نظریه جواز و صحت خرید و فروش اعضای بدن در فقه امامیه

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 7، دوره 45، شماره 2 - شماره پیاپی 93، شهریور 1392، صفحه 133-156   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.8556

نویسندگان

سیدابواقاسم نقیبی^{* 1}؛ زهره حاجیان فروشانی²

¹دانشیار دانشگاه شهید مطهری

²دانشجوی دکتری دانشگاه تهران

چکیده

مسئله خرید و فروش اعضای بدن از جمله مسائل مستحدثه فقهی است که فقیهان امامیه در پاسخ به این مسئله دو نظریه را اختیار نموده‌اند. عده ای از آنان به استناد روایات متضمن مفاد بطلان بیع میته و اجماع بر آن، حکم وضعی خرید و فروش اعضای بدن را بطلان و حکم تکلیفی آن را حرمت دانسته‌اند. در مقابل، گروهی دیگر به استناد عمومات و اطلاقات آیات و روایات، این خرید و فروش را حلال و صحیح تلقی نموده‌اند. در این نوشتار، ضمن نقد و بررسی ادله قائل ین به حرمت و بطلان خرید و فروش اعضای بدن و با توجه به ترتب منفعت محلله عقلائی بر پیوند اعضاء از جمله نجات جان انسان یا رهایی انسانی از درد و رنج که خود یک غرض عقلائی است، و با توجه به شمول عمومات ادله بیع بر جواز و صحت خرید و فروش اشیائی که دارای منافع و اغراض عقلائی هستند، بر نظریه جواز و صحت تأکید شده است.

کلیدواژه‌ها

خرید و فروش؛ اعضای بدن؛ صحت؛ بطلان؛ منفعت عقلائی

مراجع

قرآن کریم.

آقا بابائی، اسماعیل، پیوند اعضا از بیماران فوت شده و مرگ مغزی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،1386.

احسائی،  محمد بن علی بن ابراهیم (ابن ابی جمهور)، عوالی اللئالی، قم، سیدالشهداء، 1403ق

احمدبن حنبل، مسند احمد، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1413ق

اردبیلی، مولی احمد (محقق اردبیلی)، زبده البیان فی احکام القرآن، قم،  مؤتمر مقدس اردبیلی،  1375

ـــــــــــــــــ ،  مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم،  مؤسسة النشر الاسلامی، 1411ق

اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیله النجاه، قم، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1422ق

انصاری، مرتضی،  کتاب المکاسب، قم، آرموس، 1382

البار، محمدعلی، الطبیب فقهه و ادبه، بیروت، دارالشامیه، 1418ق

بحرانی، یوسف، حدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، [بی‏تا].

بیهقی، ابوبکر احمد بن الحسین بن علی،  السنن الکبری، هند: مجلس دائرة المعارف العثمانیة، 1353ق

توحیدی، محمد علی،  مصباح الفقاهه فی المعاملات (تقریرات درس آیت الله خوئی)، بیروت، دارالهادی،  1412ق

تمیمی مغربی، ابو حنیفه، نعمان بن محمد،  دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام،  مصر، دار المعارف، 1385ق

جبعی عاملی، زین الدین (شهید ثانی)، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1414ق

جناتی، محمد ابراهیم، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، تهران، کیهان،1370

حرانی، حسین بن علی بن الحسین بن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول، قم، مؤسسة النشر الاسلامی،  1404ق

حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، [بی‎تا]

حسینی روحانی، السید محمد صادق، قم، فقه الصادق، دارالکتاب، 1412ق

ـــــــــــــ،  المسائل المستحدثه، قم، مدرسه الامام الصادق (ع)، 1398ق

حسینی عاملی، السید محمد جواد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1425ق

حلی، یحیی بن سعید، الجامع للشرایع، قم، سیدالشهداء- العلمیه، 1405ق

خامنه‌ای، سید علی، رساله اجوبه الاستفتائات، ترجمه احمدرضا حسینی، تهران، الهدی،1380

خرازی، سید محسن، زراعه الاعضا/ قراءات فقهیه معاصرة فی معطیات الطب الحدیث، بیروت، الغدیر،  1423ق

خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، قم، اسماعیلیان، 1405ق

سبزواری، سید عبد الاعلی، مهذب الاحکام، قم، دفتر آیت الله العظمی السید السبزواری، 1416ق

سیوری، جمال الدین المقداد بن عبدالله،  کنزالعرفان، تهران، مرتضویه، 1385ق

صدر، سید محمد باقر، دروس فی علم الاصول (الحلقه الثالثه)، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1426ق

طباطبائی، سید علی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، مشهد، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1419ق

طباطبائی حکیم، سید محسن، منهاج الصالحین، نجف، نعمان، 1381ق

طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم، حاشیه المکاسب، تهران، دار المعارف الاسلامیه، 1378ق

طوسی، ابوجعفر محمد بن الحسن (شیخ طوسی)، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365ق

ـــــــــــــ ،  کتاب الخلاف فی الفقه، [بی‏جا]، [بی‎نا]، [بی‏تا]

ـــــــــــــ ،  النهایه، قدس محمدی، قم، [بی‏تا]

عایدالدیات، سمیره، عملیات نقل و زرع الاعضا بین الشرع و القانون، دارالثقافه، عمان، 1999م

علامه حلی، حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1410ق

ـــــــــــــــ ،  تحریر الاحکام الشریعه علی مذهب الامامیه، قم، مؤسسة امام صادق (ع)،  1420 ق

ــــــــــــــ ،  تذکرة الفقها، [بی‏جا]، [بی‎نا]، [بی‏تا]، چاپ سنگی

ــــــــــــــ ،  مختلف الشیعه، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1418ق

ـــــــــــــ ،  منتهی المطلب، [بی‏جا]، [بی‎نا]، [بی‏تا]، چاپ سنگی

ـــــــــــــ ،  نهایه الاحکام فی معرفه الاحکام، قم، مؤسسة اسماعیلیان،1410ق

ـــــــــــــ ،  نهایه الوصول الی علم الاصول، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق (ع)، 1426ق

ـــــــــــــ ،  قواعد الاحکام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1413ق

غروی اصفهانی، محمدحسین، حاشیه علی المکاسب، [بی‏جا]، مؤلف، 1365ق (چاپ سنگی)

فاضل لنکرانی، محمد، جامع المسائل، قم، میثم تمار، 1376

فخر المحققین، محمد بن الحسن بن یوسف،  ایضاح الفوائد، [بی‏جا]، [بی‎نا]، 1388ق

 قزوینی، ابوعبدالله، محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، [بی‏جا]، دار احیاء التراث العربی، [بی‏تا]

 کاشانی، محمد بن المحسن بن مرتضی، معادن الحکمه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1407ق

 کرکی، علی بن الحسین،جاامع المقاصد فی شرح القواعد، بیروت،  مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1429ق

 کلینی رازی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، بیروت، دار الصعب- دار التعارف، 1401ق

 مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق

محقق حلی، ابوالقاسم نجم الدین جعفر بن الحسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، مؤسسة اعلمی، [بی‏تا]

 محقق سبزواری، کفایه الاحکام، [بی‏جا]، [بی‎نا]، 1369ق (چاپ سنگی)

مکارم شیرازی، ناصر، بحوث فقهیه هامه، قم، مدرسه الامام علی بن ابیطالب(ع)، 1422ق

ـــــــــــــ ،  مجموعه استفتائات جدید، تهیه وتنظیم ابوالقاسم علیان نژاد،  قم، مدرسه الامام علی بن ابیطالب (ع)، 1375

خمینی، روح ا...،  المکاسب المحرمه، [بی‎نا]، قم، 1381ق

 ـــــــــــــ ،  کتاب البیع، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی،1379

خوئی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، بیروت، دارالزهرا، [بی‏تا]

 مؤمن قمی، محمد، کلمات سدیده فی مسائل جدیده، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1415ق

 نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981م

 نجفی خوانساری، موسی بن محمد، منیة الطالب فی شرح المکاسب (تقریرات درس میرزای نائینی)،  قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1418ق

 نراقی، ملا احمد، مستند الشیعه، [بی‏جا]، [بی‎نا]، 1326ق (چاپ سنگی)