تبیین غایت‌شناختی در زیست‌شناسی ارسطو

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 4، دوره 44، شماره 1 - شماره پیاپی 88، تیر 1391، صفحه 90-101   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v44i1.13946

نویسنده

علی حقی^*

چکیده

در علم ارسطویی تبیین یک چیز یا یک امر بر وفق صورت حقیقی یا ذات معقول آن و غایتی که داشت و هدفی که برمی‌آورد انجام می‌شد. مثلاً چرا اشیا سقوط می‌کنند؟ بر اساس رأی ارسطو و پیروانش حرکت طبق تمایل ذاتی هر چیز به بازجست قرارگاه طبیعی‌اش، تبیین می‌شود. قرارگاه یا «مقر طبیعی» آتش بالاست و مقر خاک پایین است. اشیا سنگین‌تر گرایش نیرومندتری به سمت اسفل دارند و لذا باید سریع‌تر سقوط کنند. غایت حرکت- غایت به هر دو معنا، هم به معنای نهایت و هر به معنای غرض و غایت – بیش‌تر مورد توجه است تا جریان‌هایی که در آن میان و پیش از آن اتفاق می‌افتد. بدین جهت علیَت با توجه به هدف‌های آینده (علل نهایی) و تمایلات ذاتی (علل صوری) توصیف می‌شود، نه صرفاً با آثار رویدادهای گذشته (علل فاعلی) که بر مواد منفعل و مستعد (علل مادی) عمل می‌کند.
سخنان فوق به این معنا نیست که در علم ارسطویی مشاهده جایی نداشت. ارسطو خود در رده‌بندی زیست‌شناختی، پژوهش‌های فراوانی کرده بود که مستلزم مشاهده دقیق بود. ولی بحث غایت یعنی همان مسئله هدف‌دار و با قصد و غرض انگاشتن هر چیز و هر کار، علی‌الاصول جای خود را به نظریه هایی که بتوان با تجربه‌های بیش تر امتحانشان کرد، نپرداخته بود.

کلیدواژه‌ها

تبیین غایی؛ ماده و صورت؛ علل چهارگانه؛ علت مکانیکی؛ جوهر طبیعی؛ اعراض ذاتی؛ درجات وجود؛ کون و فساد

مراجع

ارسطو؛ اخلاق نیکوماخوس، ترجمه محمد حسن لطفی، تهران: انتشارات طرح نو، 1378.

ارسطو؛ درباره نفس، ترجمه علی‌مراد داودی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1349.

ارسطو؛ سیاست، ترجمه حمید عنایت، تهران: انتشارات شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، 1387.

ارسطو؛ مابعدالطبیعه، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: انتشارات طرح نو، 1387.

داودی، علی‌مراد؛ عقل در حکمت مشاء، تهران: انتشارات دهخدا، 1349.

استیس، والتر ترنس؛ تاریخ انتقادی فلسفه یونان، ترجمه دکتر یوسف شاقول، قم: موسسه انتشارات دانشگاه مفید، 1385.

کاپلستون، فردریک چارلز؛ تاریخ فلسفه، ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1368.

گومپرتس، تئودور؛ متفکران یونانی، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: شرکت سهامی خوارزمی، 1375.

نراقی، احمد؛ رساله دین شناخت: مدلی در تحلیل ایمان ابراهیمی، تهران: انتشارات طرح نو، 1378.

همپل، کارل گوستاو؛ فلسفه علوم طبیعی، ترجمه حسین معصومی همدانی، مرکز نشر دانشگاهی، 1369.

Aristotel, Nichomachean Ethics, Vol.V, trans. W.D.Ross, Oxford university Press, London, 1946.

Aristotel, Politics, trans. Benjamin Jowett, Clarendon Press, 1905.

Anderson, R.J and others , Philosophy and the Human sciencec , Rootledge , London , 1986 .

Johanston, Derek, A Brief History of Philosophy , Continium, London , 2006 .

Lamarck, J.B , Zoological Philasophy , The university of Chicago Press , Chicago , 1984 .

Mayer, Ernest , The Growth of Biological Thought, Harvard University Press, U.S.A , 1982.

Stumpf, Samuel E . Elements of Philosophy , Mac Graw – Hill Book , 1987.