نقش بازار در تخصیص بهینه منابع آب و عوامل موثر بر کارایی بازار آب

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 10، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 6، شهریور 1395، صفحه 93-102   

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v3i1.59447

نویسنده

غلامحسین کیانی^*

دانشگاه اصفهان

چکیده

اخیراً در برخی از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، مکانیزم بازار به عنوان یک روش کارا جهت تخصیص منابع آب مورد توجه واقع شده است. بهره‏ گیری از این روش در ایران مستلزم شناخت شرایط لازم برای تشکیل یک بازار آب و همچنین پیامدهای اقتصادی آن می‏ باشد. هدف این پژوهش بررسی پیامدهای اقتصادی بازارهای آب و نیز ارائه راهکارهای عملی مبتنی بر مبانی علمی و تجارب جهانی جهت تشکیل بازارهای آب کارآمد در ایران بوده است. بدین منظور ضمن تبیین شرایط لازم برای تشکیل یک بازار آب و عوامل موثر بر کارایی یا شکست آن، چگونگی تحقق این شرایط در برخی از بازارهای آب فعال در ایران وجهان بررسی گردید. همچنین پیامدهای اقتصادی دو بازار محلی آب در مجن و اردبیل بررسی شد. بر اساس نتایج این پژوهش بازارهای آب عموماً در مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل شده ‏اند. بازار آب منافاتی با ملی بودن منابع آب نداشته و امکان مبادله حق بهره ‏برداری از منابع آب و تشکیل بازارآب وجود دارد. در این راستا تعریف شفاف حقابه‏ ها و تضمین مالکیت توسط نهادهای قانونی یا اجتماعی ضروری می ‏باشد. تفکیک مالکیت آب از زمین، تضمین مبادلات، کاهش هزینه ‏های اداری مبادلات و ایجاد تأسیسات مناسب، سبب کاهش هزینه‏ های مبادله و افزایش کارایی بازارهای آبِ مورد مطالعه شده است. همچنین تبادل شفاف اطلاعات و بهره ‏گیری از مکانیزم مناسب تخصیص اولیه حقابه‏ ها مانع بروز انحصار و افزایش کارایی بازارهای آب شده است. در برخی موارد نیز دخالت دولت یا نهاد اجرایی بازار، عوارض خارجی منفی را کاهش و کارایی اجتماعی بازارهای آب را افزایش داده است.همچنین نتایج نشان می ‏دهند که قیمت آب در دو بازار محلی مجن و اردبیل به ارزش اقتصادی آب نزدیک بوده و مبادلات آب منجر به افزایش درآمد بهره‏ برداران شده است.

کلیدواژه‌ها

بازارآب؛ کارایی؛ حقابه؛ هزینه مبادله

مراجع

بهلولوند، ع. 1385. برآورد تابع تقاضای آب کشاورزی و بررسی مکانیسم بازار در قیمت ‏گذاری آب کشاورزی. پایان‏ نامه مقطع کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.

کیانی، غ. 1387.نقش بازار در تخصیص منابع آب، مطالعه موردی بازار آب مجن. پایان ‏نامه مقطع دکتری، دانشگاه تهران.

کیانی، غ و باقری، ا. 1391. بررسی بازارهای محلی آب در استان اردبیل.شرکت آب منطقه‌ای اردبیل.گزارش منتشر نشده.

کیانی، غ و باقری، ا. 1392. بررسی پیامدهای اقتصادی بازارهای محلی آب (مطالعه موردی شهرستان اردبیل). مجله پژوهش آب ایران. دانشگاه شهرکرد، در نوبت چاپ.

وزارت نیرو. 1381. بازار آب: کمبودها و محدودیت‌های قانونی. شرکت مدیریت منابع آب ایران، دفتر اقتصاد آب.

Dinar A. and Letey J. 1991. Agricultural water marketing, allocative efficiency and drainage reduction. Journal of Environmental Economics and Management, 20: 210-223.

Easter W.K., Mark W.R. and Ariel D. 1999. Formal and informal markets for water: Institutions, performance and constraints. The World Bank Research Observer, 14(1): 99–116.

Garrido A. 2000. A mathematical programming model applied to the study of water markets within the Spanish agricultural sector. Annuals of Operation Research, 94: 105-123 .

Harris G.D. 2003. Water markets: Case study of Chile’s 1981 water code. Pontifica UniversidadCatolica de Chile.

Hearne R.R. and William E. 1997. The economic and financial gain from water market in Chile. Agricultural Economics, 15: 187-199.

Kemper K.E. and Larry D.S. 1999. The Water market in the northern Colorado water conservancy district-institutional implication. World Bank Paper, No. 427.

Kiani G.H., Sadr S.K. and Saleh I. 2008. Modeling Supply and Demand Functions in the Water Market under Uncertainty Conditions. Environmental Science, 5(2): 21-30.

Kiani G.H. 2009. Potential gains from water market in Iran: Saveh region case study. Environmental Science, 6(4): 65-72.

Kolstad D.C. 2000. Environmental economics, Oxford University Press.

State Government Victoria .2001. The value of water, A guide to water trading in Victoria, Department of Natural Resources and Environment.

State Government Victoria. 2007. Water trading in Northern Victoria 1991/92-2005/06. Technical report Department of Sustainability and Environment.

Tarrech R., Manuel m. and Glen z. 1999. The siurana –Riudecanyes irrigation subscribers association and water market system. World Bank Technical Paper, No. 427: 11-19.

Zekri S. and William E. 2005. Estimating the potential gains from water markets: A case study from Tunisia.Agricultural Water Management, 72: 161-175.