مکان‌گزینی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با منطق فازی و تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) (مطالعه موردی: منطقه یک شهری بندرعباس)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 8، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 9، اسفند 1397، صفحه 145-163   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v5i2.62850

نویسندگان

بهرام حسین پور کوهشاهی¹؛ رسول مهدوی نجف آبادی^{* 2}؛ ارشک حلی ساز²

¹بهرام حسین‌پور کوهشاهی(دانشجوی کارشناسی ارشد سنجش‌ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی پردیس دانشگاهی قشم، دانشگاه هرمزگان

²دانشگاه هرمزگان

چکیده

هدف پژوهش حاضر شناسایی اولویت‌های مکانی برای استقرار ایستگاه‌های آتش‌نشانی می‌باشد. مهم‌ترین مشکل در خدمات‌رسانی ایستگاه‌های آتش‌نشانی منطقه یک شهر بندرعباس، ناکافی بودن تعداد ایستگاه‌های موجود و محدود بودن شعاع عملکردی آن‌ها است. در این راستا، شاخص‌های مطرح به ترتیب اولویت، شامل نزدیکی به پارامترهای شبکه ارتباطی، تراکم جمعیت، مراکز تجاری، مراکز صنعتی، مراکز آموزشی، مراکز اداری، مراکز درمانی و فاصله از پوشش عملکردی هستند. اثر هر یک در ارتباط با مکان‌گزینی در قالب نقشه در محیط نرم‌افزاری ارائه گردیده‌است. در این تحقیق از روش فرآیند تحلیل سلسله ‌مراتبی (AHP) و فازی (Fuzzy) برای برآورد اهمیت نسبی هر یک از پارامترها استفاده گردید. سپس مقایسه زوجی و مقادیر ناسازگاری قضاوت‌ها محاسبه گردید که سطح قابل قبولی برابر با 06/0 به‌دست آمد. بعد از تعیین وزن معیارها در محیط نرم‌افزار، لایه‌های اطلاعاتی فازی سازی شده و با تحلیل همپوشانی لایه‌های فازی وزن دار مکان‌گزینی نهایی صورت گرفت. نتایج نشان داد که ایستگاه‌های موجود در محدوده‌ی شهرداری منطقه یک با اولویت مکانی، جانمایی شده‌اند. مناطق اولویت‌دار جهت استقرار ایستگاه‌های آتش‌نشانی شامل قسمت‌هایی از شمال شرقی، شمال غربی، غرب و جنوب منطقه‌ی یک شهری می‌شود. قسمت‌های جنوبی و شمال غربی در حیطه‌ی شعاع عملکردی ایستگاه‌های موجود قرار دارد، اما مناطق غربی و شمال شرقی منطقه در خارج از عملکرد ایستگاه‌هاست. بنابراین نیاز به احداث دو ایستگاه جدید در این محدوده‌ها به‌منظور پوشش عملکردی کل منطقه‌ی یک شهری است. در نهایت با استفاده از داده‌های رقومی ماهواره‌ای و بازدیدهای میدانی، تعدادی مکان با ابعاد مناسب در شمال شرقی و غرب منطقه یک شهری به‌عنوان مکان‌های پیشنهادی احداث ایستگاه جدید معرفی‌شده است.

کلیدواژه‌ها

ساج؛ AHP؛ منطق فازی؛ شهرداری

مراجع

1. پرهیزگار، ا. (1383). ارائه مدل و ضوابط مکان گزینی ایستگاه‌های آتش‌نشانی، جلد سوم. مرکز پژوهش‌های شهری و روستایی معاونت پژوهشی دانشگاه تربیت مدرس. تهران. سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور.

2. پور اسکندری، ع. (۱۳۸۰). سنجش توزیع فضایی سوانح آتش‌سوزی در شهر با استفاده از GIS، مطالعه موردی شهر کرج، تهران: پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس.

3. حسین پور کوهشاهی، ب. (1393). مکان‌گزینی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با منطق فازی و تحلیل سلسله‌مراتبی در یک محیط مکانمند (مطالعه موردی: منطقه یک شهری بندرعباس). هرمزگان: پایان نامه کارشناسی ارشد سنجش‌ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی پردیس دانشگاهی قشم، دانشگاه هرمزگان.

4. خان احمدی، م،. عربی، م،. وفائی نژاد، ع،. و رضائیان، ه. (1393). مکان یابی ایستگاه های آتش نشانی با با استفاده از تلفیق منطق Fuzzy و AHP در محیط GIS (مطالعه موردی: ناحیه 1 منطقه 10 تهران). نشریه سپهر، 23 (89)، 98-88.

5. ذاکر حقیقی افوشته، ک. (1382). مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با GIS، مطالعه موردی منطقه 6 تهران، تهران: پایان‌نامه کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

6. رهنما، م.ر،. و آفتاب، ا. (1393). مکان یابی ایستگاه های آتش نشانی شهر ارومیه با استفاده از GIS و AHP ، جغرافیا و توسعه، 12 (35)، 165-153.

7. زیاری، ی،. و یزدان پناه، س. (1390). مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با استفاده از مدل AHP در محیط GIS (مطالعه موردی: شهر آمل)، چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، 6 (14)، 87-74.

8. علی آبادی، ز،. نسترن، م،. پیرانی، ف،. و شیخ زاده، ف.‌ (1396). مکانیابی ایستگاه های آتش نشانی با استفاده از روش تلفیقی AHP و GISمطالعه موردی: منطقه 3 اصفهان، نشریه اطلاعات جغرافیایی، 26 (103)، 136-123.

9. مشکینی، ا،. حبیبی،ک. و تفکری، ا. (1389). تحلیل فضایی-مکانی تجهیزات شهری و کاربست مدل تحلیل سلسله مراتبی در محیط GIS (مطالعه موردی: ایستگاه‌های آتش‌نشانی هسته مرکزی تهران)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، (74)، 101-91.

10. معرب، م،. کریمی،ک،. فروغی،ن،. و نیک زاد، و. (1395). تلفیق ارزیابی چند معیاره فضایی فازی با تحلیل فرایند شبکه ای فازی برای مکان یابی پارک های شهری( مطالعه موردی: منطقه 8 شهرداری تهران).فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، 18 (4)، 20-1 .

11. نظریان، ا،. و کریمی، ب. (1388). ارزیابی توزیع فضایی و مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی شهر شیراز با استفاده از GIS، فصلنامه جغرافیایی چشم‌انداز زاگرس، 1 (2)، 19-5.

12. هادیانی، ز،. و کاظمی‌زاد، ش. (1389). مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با استفاده از روش تحلیل شبکه و مدل AHP در محیط GIS (مطالعه موردی: شهر قم)، جغرافیا و توسعه، (17)، 112-99.

13. Badri, M.A. Mortagy, A.K, & Alsayed, C. A. (1998). A multi objective model for locating fre station. European Journal of Operational Research, 110(18), 243-260.

14. Boender, C.G.E., & de Grann, J.G. Lootsma, F. (1989). Multicriteria decision analysis with fuzzy pairwise comparison. Fuzzy Sets and Systems, 29(2), 133-143.

15. Buckley, J. J. (1985). Fuzzy hierarchical analysis. Fuzzy Sets and Systems, 17(3), 233-247.

16. Chang, D.Y. (1996). Applications of the extent analysis method on fuzzy AHP. European Journal of Operational Research, 95(3), 649-655.

17. Chen, C., & Ren, A. (2003). Optimization of fire station locations using computer. Journal of Tsinghua University(Science and Technology, 43,

18. Eldin, N., & Eldrandaly, K. A. (2004). Acomputer-aided system for site selection of major capital investment. International Conference E-Design in Architecture Dhahran, Saudi Arabia, Dhahran, Saudi Arabia.

19. Laarhoven, P. J. M., & Pedrycz, W. (1983). A fuzzy extension of saaty’s priority theory. Fuzzy Sets and Systems, 11(1-3), 229-241.

20. Lee, M., Pham, H., & Zhang, X. (1999). A methodology for priority setting with application to software development process. European Journal of Operational Research, 118(2), 375-389.

21. Leung, L.C., & Cao, D. (2000). On consistency and ranking of alternatives in fuzzy AHP. European Journal of Operational Research, 24(1),102-113

22. Makropoulos, C. K., & Butler, D. (2006). Spatial ordered weighted averaging: Incorporating spatially variable attitude towards risk in spatial multi-criteria decision-making. Environmental Modelling & Software, 21(1), 69-84.

23. Ngai, E. W. T., & Chan, E. W. C. (2005). Evolution of knowledge management tools using AHP. Export Systems with Application, 29(4), 889-899.

24. Yang, J., & Ping, S.)2002(. Applying Analytic Hierarchy Process in Frims Overall Per Formation Evaluation: Case Study in China. International Journal of Business, 7 (1), 29-46.

25. Yang, L., Jones, B. F., & Yang, S. H. (2007). A Fuzzy Multi-Objective Programming for Optimization of Fire Station Locations Through Genetic Algorithms. European Journal of Operational Research, 181(2), 903-915