وجهه در فرهنگ ایرانی: بررسی قوم‌نگارانه مفهوم آبرو

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 7، دوره 9، شماره 17، آبان 1396، صفحه 121-152   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v9i17.59884

نویسندگان

سیدمحمد حسینی^* ؛ فردوس آقاگلزاده؛ عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا؛ ارسلان گلفام

دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی قوم‌نگارانه مفهوم وجهه در فرهنگ ایرانی می‌پردازد. در همین راستا واژه «آبرو» و اصطلاح ها و باهم‌آیی های آن در بافت کاربردی خود بررسی شدند تا معنای آبرو از نظر مردم عادی و کاربردهای آن مشخص شود. نتایج نشان می‌دهد آبرو با پایبندی یا عدم پایبندی به هنجارهای نظم اخلاقی،یعنی نظام توقعات و انتظارات جامعه (گارفینکل، 1967) حفظ می‌شود یا می‌ریزد اما بیش از همه با توانمندی ها(شامل توان مالی، دارایی ها و مهارت ها)، شأن پنداشته افراد و حفظ تمایز بین دو حوزه بیرون (ظاهر) و درون(باطن)(بیمن، 1986) در ارتباط است. همچنین، نتایج نشان می‌دهند که آبرو آن‌گونه که در نظریه ساخت وجهه (آروندیل، 2006، 2009) بیان می‌شود، مفهومی رابطه‌ای است که در درون تعامل ساخته و داد و ستد می‌شود. آبروی گروه و شأن پنداشته مفاهیمی هستند که، در برخی موقعیت ها، افراد با آنها وارد تعامل می‌شوند اما در درون تعامل است که آبروی افراد و گروه یا گروه هایی که افراد آنها را نمایندگی می‌کنند از نو ساخته و بازتعریف می‌شود.

کلیدواژه‌ها

وجهه؛ آبرو؛ رو؛ فرهنگ ایرانی؛ قوم‌نگاری

مراجع

1. انوری، حسن، (1381). فرهنگ بزرگ سخن (۸ جلد). تهران: اتنشارات سخن.

2. آهنگر، عباسعلی و اشرفی، بتول، (۱۳۹۳). «بررسی تأثیر موقعیت ارتباطی بر انتخاب راه‌بردهای ادب در مکالمه‌های دانش‌آموزان دختر دبیرستانی در بیرجند». زبان‌پژوهی. سال ششم، شماره ۱۱، صص. ۴۱-۷.

3. حسینی، سیدمحمد، آقاگلزاده، فردوس، کامبوزیا، عالیه و گلفام، ارسلان، (1396). ««رو» و «آبرو» دو روی مفهوم وجهه در فرهنگ ایرانی: پژوهشی قوم‌نگارانه در کاربردشناسی زبان». جستارهای زبانی، دوره 8، شماره 41، صص. 215-246.

4. حسینی، سیدمحمد و عامریان، مجید، (۱۳۹۳). «راه‌بردهای بیان مخالفت در بین دانشجویان دختر و پسر». زبان‌پژوهی. سال ششم، شماره ۱۳، صص. ۶۵-۸۹.

5. حسینی، سیدمحمد، (۱۳۸۸). «ادب و قدرت: نشانگرهای زبانی مخالفت در جلسات دفاع از پایان‌نامه». پژوهش‌های زبانی. سال اول، شماره ۱، صص. ۷۹-۱۰۰.

6. حسینی، سیدمحمد، (1389). «نظری به نظریه‌های مبحث ادب در زبان‌شناسی». مجله زبان‌شناسی. سال ۲۴، شماره 47، صص. ۶۷-۸۹.

7. حسینی، سیدمحمد، (1396). «وجهه در فرهنگ ایرانی و ارتباط آن با ادب: مطالعه موردی گفت‌وگوهای زنده تلویزیونی». رساله دکتری منتشرنشده. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

8. عبدالهی، منیژه، عمل‌صالح، احیاء و محقق‌زاده، محمدصادق، (۱۳۹۳). «بررسی فیلم کلاه قرمزی از منظر ادب‌مندی». مطالعات کودک. سال پنجم، شماره ۲، صص. ۱۲۹-۱۵۲.

9. غیاثیان، مریم‌سادات، آهنگر، عباسعلی، فیرحی، داود، ذاکری، طاهره، (1394). «نشانگرهای تعدیل در کنفرانسهای مطبوعاتی سیاسی رئیس‌جمهور دورة دهم». جستارهای زبانی، دوره ۶، شماره ۳، صص. 215-239.

10. محمودی بختیاری، بهروز و سلیمیان، سمیه، (1395). «بررسی بی‌ادبی کلامی در نمایشنامه صیادان». جستارهای زبانی، دوره ۷، شماره ۲۹، صص. ۱۲۹-۱۴۹.

11. Adelkhah, F. (1999). Being Modern in Iran, (Translated by Jonathan Derrick). London: C. Hurst & Co. Publishers Ltd.

12. Amouzadeh, M., (2001). Politeness in Persian. Language Forum, 27, 131-141.

13. Arundale, R. B., (1999). An alternative model and ideology of communication for an alternative to politeness theory. Pragmatics 9 (1), 119-153.

14. Arundale, R. B., (2006). Face as relational and interactional: a communication framework for research on face, facework, and politeness. Journal of Politeness Research 2 (2), 193-216.

15. Arundale, R. B., (2009). Face as emergent in interpersonal communication: an alternative to Goffman. In: Bargiela-Chiappini, F., Haugh, M. (Eds.), Face, Communication, and Social Interaction. Equinox, London, pp. 33-54.

16. Arundale, R. B., (2010). Constituting face in conversation: face, facework, and interactional achievement. Journal of Pragmatics 42 (8), 2078-2105.

17. Arundale, R. B., (2013). Face as a research focus in interpersonal pragmatics: Relational and emic perspectives. Journal of Pragmatics, 58, 108-120.

18. Asdjodi, M. (2001). A Comparison between Ta'arof in Persian and Limao in Chinese. International Journal of the Sociology of Language 148: 71-92.

19. Bargiela-Chiappini, F., (2003). Face and Politeness: New (Insights) for Old (Concepts). Journal of Pragmatics 35: 1453-1469.

20. Beeman, W.O., (1976). Status, Style and Strategy in Iranian Interaction. Anthropological Linguistics 18(7):305-322.

21. Beeman, W.O., (1986). Language, Status, and Power in Iran. Bloomington: Indiana University Press.

22. Benedict, R., (1946). The Chrysanthemum and the Sword: Patterns of Japanese Culture. Boston: Houghton Mifflin.

23. Brown, P., & Levinson, S.C., (1978). Universals in language usage: Politeness phenomena. In Esther Goody (Ed.), Questions and politeness: Strategies in social interaction, 56 –289. Cambridge: Cambridge University Press.

24. Brown, P., & Levinson, S.C., (1987). Politeness: Some Universals in Language Usage. Cambridge University Press, Cambridge, UK.

25. De Kadt, E., (1998). The concept of face and its applicability to the Zulu language. Journal of Pragmatics 29(2), 173–191.

26. Duranti, A., (1988). Ethnography of Speaking: Toward a Linguistics of the Praxis. In: F. J. Newmyer (Ed.), Linguistics: The Cambridge Survey, vol. VI. Language: The Socio-cultural Context. Cambridge: Cambridge University Press, pp.210-228.

27. Eelen, G., (2001). A Critique of Politeness Theories. Manchester: St. Jerome.

28. Ervin-Tripp, S., K. Nakamura & J. Guo. (1996). Shifting face from Asia to Europe. In Masayoshi Shibatani and Sandra A. Thompson (Eds.), Essays in Semantics and Pragmatics: In honor of Charles J. Fillmore, pp. 43-71. Amsterdam: John Benjamins.

29. Eslami-Rasekh, Z. (1993). A cross-cultural comparison of the requestive speech act realization patterns in Persian and English. In L. F. Bouton & Y. Kachru (Eds.), Pragmatics and language learning, Monograph Series, Volume 4, 75-90. Urbana, IL: Division of English as an International Language, University of Illinois at Urbana-Champaign.

30. Eslami-Rasekh, Z. (2005). Invitations in Persian and English: Ostensible or Genuine? Intercultural Pragmatics 2 (4): 453–480.

31. Garfinkel, H., (1967). Studies in Ethnomethodology. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.

32. Goffman, E., (1955). On face-work: an analysis of ritual elements in social interaction. Psychiatry 18, 213–231.

33. Goffman, E., (1956). The nature of deference and demeanour. American Anthropologist 58(3), 473–502.

34. Goffman, E., (1967). Interaction Ritual. Essays on Face-to-face Behavior. New York: Pantheon Books.

35. Grice, H. P., (1975). Logic and conversation. In: P. Cole & J. Morgan (Eds.), Syntax and Semantics, vol. 3: Speech acts. New York: Academic Press, pp.41-58.

36. GU, Y., (1990). Politeness phenomena in Modern Chinese. Journal of Pragmatics 14, 237-257.

37. Haugh, Michael & C. Hinze. (2003). A metalinguistic approach to deconstructing the concepts of 'face' and 'politeness' in Chinese, English and Japanese, Journal of Pragmatics, 35, 1581-1611.

38. Haugh, Michael, & F. Bargiela-Chiappini. (2010). Face in interaction. Journal of Pragmatics 42(8), 2073-2077.

39. Haugh, Michael. (2009). Face and interaction. In: Bargiela-Chiappini, F., Haugh, M. (Eds.), Face, Communication and Social Interaction. Equinox, London, pp. 1–30.

40. Haugh, Michael. (2013a). Im/politeness, social practice and the participation order, Journal of Pragmatics 58, 52-72.

41. Haugh, Michael. (2013b). Disentangling face, facework and im/politeness, Sociocultural Pragmatics 1(1), 46-73.

42. Ho, D., (1976). On the concept of face. American Journal of Sociology 81(4), 867–884.

43. Hosseini, S.M., (2013). The Persian Cultural Conceptualization of Face (āberu) and its Implications for Politeness Theory. Paper presented at the Second National Conference on Language, Discourse and Pragmatics, Jan. 23-25, Ahwaz University.

44. Hu, H. Ch. (1944). The Chinese concept of “face”, American Anthropologist, 46, 45-64.

45. Izadi, A. (2015). Persian honorifics and im/politeness as social practice, Journal of Pragmatics 85, 81-91.

46. Izadi, A. (2017). Culture-generality and culture-specificity of face: Insights from argumentative talk in Iranian dissertation defenses. Pragmatics and Society, 8(2), 208-230.

47. Kadar, D. & M. Haugh. (2013). Understanding Politeness. Cambridge: Cambridge University Press.

48. Koutlaki, S. A. (2002). Offers and expressions of thanks as face enhancing acts: tae’arof in Persian. Journal of Pragmatics 34(12), 1733–1756.

49. Koutlaki, S. A. (2009). Two sides of the same coin: how the notion of ‘face’ is encoded in Persian communication. In: F. Bargiela-Chiappini & M. Haugh (Eds.), Face, Communication and Social Interaction. London: Equinox, pp. 115–133.

50. Labben, A. (2017). Revisiting face and identity: Insights from Tunisian culture. Journal of Pragmatics 108: 98–115.

51. Lakoff, G. & M. Johnson. 1980. Metaphors we live by. Chicago: University of Chicago Press.

52. Leeds-Hurwitz, W., (2005). Ethnography. In: K. Fitch & R. Sanders (Eds.), Handbook of language and social interaction. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, pp. 327-353.

53. Lim, T.S., & Bowers, J., (1991). Face-work: Solidarity, approbation, and tact. Human Communication Research 17,415–450.

54. Locher, M. A., Watts, R. J., (2005). Politeness theory and relational work. Journal of Politeness Research 1 (1), 9-33.

55. Locher, M. A., Watts, R. J., (2008). Relational work and impoliteness: negotiating norms of linguistic behavior. In: Bousfield, D., Locher, M. A. (Eds.), Impoliteness in Language: Studies on its Interplay with Power in Theory and Practice. Mouton de Gruyter, Berlin, pp. 77-99.

56. Mao, L., (1994). Beyond Politeness Theory: “Face” Revisited and Renewed. Journal of Pragmatics 21: 451-486.

57. Matsumoto, Y., (1988). Reexamination of the universality of face: Politeness phenomena in Japanese. Journal of Pragmatics 12, 403-426.

58. Nwoye, O., (1992). Linguistic politeness and socio-cultural variations of the notion of face. Journal of Pragmatics 18(4), 309–328.

59. O’Driscoll, J. (2007). Brown & Levinson’s face: How it can—and can’t—help us to understand interaction across cultures. Intercultural Pragmatics 4, 463-492.

60. O’Driscoll, J. (2011). Some issues with the concept of face: when, what, how and how much? In: F. Bargiela-Chiappini & D. Kadar (Eds.), Politeness across Cultures. Basingstoke: Palgrave Macmillan, pp. 17–41.

61. Sharifian, F., (2007). L1 cultural conceptualisations in L2 learning: The case of Persian-speaking learners of English. In: F. Sharifian and Gary B. Palmer (Eds.) Applied Cultural Linguistics: Implications for second language learning and intercultural communication. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, pp. 33-52.

62. Sifianou, M., (2011). On the concept of face and politeness. In F. Bargiela-Chiappini & D. Kadar (Eds.), Politeness across Cultures. Basingstoke: Palgrave Macmillan, pp. 42–58.

63. Terkourafi, M., (2007). Toward a universal notion of face for a universal notion of cooperation. In: Kecskes, I., Horn, L. (Eds.), Explorations in Pragmatics: Linguistic, Cognitive, and Intercultural Aspects. Mouton de Gruyter, Berlin, pp. 307-338.

64. Watts, R., (2003). Politeness. Cambridge: Cambridge University Press.