ملاصدرا و نظریه مُثُل

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 44، شماره 1 - شماره پیاپی 88، تیر 1391، صفحه 48-64   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v44i1.13945

نویسنده

محمدعلی تیوای^*

چکیده

منشأ دوگانگی جهان خلقت از نگاه افلاطون بر این مبناست که وی جهان را به دو جهان معقولات (مُثُل، کلیات) و جهان محسوسات (تصویر مُثُل، جزییات) طبقه‌بندی می‌کند و از همین رو با طرح نظریه مُثُل و بیان این که مُثُل، حقایق موجودات عالم محسوس و منشأ عالم مادی است، درصدد یافتن توجیهی برای ایده‌آل‌های فلسفی و اخلاقی خود است.
مُثُل نوری افلاطونی از حیث حقیقت وجود خود، متباین از حقیقت حق نیست اما قائم به ذات او بوده (قیام صدوری) و در واقع از لوازم ذات و صفات الهی است.
تعابیر و استدلال‌های مختلف ملاصدرا دربارۀ مُثُل، نوع رابطه مُثُل با ذات و صفات الهی را بیان می‌کند. اگر چه اعیان ثابته با مُثُل عقلیه افلاطون شباهت‌هایی دارند تفاوت‌های مهمی نیز دارند.
کلیت نظریه مُثُل مورد قبول فلاسفه اسلامی است، ولی ملاصدرا معتقد است هیچ یک از فلاسفه اسلامی آن گونه که شایسته است نتوانسته نظریه مُثُل را درک کند. وی بر مبنای اصول فلسفی خود و با استمداد از براهینی همچون دلیل ادراک و حرکت جوهری، َسعی در اثبات تلقی خود از این نظریه می‌کند.
نگارنده در این مقاله می‌کوشد با بررسی تأویل‌های فلاسفه اسلامی از نظریه مُثُل و بیان دلایل ملاصدرا در اثبات این نظریه، رابطه نظریه مُثُل با اعیان ثابته ملاصدرا را روشن سازد.

کلیدواژه‌ها

مُثُل افلاطون؛ ملاصدرا؛ دلیل ادراک؛ حرکت جوهری؛ علم الهی

مراجع

ابراهیمی دینانی، غلامحسین؛ قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1388.

ابن سینا، حسین بن عبدالله؛ الشفا، تهران: بیدار، 1303 ق.

ابن عربی، محمد بن علی؛ الفتوحات‌المکیۀ فی معرفة اسرار المالکیه و الملکیه، بیروت: دارصادر، بی تا.

افلاطون، جمهور، کتاب ششم.

باباافضل کاشانی، محمد بن حسین؛ مجموعه مصنفات، ترجمه مجتبی مینوی، تهران: نشر خوارزمی، 1366.

جوادی آملی، عبدالله؛ رحیق مختوم، قم: مرکز نشر اسراء، 1376.

الحکیم، سعاد؛ المعجم الصوفی، بیروت، 1401 ق.

سهروردی، یحیی بن حبش؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق شهاب‌الدین یحیی سهروردی، تهران: انجمن

فلسفه ایران، 1355.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ الحکمۀ المتعالیه فی الاسفار العقیله الاربعه، حاشیه ملاهادی سبزواری، قم: مکتبه المصطفوی، 1376.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم ؛ الحکمۀ المتعالیه فی الاسفار العقیله الاربعه، بیروت، 1990 م.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ اسفار، بیروت: دار احیا تراث عربی، 1981 م.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ الاسفار الاربعة، تحقیق و تصحیح مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1380.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ الرسایل، قم: مکتبه المصطفوی، چاپ بنیاد سنگی.

ـصدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ الشواهدالربوبیۀ فی المناهج السلوکیه، قم: بوستان کتاب، 1386.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ المبدأ و المعاد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1381.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم ؛ مفاتیح‌الغیب، تهران: انجمن حکمت و فلسفه، 1363.

عبودیت، عبدالرسول؛ درآمدی به نظام حکمت صدرائی، تهران: انتشارات سمت، 1388.

فاخوری، حنا؛ تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: زمان فرانکلین، 1358.

فارابی، محمد بن محمد؛ الجمع بین رأیی الحکیمین، تهران: الزهرا، 1363.

قیصری، داود بن ‌محمود؛ شرح فصوص الحکم [ابن‌عربی]، به کوشش سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.

کاپلستون، فردریک چارلز؛ تاریخ فلسفه، تهران: سروش، 1368 و 1385.

کاکائی، قاسم؛ وحدت وجود به روایت ابن‌عربی و مایستر اکهارت، تهران: نشر هرمس، 1385

مجتهدی، کریم؛ فلسفه در قرون وسطی (مجموعه مقالات)، تهران: امیر کبیر، 1375

میرداماد، محمدباقر بن محمد؛ القبسات، تهران: نشردانشگاه تهران، 1367.

نصر، حسین؛ سه حکیم مسلمان، ترجمه احمد آرام، انتشارات خوارزمی، 1361.

chitic, William C.,The sufi path of knowledge, New York, state university of NEW York Press, 1989.                                    

IzutsoToshihiko, Sufism and Taosim, Berkely, University of California Press, 1983

Paul Edwards, The Encyclopedia of philosophy, ed., NewYork, 1975/ Berkeley, Rolf George, Cambridge,mass, 1976.

G.M.A. Grube,Plato’s forms, Macmillan, 1972

wolf son Harry austryn,The philosophy of the kalam,