نقد روایتی درباره نشانه‌های بی‌عقلی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 47، شماره 1، خرداد 1394، صفحه 43-56   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v47i1.19260

نویسنده

مصطفی فروتن تنها^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در میان روایات مربوط به نشانه‌های عقل، روایتی به نقل از امام صادق (ع) ‌به چشم می‌خورد که بلندی ریش، نقش انگشتر و کنیه فرد را نشانه‌ای بر کشف عدم عقلانیت او معرفی می‌کند. در این مقاله ضمن بررسی سندی و متنی این روایت، به دنبال کشف گوینده حقیقی این سخن و احتمالات مختلف در مورد منشأ و گوینده اصلی این روایت و دلیل وجود آن در برخی منابع روایی هستیم. از نتایج این مقاله، ناهمگونی آن با سایر روایات مرتبط و تشکیک جدی در صدور این روایت از معصوم (ع) است. به نظر می‌رسد این سخن، متأثر از فرهنگ عرب، وارد کتب روایی شده است.

کلیدواژه‌ها

نشانه‌های بی‌عقلی؛ حماقت؛ نقد حدیث؛ فرهنگ عرب؛ تأثیر فرهنگ بر حدیث

مراجع

قرآن کریم

ابشیهى، شهاب الدین، المستطرف فی کل فن مستطرف، بیروت: عالم الکتب، چاپ اول، 1419ق.

ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغة، تصحیح: محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، قم: انتشارات جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1403ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، فقیه من لا یحضره الفقیه، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1413ق.

ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، اخبار الحمقی و المغفلین، بیروت: المکتب التجاری، بی‌تا.

ابن عبدربه، احمد بن محمد، العقد الفرید، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1404ق.

ابن عراق، علی بن محمد، تنزیه الشریعة المرفوعة عن الأحادیث الشنیعة الموضوعة، تحقیق: عبدالله‌بن محمد الغماری، بیروت: دارالکتب العلمیة، چاپ دوم، 1981م.

ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، عیون الاخبار، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418ق.

ابوطالب مکی، محمد بن علی، قوت القلوب، نرم افزار مکتبة الشاملة، بی‌تا.

برقی، احمد بن محمد، المحاسن، قم: دار الکتب الإسلامیة، 1371ق.

جاحظ، عمرو بن بحر، البیان و التبیین، بیروت: دار و مکتبه هلال، 1423ق.

جعفر بن محمد (ع)، امام ششم، مصباح الشریعة، [منسوب]، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1400ق.

حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، 1409ق.

دیلمی، حسن بن محمد، إرشاد القلوب، قم: انتشارات شریف رضى، 1412ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء، بیروت: شرکت دار ارقم بن ابى ارقم، چاپ اول، 1420ق.

سیوطی، عبد الرحمن بن ابی‌ بکر، المحاضرات و المحاورات، بیروت: دار الغرب الإسلامی، چاپ اول، 1424ق.

طبرسى، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق، قم: انتشارات شریف رضى، 1412ق.

طوسی، محمد بن حسن، ‏الفهرست،‏ نجف‏ اشرف: المکتبة المرتضویة، بی‌تا.

طوسی، محمد بن حسن،‌ رجال الشیخ الطوسی، قم: ‌ انتشارات جامعه مدرسین، 1415ق.

عجلونی، اسماعیل بن محمد، کشف الخفاء، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ سوم، 1408ق/1988م.

غضائری، احمد بن حسین، رجال، تصحیح: سید محمد رضا جلالی، قم: دار الحدیث، چاپ اول، 1380ش.

فتنی، محمد طاهر بن علی، تذکرة الموضوعات، بی‌جا، بی‌تا.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. بیروت: مؤسسة الوفاء، 1404ق.

مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، قم: کنگره جهانی شیخ مفید، 1413ق.

نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1407ق.

نویری، احمد بن عبدالوهاب، نهایة الأرب فی فنون الأدب، قاهره: دار الکتب و الوثائق القومیة، چاپ اول، 1423ق.