قاعده مشرقیه «نور و ظلمت» و نظریه اشراقی «معاد»

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 6، دوره 44، شماره 1 - شماره پیاپی 88، تیر 1391، صفحه 104-125   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v44i1.6297

نویسنده

طاهره کمالی‌زاده^*

چکیده

«قاعده مشرقیه» مورد اعتقاد حکمای فارس و مبنای حکمت نوری ایشان که سهروردی در صدد احیاء آن است، عبارت است از اصل نور و ظلمت؛ جایگاه این قاعده در حکمت اشراق به عنوان حکمتی بحثی ـ ذوقی و فلسفه‌ای نور ـ محور و با توجه به اینکه نور در این حکمت رمز «آگاهی» و «خودآگاهی» است، موجب شده است «علم» مدار حکمت اشراق قرار گیرد و دغدغه حکیم اشراقی نیز چیزی جز تحقق «علم اشراقی» نیست. این پژوهش با روش تحلیل محتوا و تأویل به تفسیر و رمزگشایی متون اشراقی می‌پردازد و این نتایج حاصل می‌شود که:1-در این نظام حکمی معرفت چون اصلی است که سایر مباحث از آن نشأت می‌گیرد و به آن منتهی می‌شود .2- لذت نیز در این نظام امری جدای از معرفت نیست.3- معاد اشراقی نیز همچون ادراک و لذت بر اساس اصل مشرقی «نور و ظلمت» تحلیل می‌شود؛ لذا درجات نفوس پس از رهایی از صیصیه ظلمانی بر اساس میزان بهره‌مندی از انوار معرفت و یا درجه وابستگی و علاقه به ظلمات برزخ تعیین و تبیین می‌شود.

کلیدواژه‌ها

حکمت اشراق؛ قاعده مشرقیه؛ نور و ظلمت؛ معرفت اشراقی؛ ادراک؛ معاد؛ لذت؛ الم

مراجع

سبزواری، هادی ‌بن مهدی، شرح منظومه، قم: انتشارات علامه، 1369.

سبزواری، هادی ‌بن مهدی، اسرار‌الحکم، با مقدمه و حواشی حاج میرزا ابوالحسن شعرانی، انتشارات اسلامیه،1362.

سبزواری، هادی ‌بن مهدی، حکمۀ‌الاشراق، در مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج 1و 2، با تصحیح و مقدمه هنری کربن، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1372.

سبزواری، هادی ‌بن مهدی، آواز پر جبرئیل، در مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج 3، با تصحیح و مقدمه سید حسین نصر، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1371.

سبزواری، هادی ‌بن مهدی، عقل سرخ، در مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج 3، با تصحیح و مقدمه سید حسین نصر، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1371.

سبزواری، هادی ‌بن مهدی ، پرتو‌نامه، در مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج 3، با تصحیح و مقدمه سید حسین نصر، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1371.

سبزواری، هادی ‌بن مهدی، کلمۀ‌التصوف، درمجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج 4، با تصحیح و مقدمه دکتر نجفقلی حبیبی، انجمن فلسفه ایران، 1397 قمری.

سبزواری، هادی ‌بن مهدی، انواریه: ترجمه و شرح حکمۀ‌الاشراق سهروردی/ ترجمه و شرح محمد شریف نظام الدین احمد بن الهروی و مقدمه حسین ضیائی و به اهتمام آستیم، تهران: امیرکبیر، ‌۱۳63.

شهرزوری، محمد بن محمود، رسائل‌الشجره الالهیه فی علوم الحقائق الربانیه، تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1385.

شهرزوری، محمد بن محمود، شرح حکمۀالاشراق، تصحیح، تحقیق و مقدمه دکتر حسین ضیائی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،1380.

صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، مصحح محمد خواجوی، قم: انتشارات بیدار، 1361 تا 1366.

عالیخانی، بابک، بررسی لطایف عرفانی در نصوص عتیق اوستایی، هرمس، 1379.

عین‌القضاۀ، عبدالله بن محمد، نامه‌ها، به تصحیح، عفیف عسیران و علی‌نقی منزوی، تهران: اساطیر، 1377.

عین‌القضاۀ، عبدالله بن محمد، تمهیدات، با مقدمه و تصحیح و تحشیه، عفیف عسیران، نشر منوچهری، 1386.

غزالی، محمد بن محمد، مشکات‌الانوار، ترجمه دکتر زین‌الدین کیانی نژاد، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1363.

غزالی، محمد بن محمد، مجموعه رسائل الامام الغزالی، دارالکتب العلمیه، بیروت، 2006.

قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود، شرح حکمۀ‌الاشراق سهروردی، به اهتمام عبدالله نورانی، مهدی محقق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1384.

کوربن، هانری، اسلام در سرزمین ایران وجوه فلسفی و معنوی، ترجمه رضا کوه کن، در قالب طرح پژوهشی انجمن حکمت و فلسفه ایران،1388 .

موحد، صمد، نگاهی به سرچشمه‌های حکمت اشراق و مفهوم‌های بنیادی آن، انتشارات طهوری،1384.

نصر، حسین، معرفت و معنویت، ترجمه دکتر انشاء الله رحمتی، دفتر پژوهش نشر سهروردی، 1385.

 والبریج، جان، قطب‌الدین شیرازی و علم الانوار در فلسفه اسلامی، ترجمه جواد قاسمی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، مشهد، 1375.

Corbin, H. en Islam iranien aspects spirituels et philosophiques, tome II, Gallimard, 1971.

Gaeَnon, Reneَ, Introduction to the Study of the Hindu Doctrines, Trnslator Marco Pallis, English Translation, © Sophia Perennis 2001, Second Empression 2004.