بازآفرینی یک روایت در دو اثر: داستان «مردگان» اثر جویس در سینمای ایران

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 4، دوره 49، شماره 3، مهر 1395، صفحه 105-121   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v49i3.60171

نویسندگان

رویا عباس زاده؛ عذرا قندهاریون^* ؛ زهره تائبی

گروه زبان انگلیسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

در سال‌های اخیر، اقتباس به‌عنوان شاخه‌ای جدید در نقد ادبی مورد توجه منتقدین قرار‌گرفته‌ است. در ایران نیز اقتباس‌های مختلفی از آثار ادبی ایرانی و خارجی در چند دهۀ اخیر انجام‌گرفته ‌است. پلّه آخر (1392) به کارگردانی علی مصفا یکی از جدیدترین آثار اقتباسی و برگرفته از داستان معروف «مردگان» (1914) اثر جیمز جویس (1882-1941) است. در این مطالعه، با استفاده از تئوری کانون دید ژرار ژِنِت، به‌دنبال بررسی تغییر روایت از متن نوشتاری به فیلم و پیامدهای آن خواهیم بود. تئوری کانون دید ژِنِت، با معرفی سه نوع کانون دید بیرونی، درونی و صفر و همچنین چهار نوع روایت با توجه به سطح و رابطۀ راوی با داستان، ابزار مناسبی برای مقایسۀ اثر ادبی و فیلم اقتباسی در قالبی روایت‌شناسانه است. بنابراین، مطالعۀ حاضر سعی دارد با بررسی این تغییرات در روایت «مردگان» و پلّه آخر و با تکیه بر تئوری کانون دید، دربارۀ علل و نتایج آن‌ها به بحث و نتیجه‌گیری بپردازد. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که تأثیر آگاهانه یا ناخودآگاه اقتباس‌کننده مذکر بر نوع روایت، باعث کم‌رنگ‌شدن نقش لیلی و هم‌ذات‌پنداری بیشتر مخاطبان با قهرمان منفعل این فیلم، یعنی خسرو شده است. علی‌رغم روایت پیچیدۀ داستان فیلم، قضاوت در مورد شخصیت‌های فیلم برای مخاطب توسط این تغییر در روایت آسان شده‌ است.

کلیدواژه‌ها

اقتباس؛ تحلیل روایت؛ کانون دید؛ پلّه آخر؛ «مردگان»

مراجع

جویس، ج. (1371). دوبلینی‌ها. ترجمۀ پرویز داریوش. تهران: اساطیر.

سبزیان، س.، و و کزازیان، م. (1388). فرهنگ نظریه و نقد ادبی (واژگان ادبیات و حوزه های وابسته). تهران: مروارید.

شیربانی، ب. (1391، 26 اسفندماه). من و لیلا حاتمی دوست داریم دوربین را گول بزنیم. برگرفته از: http:// www.khabaronline.ir/detail/282531/culture/cinema.

گروه فرهنگی مشرق. (1391، 22تیرماه). پلّه آخر منورالفکری و خنده‌های معنی‌دار لیلی. برگرفته از: http://www.mashreghnews.ir/fa/news/135541/.

مصفا، ع. (تهیه‌کننده و کارگردان). (1392). پلّه آخر [فیلم سینمایی]. تهران.

Attridge, D. (2004). Reading Joyce IV. In D. Attridge (Ed.), The Cambridge companion to James Joyce (pp. 23-25). New York: Cambridge University Press.

Fulton, H., Huisman, R., Murphet, J., & Dunn, A. (2006). Narrative and media. New York: Cambridge University Press.

Genette, G. (1980). Narrative discourse: An essay in method (J. E. Lewin, Trans.). Ithaca, NY: Cornell University Press.

Genette, G. (2007). Narrative discourse revisited (J. E. Lewin, Trans.). Ithaca, NY: Cornell University Press.

Grønstad, A. (2002). The gaze of Tiresias: Joyce, Rossellini and the iconology of "The Dead". Nordic Journal of English Studies, 1(2), 233-248.

Horstkotte, S., & Pedri, N. (2011). Focalization in graphic narrative. Narrative, 19(3), 330-357.

Joyce, J. (2000). Dubliners. New York: Oxford UP.

Mosaffa, A. (producer), & Mosaffa, A. (director). (2011). the last step [Motion Picture]. Iran: Badi Studio.

Neary, C. (2014). Stylistics, point of view and modality. In Burke, M. (Ed.), The Routledge handbook of stylistics (pp. 175-190). Abingdon and New York: Routledge.

Sabzian, S., & Kazzazian, M. (2010). The dictionary of literary theory and criticism (The terms of literature and other related fields) [Farhang-e Nazarieh va Naghd-e Adabi (Vajegan-e Adabiat va Houzeha-ye Vabasteh)]. Tehran: Morvarid Publication.

Shirbani, B. (2013). Leyla Hatami and I like to deceive the camera [Man va Leyla Hatami doost darim doorbin ra gool bezanim]. Review. Khabaronline. News code: 58247. Retrieved from http:// www.khabaronline.ir/ detail/ 282531/ culture/cinema.

Stam, R. (2000). Beyond fidelity: the dialogics of adaptation. In J. Naremore (Ed.), Film Adaptation (pp. 54-76).

The Last Step of open-mindedness and Leyli's significamt laughters [Pelle-ye Akhar-e monavvarolfekri va khandeha-ye manidar-e Leyli]. Review. Mashreghnews. News code: 135542. Retrieved 2012, July. 12, from http:// www. mashreghnews. ir / fa/ news/ 135541/.

White, H. C. (1991). Narration and discourse in the book of Genesis. Cambridge: Cambridge University Press.