شناخت درمانی افسردگی با تکیه بر آموزه‌های قانونمند قرآنی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 3، دوره 47، شماره 1، خرداد 1394، صفحه 79-97   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v47i1.23972

نویسندگان

فاطمه موسوی^{* 1}؛ محمد جواد نجفی²

¹مربی پاره وقت دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز اسلامی واحد شیراز

²دانشگاه قم

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، استنباط آموزه‌هایی قانونمند از آیات کریمه است که در درمان شناختی اختلال افسردگی سودمند می‌باشد. استنباط قانونمند این آموزه‌ها بر پایه قرائن لفظی کلام مانند واژگان تأکیدی و معنای وضعی واژگان، همچنین تأویل کلام بر پایه قاعده تقسیم ثنایی و روش تفسیری قرآن به قرآن و در برخی موارد به قرینه روایات صورت می‌گیرد. یافته‌های این پژوهش، آموزه‌های قانونمند «یاد الهی به عنوان اولین راه‌بست ورود افکار منفی»، «همگانی و همیشگی بودن فراز و نشیب‌های زندگی»، احساس رضایت با اعمال قانون شکر» و «غم، جزای غم» هستند که می‌توانند جایگزین‌های مناسبی برای افکار افسرده‌ساز شوند. رویکرد درمانی در تفسیر آیات و قرآن‌محور بودن آموزه‌های درمان‌گر، رهاوردی نو در حوزه‌های تفسیر و علم روان‌شناسی بالینی و مشاوره است.

کلیدواژه‌ها

افسردگی؛ شناخت‌درمانی؛ آموزه‌های شناختی قرآن

مراجع

قرآن کریم

ابن جوزى، عبدالرحمن بن على، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت، ‏دار الکتاب العربی، 1422ق.

ابن کثیر دمشقى، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم( ابن کثیر)، بیروت، دار الکتب العلمیة‏، 1419ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414ق.

ابوالفتوح رازى، حسین بن على، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیرالقرآن،‏ مشهد، ‏بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، 1408ق.

احمدی، احمد، مقدمه‌ای بر مشاوره و روان‌درمانی، اصفهان، دانشگاه اصفهان، چاپ دوم، 1368.

استورا، تنیدگی یا استرس، ترجمه پریرخ دادستان، تهران، انتشارات رشد، 1377.

اسفراینى، شاهفور بن طاهر، تاج التراجم فى تفسیر القرآن للاعاجم‏، تهران، انتشارات علمى و فرهنگى، 1375.

اشرفى تبریزى، محمود، ترجمه قرآن( اشرفى) ، تهران، انتشارات جاویدان، 1380.

افقه، سوسن، آرون تمکین بک پیشگام شناخت درمانی، تهران، دانژه، چاپ اول، 1387.

بغوى، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن‏، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1420ق.

بلک برن، ماری ایوی و کیت ام دیوید‌سون، شناخت درمانی افسردگی و اضطراب، ترجمه حسن توزنده جانی، مشهد، آستان قدس رضوی، 1374ق.

بیضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، محمد عبد الرحمن المرعشلى، بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ اول، 1418ق.

پاول، گیلبرت، غلبه بر افسردگی، ترجمه سیاوش جمالفر، تهران، رشد، 1386.

ثعلبى نیشابورى، احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏، 1422ق.

راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن‏، دمشق، دارالعلم‏، 1412ق.

زمخشرى، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.

سلمى، محمد بن حسین، حقائق التفسیر، تهران، مرکز نشر دانشگاهى، 1369.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، 1404ق.

شبر، عبدالله، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، کویت، مکتبة الألفین،‏ چاپ اول، 1407ق.

شعاری نژاد، علی اکبر، فرهنگ علوم رفتاری، چاپ دوم، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، 1375.

صادقى تهرانى، محمد، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن‏، قم، انتشارات فرهنگ اسلامى، 1365.

طباطبایى، محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.

طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، تهران‏، انتشارات ناصر خسرو‏، 1372.

طوسى، محمد بن حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربى، بی‌تا.

عروسى حویزى، عبد على بن جمعه، تفسیر نور الثقلین‏، قم، اسماعیلیان، 1415ق.

عمید، حسن، فرهنگ فارسی، تهران، سپهر، چاپ اول، 1363.

فضل الله، محمد حسین، تفسیر من وحى القرآن، بیروت، دار الملاک للطباعة و النشر، 1419ق.

فقیهی، علی نقی و باقر بناب غباری و یداله قاسمی‏پور، «مقایسه الگوی چندوجهی اسلامی با مدل شناختی بک‏ در درمان افسردگی»، دو فصلنامه مطالعات اسلام و روان‏شناسی، شماره اول، سال اول، 1386، صص 69-86.

فقیهی، علی نقی و محمد خدایاری فرد، «کاربرد شناخت – رفتار درمانگری در درمان افسردگی با تأکید بر دیدگاه اسلامی» ، پژوهش‌نامه‌ی قرآن و حدیث، شماره دوم، سال اول، صص 89-112.

قطب، سید، فى ظلال القرآن، بیروت، دارالشروق، چاپ هفدهم، 1412ق.

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمى، قم، دار الکتاب، چاپ چهارم، 1367.

کراز، ژاک، بیماری‌های روانی، ترجمه پریرخ دادستان و محمود منصور، تهران، رشد، چاپ سوم،1381

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1365.

لاجوردی، محمد، افسردگی، تهران، گوهرمنظوم، چاپ اول، 1384.

لی هی، رابرت، تکنیک‌های شناخت درمانی، ترجمه حسن حمید پور و زهرا اندوز، تهران، ارجمند، چاپ سوم، 1385.

مجلسى، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1404ق.

مصباح‏زاده، عباس، ترجمه قرآن، ‏تهران: سازمان انتشارات بدرقه جاویدان‏‏، 1380.

مصطفوی، حسن، تفسیر روشن‏، تهران، مرکز نشر کتاب، چاپ اول، 1380.

مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران: ‏بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360.

مطهری، مرتضی، مقدمه‌ای بر جهان بینی اسلامی (‌انسان در قرآن)، قم، صدرا، چاپ چهارم، 1370.

معزى، محمد کاظم، ‏ترجمه قرآن، قم، اسوه‏‏، 1372.

مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران‏، دار الکتب الإسلامیة، 1374.

نورى، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1408ق.

میبدى، احمد بن محمد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تهران، امیر کبیر، 1373.

واقدی، محمدبن عمر، المغازی للواقدی، بیروت، عالم الکتب، بی‌تا.

Beck, Aron, The diagnosis and management of depression, Copyright C, Philadelphia, University of Pensylvania press, 1973.

Richard G. & Garland Anne, Cognitive therapy for chronic and persistent Depression, England, West Sussex, 2003.