پایداری محیط زیست شهری با رویکرد گردشگری (موردپژوهی: محله درکه در منطقه یک کلانشهر تهران)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 3، دوره 6، شماره 1 - شماره پیاپی 10، شهریور 1398، صفحه 39-61   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v5i2.73839

نویسندگان

سید محمد رضازاده؛ زهره فنی^* ؛ محمدتقی رضویان

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

هدف این پژوهش تدوین راهبردهایی برای بهبود توسعۀ پایدار منطقه یک شهر تهران با استفاده از مدل  SWOT (برای شناسایی توان ها، ظرفیت ها، پتانسیل های محیط زیست و گردشگری شهری در منطقه وارزیابی کمی و تدوین چشم­انداز برای محلات منطقه) است. پژوهش از نوع اکتشافی با ماهیت، توصیفی تحلیلی، توسعه ­ای است. روش­شناسی پژوهش نیز در چارچوب پارادایم توسعۀ پایدار محیط زیست شهری و رویکرد اجتماع محور با تأکید برتوسعة گردشگری شهری تدوین شده است. برای این منظور، داده ­ها به روش کتابخانه­ ای و پیمایشی و مصاحبه با کارشناسان گردآوری و سپس در ماتریس عوامل درونی (IFE) و بیرونی (EFE) به تحلیل اطلاعات پرداخته شده است. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران تعداد 384 نفر از میان ساکنین و گردشگران منطقه بویژه محله­ های درکه و ولنجک به عنوان محلات شاخص، انتخاب و مورد پرسش قرار گرفته است. برای تدوین اولویت ­بندی نهایی و فعالیت­های راهبردی - پایداری از تلفیق نتایج دو مدل مذکور در محدودۀ مورد مطالعه از مدل ماتریسی SPACE استفاده شده است. یافته­ های تحقیق نشان می­ دهد افزایش صمیمیت، روابط همسایگی و حس تعلق ساکنان به محله، استفاده از طبیعت منطقه در جذب گردشگر و همچنین افزایش تمایل ساکنان به سکونت در محله، از پتانسیل­ های تهیه برنامه ­های راهبردی برنامه ­ریزی برای توسعه پایدار گردشگری در منطقه یک تهران به ویژه محله درکه هستند.

کلیدواژه‌ها

راهبرد؛ محیط زیست؛ گردشگری؛ توسعه اجتماع محلی؛ منطقه یک شهر تهران

مراجع

1. آل محمد، س، زبردست، ل، صالحی، ا. (1395). درآمدی بر ارزیابی راهبردی محیط زیستی و کاربرد آن در نظام برنامه-ریزی کشور. فصلنامة علمی پژوهشی برنامه‌ریزی و توسعة گردشگری. 5 ( 16)، 24-38.

2. بمانیان ، م، محمودی نژاد، ه. (1395). مبانی برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری روستایی. تهران: انتشارات هله.

3. پوراحمد، ا. (1392). اولویت سنجش راهبردهای توسعه گردشگری فرهنگی در منطقه الموت قزوین. پژوهش جغرافیای انسانی. 45 (3)، 1-20.

4. تومه ، ژ. ( 1394). توسعه فرهنگی و محیط زیست، ترجمه محمود شارع پور، تهران: مرکز پژوهش‌های بنیادی.

5. تیمور نژاد، ک. (1392). نقش مدیریت محله در جلب مشارکت اجتماعی. فصلنامه مطالعات مدیریت شهری. 5 (14)، 1-11.

6. حاجی پور، خ. (1385). برنامه‌ریزی محله مبنا رهیافتی کارآمد در ایجاد مدیریت شهری پایدار. مجله هنرهای زیبا. 26، 46-37.

7. حبیبی، ک، کاکه جوب، آ، عبدی، م. (1394). ارزیابی پایداریِ گردشگری در اماکن تاریخی‌ـ فرهنگی با استفاده از مدل جاپای بوم‏شناختی (مطالعة موردی: خانة کرد، شهر سنندج). نشریة گردشگری شهری. 2 (2)، 1-16.

8. خاکپور، ب، عزت الله ، ع. (1388). نقش سرمایه اجتماعی درتوسعه پایدار محله‌ای( نمونه: کوی سجادیه مشهد). مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 12. 1-27.

9. راسخی، س، کریمی، س، محمدی، ث . ( 1395 ). اثر گردشگری بر محیط زیست: یک مطالعه موردی برای کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته منتخب، فصلنامة علمی پژوهشی برنامه‌ریزی و توسعة گردشگری. 5 ( 16)، 1-24.

10. رضازاده، ر، سلسله، ع . (1391). بررسی رابطه سرمایه‌های اجتماعی و برنامه‌ریزی توسعه محله مبنا. مدیریت شهری، 32، 100- 81 .

11. رنجبریان، ب، زاهدی ،م. (1396). خدمات صنعت گردشگری. اصفهان: انتشارات چهارباغ.

12. رهنما، م.، خاکپور، ب.، صادقی، م. (1391). تحلیل مدیریت استراتژیک در کلانشهر مشهد. نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، 16 (42)، 198-173.

13. صرافی، م. (1395). مجموعة جزوات منتشرنشده، درس سازمان یابی فضایی شهری، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، دانشکدة علوم زمین، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری.

14. طرح راهبردی- ساختاری جامع شهر تهران. (1390). مصوبه شورای عالی شهرسازی، طرح جامع شهر تهران در سال 1386. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی ایران.

15. عسگری آزاد، م. (1395). مدیریت امور محلی مبتنی بر مشارکت شهروندان. تهران: انتشارات آذرخش.

16. غفاری، غ. (1394). مدیریت شهری و مشارکت‌های اجتماعی. تهران: انتشارات تیسا.

17. فنی، ز ، صارمی، ف. (1392). رویکرد توسعه پایدار محله-ای در کلان شهر تهران، مورد: محله بهار منطقه هفت، زاهدان: فصلنامه جغرافیا و توسعه، 11(30)، 55 – 36.

18. کاظمیان، غ، مشکینی ، ا. (1390). ارزیابی عملکرد مدیریت شهری در پایداری محله‌ای ناحیه دو شهرداری منطقه 4تهران (محله های مجیدیه، شمس آباد و کالاد). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 18 (21)، 28 – 7.

19. کلانتری، ب. (1392). نقش فضاهای عمومی در شکل گیری شهر شهروند مدار، نمونه موردی: محله یوسف‌ آباد در منطقه 6 تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد منتشرنشده، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زمین،گروه جغرافیای انسانی و آمایش.

20. گراسیموف، ا. (1394). انسان، جامعه و محیط زیست. ترجمه صلاح الدین محلاتی. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

21. مایکل هال، ک.، جنکینز، ج. (1394). سیاستگذاری جهانگردی، ترجمه سیدمحمد اعرابی و داوود ایزدی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

22. مرکز آمار ایران. (1395). نتایج سرشماری سال 1395. تهران: مرکز آمار ایران.

23. موحد ، ع. (1396). گردشگری شهر. اهواز: نشر دانشگاه چمران.

24. میراب زاده ، پ. ( 1385). ارزیابی پیامدهای زیست محیطی توسعه توریسم. فصلنامه محیط زیست، (2)، 54-62.

25. Abe, K., Higashia, K., & Ishikawa, J. (2010). Eco-labelling, environmental and international Trade. In R. Stern (Ed.), Issues and options for U.S.-Japan trade policies (pp. 227-248). Ann Arbor: University of Michigan Press.

26. Ashworth, G. (2014). Urban tourism: An imbalance in tensioning. In C. Cooper (Ed.), Progress in tourism, recreation and hospitality management (Vol. 1, pp. 33-54). London: Belhaven.

27. Balaguer, J., & Cantavella-Hoda, M. (2012). Tourism as a long-run economic Growth. Applied Economics, 34(7), 877-844.

28. Carr, A., Ruhanen, L., & Whitford, M. (2017). Indigenous peoples and tourism: The challenges and opportunities for sustainable tourism. Journal of Sustainable Tourism, 24(8-9), 1067-1079.

29. Florian, W., Ashraf, M. S., & Mirincheva, V. (2015). Sustainable urban qualities in the emerging city of Doha. Journal of Urbanism: International Research on Placemarketing and Urban Sustainability, 7(1), 62-84.

30. Fridman J. (2015). Toward a non-euclidian mode of planning. Journal of the American Planning Association, 59(4), 482-485.

31. Gee, C. Y., Boberg, K. B., Choby, D. J. L., & Markns, J. C. (1990). Professional travel agency management. London: Practice Hall.

32. Hardoy, J., & Mitlin, D. (1992). Environmental problems in third word cities. London: Earth Scan.

33. MaCall, T. (2012). Institutional design for community economic development models: Issues of opportunity and capacity. Community Development, 28(2), 96-108.

34. OˊReilly, A. M. (1986). Tourism carrying capacity: Concept and issues. Tourism Management, 7(4), 254-258.

35. Power, A. (2013). Neighborhood management and the future of urban areas. Retrieved 26 February, 2019, from http:// eprints.lse.ac.uk/ 6319/ 1/ Neighbourhood_ Management_ and_ the_Future_of_Urban_Areas.pdf.

36. Shoval, N., & Bob McKercher, A. (2012). Hotel location and tourism activity in cities. Annals of Tourism Research, 38(4), 1594–1612.

37. Torres-Delgado, A., & Saarinen, J. (2014). Using indicators to assess sustainable tourism development: A review. Tourism Geographies: An International Journal of Tourism Space, Place and Environment, 16(1), 31-47.

38. Townsend, L. (2015). Building great neighborhood: A citizens’ guide for neighborhood planning. Michigan: Michigan State University.

39. UNCED. (1992). The international environmental education programme 1992-1993. Connect: UNESCO-UNEP Environmental Education Newsletter, XVII(2), 1-8.