حوضه‌ای. مجله مهندسی منابع آب، 6: 101-114.

صبوحی، م. و سلطانی، غ. 1387. بهینه ‏سازی الگوی کشت در سطح حوزه آبریز با تأکید بر منافع اجتماعی و واردات خالص آب مجازی. مجله علوم و فنون کشاورزی، 12(43): 297-313.

محمدی کانی گلزار، ف. 1391. مدیریت مصرف آب براساس مبادله آب مجازی در محصولات منتخب کشور. پایان‏ نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد و توسعه کشاورزی، دانشگاه تهران.

محمدی، ح. 1391. آثار آزادسازی تجارت بر رفاه مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان محصولات کشاورزی، مبادله آب مجازی و پایداری منابع، مطالعه موردی در استان فارس. اقتصاد کشاورزی، 6(3): 145-176.

محمدی، ح. و تعالی ‏مقدم، آ. 1390. تجارت آب مجازی برای محصولات عمده کشاورزی در ایران. دومین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی منابع آب ایران، شرکت آب منطقه ‏ای زنجان. زنجان

مکنون، ر.، طاهرشمسی، ا.، روزه گیر، ر. و نفیسی، م. 1390. آب مجازی آبی و بررسی اقلام مهم کشاورزی و جابه ‏جایی آن در ایران. چهارمین کنفرانس مدیریت منابع آب ایران، دانشگاه صنعتی امیر کبیر، تهران.

وزارت‌صنایع-صنایع‌کوچک. 1391. ترجمه طبقه ‏بندی استاندارد بین‏ المللی تمامی رشته فعالیت ‏های اقتصادی (ISIC) بازنگری چهارم. مرکز آمار ایران، تهران.

Aldaya M.M., Hoekstra A.Y. and Allan J.A. 2008. Strategic Importance of Green Water in International Grope Trade. UNESCO-IHE value of Water Research Report. Series No. 25.

Allan J.A. 1993. Fortunately there are substitutes for water otherwise our hydro-political futures would be impossible In: ODA , priorities for water resources allocation and management, ODA, London pp: 13-26.

Allan J.A. 1997. Virtual Water: A long-Term Solution for Water-Short Middle Eastern Economies. Paper presented at British Association Festival of Science, 6 September, Leeds, UK.

Allan J.A. 2003. Virtual water-the water, food and trade nexus: useful concept or misleading metaphor? Water International, 28: 106–113.

Chapagain A.K. and Hoekstra A.Y. 2003. Virtual Water Flows between Nations in Relation to Trade in Livestock and Livestock Products. UNESCO-IHE value of Water Research Report. Series No. 13.

Chapagain A.K. and Hoekstra A.Y. 2004. Water Footprints of Nations. Value of Water Research Report. UNESCO-IHE value of Water Research Report. Series No. 16.

Chapagain A.K. 2004. Water footprints of nations: Volume 1&2. Research Report NO. 16. UNESCO. IEIE. Delft, the Netherlands.

Chapagain A.K. and Hoekstra A.Y. and Savenije H.H.G. 2006. water saving through international trade of agricultural products. Hydrology and Earth System Sciences, 10: 455-466.

Faramarzi M., Yang H., Mousavi J., Schulin R., Binder C.R. and Abbaspour K.C. 2010. Analysis of intra-country virtual water trade strategy to alleviate water scarcityin Iran. Hydrology and Earth System Sciences Discussions, doi:10.5194/hessd-7-2609-2010.

Fraiture C.D., C.Ximing U., Amerasinghe M. Rosegrant and Molden D. 2004. Does international cereal trade save water? The impact of virtual water trade on global water use, research report NO.4. IWMI, Colombo, Srilanka.

Hoekstra A.Y. 2003. Virtual water: An introduction Virtual Water Trade, proceedings of the international Export meeting on virtual water , IHE Delft, The Netherland,12-13 December 2002. Edited by A.Y. hockestra (editor), February 2003.

Hoekstra A.Y. and hung P.P. 2002. Virtual water trade: a quantification of virtual water flows between nations in relation to international crop trade, Value of Water Research Report Series NO. 11. UNESCO. IEIE. Delft, the Netherlands.

Kumar M. Dinesh and Singh O.P. 2005. Virtual water in global food and water policy making: Is there a need for rethinking? Water Resources Management, 19: 759–789.

Novo P., Garrido A. and Varela-Ortega C. 2009. Are virtual water “flows” in Spanish grain trade consistent with relative water scarcity? Ecological Economics, 68: 1454–1464.

Renault D. 2003. Value of virtual water in food: Principles and virtues, Value of Water Research Report Series NO. 11. UNESCO. IEIE. Delft, the Netherlands.

Rockstorm J. and Gordon L. 2001. Assessment of green water flows to sustain major biomes of the world: implications for future ecohydrological landscape management, phys. chem. Earth (b), 26: 834-851.