تحلیل فضایی خشک‌سالی اقلیمی و اثرات آن بر الگوی فضایی مکان گزینی سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی روستاهای استان مازندران)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 1، دوره 3، شماره 3 - شماره پیاپی 11، آذر 1393، صفحه 61-76   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v3i3.32701

نویسندگان

سید یاسر حکیم دوست¹؛ محسن رستگار^{* 2}؛ علی محمد پور زیدی³؛ حسین حاتمی²

¹دانشگاه پیام نور تهران

²دانشگاه فردوسی مشهد

³دانشگاه آزاد چالوس

چکیده

در این پژوهش با استفاده از داده‌های بارش 22 ایستگاه سینوپتیک و باران‌سنجی طی سال‌های )1998-2010) اقدام به پهنه‌بندی خشک‌سالی با استفاده از روش‌های زمین آمار گردید و همچنین جهت تحلیل فضایی خشک‌سالی از شاخص‌های خود همبستگی فضایی استفاده گردید و اثرات آن بر الگوی فضایی مکان گزینی سکونتگاه‌های روستایی استان مازندران پرداخته شد. نتایج تحقیق بهترین مدل را اسپیلاین کاملاً منظم با ضریب تعیین 75/0 معرفی می‌نماید. همچنین نتایج حاصل ازکاربردشاخص موران درخصوص توزیع فضایی خشک‌سالی، این ضریب مثبت و برابر 99/0 است که نشانگر خوشه‌ای بودن توزیع فضایی خشک‌سالی است. با توجه به اینکه شاخص موران نمی‌تواند به شناسایی انواع گوناگونی از طبقه‌بندی الگوهای فضایی بپردازد با استفاده تحلیل آماره عمومی G این نقیصه پوشش داده شد. نتایج تحلیل آماره عمومی G نشان می‌دهد مناطق با خشک‌سالی بیشتر در کنار هم دیگر قرارگرفته و از روند خوشه‌ای با تمرکز بالای خشک‌سالی برخوردار است. سپس مساحت هر خوشه و مکان گزینی روستاها مورد واکاوی قرار گرفت. محاسبات نشان می‌دهد خوشه‌های خیلی گرم حدود 21/35 درصد از مساحت استان و 753 روستا را در خود جای داده است. این درحالی است خوشه کمی سرد تا کمی گرم 17/37 درصد از مساحت استان و 1245 روستا را در برمی‌گیرد، نتایج همبستگی نشان می‌دهد که بین خوشه‌ها و تعداد روستاها در سطح اطمینان 99/0 درصد با سطح خطای 004/0 یک رابطه مستقیم وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

خشک‌سالی؛ تحلیل فضایی؛ شاخص موران؛ آماره عمومی G؛ مازندران

مراجع

بذرافشان، ام البنین؛ محسنی ساروی، محسن؛ ملکیان، آرش؛ معینی، ابوالفضل؛ 1390. بررسی وضعیت خشک‌سالی استان گلستان با استفاده از شاخص بارش استاندارد (SPI). فصلنامه علمی-پژوهشی مرتع و بیابان ایران. جلد18. شماره3. صفحه 495-407. تهران

ژاک باوو، ژان؛ 1386. مقدمه برتحلیل فضایی. ترجمه فرید، یدالله. نشردانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر. صص 123-145.

عساکره، حسین؛ 1387. کاربرد روش کریجینگ در میان یابی بارش. جغرافیا و توسعه. شماره12. صص 25-44.

عساکره، حسین؛ 1390. مبانی اقلیم‌شناسی آماری. انتشارات دانشگاه زنجان. صفحه 350.

غیور، حسنعلی؛ مسعودیان، ابوالفضل؛ 1376. بزرگی گستره و فراوانی خشک‌سالی در ایران. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره پیایی45. صص 36-52. اصفهان.

کلانتری، محسن؛ قهرمانی، علی اکبر؛ خسروی، یونس؛ جباری، کاظم؛ 1386. مدیریت وتحلیل داده های بزهکاری در بخش مرکزی شهرر تهران با استفاده از تکنیک های درون یابی و سامانه اطلاعات جغرافیایی. فصلنامه مطالعات مدیریت انتظامی. شماره 4. زمستان. صص494- 502.

لشنی زند، مهران؛ 1383؛ بررسی اقلیمی خشک‌سالی های ایران و راهکارهای مقابله با آن. رساله دکتری. جغرافیای طبیعی. دانشگاه اصفهان. اصفهان. صص 123-143.

مظفری، غلامعلی؛ میرموسوی، حسین؛ خسروی، یونس؛ 1390. ارزیابی روش زمین آمار و رگرسیون خطی در توزیع مکانی بارش (مورد: استان بوشهر). جغرافیا و توسعه. شماره27. تابستان. صص63-76. زاهدان.

Asakereh, Hussein., 2009. Kriging Application in Climatic Element Interpolation A Case Study: Iran Precipitation. Geography and Development iranian jo urnal. No. 12, pp. 25-44.

Asakereh, Hussein., 2011. Fundamentals of statistical climatology. Zanjan university,p350.

Bazrafshan, O, Mohseni Saravi, M, Malekian, A. and Moeini, A., 2011. A study on drought characteristics of Golestan Province using StandardizedPrecipitation Index (SPI), Iranian journal of Range and Desert Reseach, Vol. 18 No. (3),pp407-495,Tehran.

Bordi, I. Sutera, A., 2004., Drought variability and its climatic implications, Global and Planetary Change, 40(1, 2), pp.115-127.

Clark, w.a.v. Hosking,p.l. 1986, Statistical Methods for geographers, John Wiley and sons, New York, p.379.

Edwards D.C. and McKee, TB., 1997. Characteristics of 20th century drought in the United States at multiple timescales", Colorado State University: Fort Collins. Climatology Report No. pp. 97-2.

Gayoor, Hasan Ali, Massodian, Syed Abolfazl.,1997. Great scope and frequency of drought in Iran, Geographical Research, 45.pp No. 36-52, Isfahan.

Hayes.M., 2000. Revisiting the SPI: Clarifying the Process, Drought Network News, Vol. 12, No. 1, winter 1999–Spring, p145.

Jacques Bav, Jan, Introduction to Spatial Analysis., 2007. Translation Farid, Yadu'llah, Islamic Azad University of Ahar, pp123-145.

Kalntari, Mohsen,Ghahramani,Ali Akbar, Khosravi,Younes, Jabari, Kazim., 2007. Management and analysis of crime data in the central part of Tehran using interpolation techniques and GIS, Journal of Management Studies security, No. 4, Winter, pp494- 502.

LashaniZand, Mehran., 2004. Of drought and climate strategies for coping with it, PhD thesis, Physical Geography, University of Isfahan, Pp. 123-143.

Machlica, A. Stojkovova, M., 2008. Groundwater drought in different geological conditions. XXIVth Conference of the Danubian Countries. 1-9,pp212-213.

Mozaffari, Gholam Ali, Mirmusavi, Hossein, Khosravi,Younes., 2011. The Assessment of Geostatistic Methods and Linear Regression in Order to Specify the Spatial Distribution of Annual Precipitation Case study: Boushehr Province, Geography and Development iranian jo urnal, Volume 10, Issue 27, Summer, pp 63-76.

Ole, E.T. and Wolfgang, S. (ZAMG)., 2002. Applications of spatial interpolation of climatologicaland Meteorological elements by the use of geographical information, COST 719: 1-45.

Thomas, R.W. Hug get,R J., 1980. Modeling in Geography, a mathematical approach. Harper and Row. Publisher, London.