تناوب مکانی در افعال گذاشتنی زبان فارسی: رویکردی نقشگرا

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 2، دوره 9، شماره 17، تیر 1397، صفحه 1-19   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v9i17.62868

نویسندگان

زهرا قانع؛ والی رضایی^*

دانشگاه اصفهان

چکیده

افعال گذاشتنی زیادی در زبان فارسی دارای تناوب مکانی هستند. تناوب مکانی رابطه بین دو ساخت نحوی از یک فعل سه ظرفیتی است که در آن مشارکت کنندگان- موضوع مکان و موضوع انتقالی- در هر یک از ساخت های نحوی به شکلی متفاوت ظهور می یابند. این جستار به هدف بررسی این مسأله از دیدگاه دستور نقش و ارجاع تدوین شده است و ضمن مقایسة این ساخت در زبان انگلیسی و فارسی، تحلیلی از آن بر اساس فرا نقش های معنایی ارائه می دهد. در این راستا، شواهد زبانی مشتمل بر مواردی از تناوب مکانی افعال گذاشتنی از برنامه های تلویزیونی، متن سخنرانی ها، رمان ها وگفت گو ها از گونه ی گفتاری فارسی معیار و یا هر منبع دیگری که داده های واقعی زبان فارسی را فراهم آورد، جمع-آوری و در چارچوب دستور نقش و ارجاع بررسی شدند. بدین منظور، ساخت منطقی جملات با توجه به نوع عمل مشخص و فرانقش معنایی اثرپذیر با توجه به سلسله مراتب اعطای فرانقش های اثرگذار- اثرپذیر تعیین شد. نتایج نشان می دهد که ساخت تناوب مکانی به آن صورت که در زبان انگلیسی وجود دارد، در همه ی ساخت های موجود در زبان فارسی دیده نمی شود؛ به گونه ای که برخی از ساخت های تناوب مکانی در زبان فارسی تناوب مفعول مستقیم/ غیرمستقیم و برخی دیگر، تناوب مفعول اولیه/ ثانویه هستند. در تبیین این ساخت در دستور نقش و ارجاع نیز باید عنوان کرد که در مورد افعال غیر انضمامی، انتخاب نشان دار موضوع مکان به عنوان فرانقش اثرپذیر منجر به ایجاد ساخت معکوس در تناوب مکانی شده است؛ در مورد افعال انضمامی نیز، با توجه به تبدیل شدن یک ساخت سه ظرفیتی به ساخت دو ظرفیتی، تنها یک گزینه برای انتخاب به عنوان اثرپذیر وجود دارد و آن موضوع مکان است.

کلیدواژه‌ها

تناوب مکانی؛ دستورنقش وارجاع؛ موضوع مکانی؛ موضوع انتقالی؛ ساخت مستقیم؛ ساخت معکوس

مراجع

1. دبیر مقدم، محمد (1374). فعل مرکب در زبان فارسی، 12، 1 و 2:2-46.

2. روشن، بلقیس. (1377). معنی شناسی واژگانی: طبقه بندی فعل های فارسی. پایان نامه دکتری دانشگاه تهران.

3. صفری،علی. (1395). تناوب مکانی در زبان فارسی: رویکردی ساختمند، نشریه ی پژوهش های زبان شناسی تطبیقی، 6، 11: 35-58.

4. کریمی دوستان، غلامحسین و علی صفری. (1390). اثر کلی/ جزئی در تناوب مکانی زبان فارسی، پژوهش های زبانشناسی،3،1: 77-100.

5. Anderson, S. R. (1977). Comments on the paper by Wasow. P. Culicover. (eds). Formal Syntax, 361-77. New York: Academic Press.

6. Arad, M. (1996). A minimalist view of the syntax-lexical semantic.UCL Working Papers in Linguistics 8. London: Department of Phonetics and Linguistics, University College London. 215-242.

7. Aranovich, R. & J. F. Runner (2001). Diathesis alternations and rule interaction in the lexicon. In Megerdoomian, K. and L.A. Bare (eds). WCCFL 20 Proceedings. Somerville, M.A. Cascadilla Press, 15-28.

8. Beavers, J. (2010). On affectedness. Natural Language and Linguistic Theory, 9, 10-30.

9. Boas, H.C. (2009). Verb meanings at the crossroads between higher-level and lower-level constructions. Lingua, 10, 101-136.

10. Borer,H agit (1994). On the projection of arguments. Benedicto'E lenaf Runri., Jeffrey (eds.): Functional Projectiors' Amherst: GSLA' 19-47.

11. Dowty, D. (1979).Word Meaning and Montague Grammar. Dordrecht: Reidel.

12. Dowty, D. (2000). The fallacy of argument alternation. Ravin, Y and C. Laecock. (eds). Polysemy, 111-128. Oxford: Oxford University Press.

13. Dryer, M. S. (1986). Primary objects, secondary objects, and antidative. Language 62:808–45.

14. Fillmore, C. J. (1968). The case for case. E. Bach and R.T. Harms. (eds.) Universals in Linguistic Theory, 1-88, New York: Holf, Reinhart and Winson.

15. Kailuweit, R. (2008). A RRG description of locative alternation verbs in English, French, German and Italian. In R. Kailuweit, B. Wiemer, E. Staudinger, and R. Matasovic' (eds.), New Application of Role and Reference grammar: diachrony, Grammaticalization, Romance Languages, 328-355. Newcastle: Cambridge Scholars.

16. Laffut, A. (2006). Three- participant construction in English: a functional-cognitive approach to caused relations. Amsterdam: John Benjamins.

17. Lazard, A. (1982). Le morpheme ra en Persian et les relations actancielles. Bulletin de la Societe deLinguistique de Paris, 73.1, 177-208.

18. Levin, B. and M. Rappaport (2005). Argument Realization. Cambridge: Cambridge University Press.

19. Pinker, S. (1989), Learnability and Cognition: The Acquisition of Argument Structure Cambridge: MIT press.

20. Van Valin Jr. R. D. (2005). Exploring the Syntax-Semantics Interface. Cambridge University Press.

21. Van Valin Jr. R. D. (2007). The Role and Reference Grammar Analysis of Three-Place Predicates. Suvremena lingvistika.63 (1):31-63.

22. Van Valin Jr. R. D. and R. J. Lapolla (1997). Syntax: Structure, Meaning and Function. Cambrige etc: Cambridge University Press.

23. Van Valin Jr. R. D. and W. A. Foley (1980). “Role and Reference Grammar”. E. Moravcsik & J.R. Wirth, (eds.), Current Approaches to Syntax, New York: Academic Press, 329-52.

24. Vendler, Z. (1967). Linguistics in Philosophy. Ithaca: Cornell University press.