میرزا رضا ارفع‌الدوله (1270ـ 1356ق) و کارنامۀ سفارت عثمانی

تاریخ و فرهنگ

مقاله 10، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، دی 1398، صفحه 213-197   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v51i2.87242

نویسندگان

حسن حضرتی^{* 1}؛ محمد حسین صادقی²

¹دانشیار دانشگاه تهران

²دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه تهران

چکیده

مقالۀ حاضر در صدد ارائۀ توصیف و تبیینی از حیات سیاسی میرزا رضا ارفع­‌الدوله با تأکید بر کارنامۀ سفارت وی در عثمانی است. در این پژوهش با بهره­گیری از منابع مختلفی از قبیل خاطرات، روزنامه­ها، اسناد آرشیوی و سایر پژوهش­ها، کارنامۀ سفارت ارفع در استانبول مورد ارزیابی قرار گرفته است. مدعای پژوهش آن است که میرزا رضا ارفع­الدوله در قامت سفیر ایران در عثمانی با بهره­‌گیری از توانایی‌های دیپلماتیک و روابط حسنه‌ای که با سلطان عثمانی داشت، زمینۀ حل و فصل مسالمت آمیز مسائل و مشکلات میان دو کشور را فراهم می­کرده است. یافته‌ها نشان می‌دهند که حل مشکلات مرزی ناشی از رفت وآمد ایلات و تهاجم نظامیان دولت عثمانی به ایران، تلاش در جهت حل مشکل خدمت سربازی اتباع ایرانی که مادر عثمانی داشتند، افزایش تعرفۀ گمرکی ایران، نقش‌آفرینی در معافیت ایرانیان مقیم استانبول از پرداخت مالیات معوقۀ مدرسه، بیمارستان و قبرستان ایرانیان، کسب اجازۀ اجرای آزادانۀ مناسک دینی ایرانیان و شیعیان در مکه و مدینه، همکاری با انجمن سعادت و حل ماجرای گزارش وهاب‌بیگ سفیر عثمانی در ایران مبنی بر بی­‌احترامی ایرانیان به مقدسات اهل سنت که خشم توفیق‌پاشا وزیر خارجۀ عثمانی را به دنبال داشت، از جمله چالش­ها و اقدامات میرزا رضا ارفع‌الدوله در عثمانی بوده است.

کلیدواژه‌ها

عثمانی؛ قاجار؛ میرزا رضا ارفع‌الدوله؛ سفارت

مراجع

احتشام­السلطنه، میرزا محمودخان. خاطرات احتشام­السلطنه. به ‌کوشش سید محمدمهدی موسوی. تهران: زوار،1366ش.

 

ارفع، حسن. در زمانۀ پنج شاه. تهران: ماهی، 1387ش.

 

ارفع، رضا. خاطرات پرنس ارفع دانش. به ‌کوشش علی دهباشی. تهران: شهاب ثاقب، سخن، 1378ش.

 

ارفع، رضا. گوهر خاوری. به‌کوشش و با مقدمۀ محمدصادق الحسینی. استانبول: بی‌نا، 1323ق

 

اعتماد­السلطنه، محمدحسن. خلسه مشهور به خوابنامه. به ‌تصحیح محمود کتیرائی. تهران: طهوری، 1348ش.

 

 

افشار، ایرج. دفتر تاریخ مجموعه اسناد و منابع تاریخی. تهران: بنیاد موقوفات افشار، 1380ش.

 

ترکمان، محمد. مکتوبات، اعلامیه­ها و چند گزارش پیرامون نقش شیخ فضل­الله نوری در مشروطیت. تهران: رسا، 1363ش.

 

تیموری، ابراهیم. عصر بی­خبری. تهران: اقبال، 1357ش.

 

خان ملک ساسانی، احمد. یادبودهای سفارت استانبول. تهران: بابک، 1345ش.

 

دولت­آبادی، یحیی. حیات یحیی. تهران: عطار، 1371ش.

 

ساعی حریرچیان، محسن. ارفع­نامه (تاریخچۀ زندگانی جناب اشرف پرنس ارفع متخلص به دانش). تهران: بی­نا، 1314ش.

 

سپهر، عبدالحسین‌خان. مرآت الوقایع مظفری. به ‌تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: میراث مکتوب، 1386ش.

سهام­الدوله بجنوردی، یارمحمدخان. سفرنامه­های سهام­الدوله بجنوردی. به ‌تصحیح قدرت­الله روشنی. تهران: علمی و فرهنگی، 1374ش.

 

شمیم، علی­اصغر. ایران در دورۀ سلطنت قاجار. تهران: بهزاد، 1387ش.

 

علوی، سید ابوالحسن. رجال عصر مشروطیت. به‌ تصحیح حبیب یغمایی و ایرج افشار. تهران: اساطیر، 1385ش.

 

فراهانی، حسن. روزشمار تاریخ معاصر ایران. تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش­های سیاسی، 1385ش.

 

عین­السلطنه، قهرمان میرزا سالور. روزنامۀ خاطرات عین­السلطنه. به ‌تصحیح مسعود سالور و ایرج افشار. تهران: اساطیر، 1374ش.

 

کسروی، احمد. تاریخ مشروطه. تهران: امیرکبیر، 1383ش.

 

گزیدۀ اسناد سیاسی ایران و عثمانی. به ‌کوشش واحد نشر اسناد. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی، 1370ش.

 

مرسلوند، حسن. زندگی­نامۀ رجال و مشاهیر ایران (جلد اول: 1320 ـ 1299ش). تهران: الهام، 1369ش.

 

مستوفی، عبدالله. شرح زندگانی من. تهران: زوار، 1384ش.

 

معزی، فاطمه. «میرزا رضاخان ارفع­الدوله». تاریخ معاصر ایران، شمارۀ 23 (پاییز 1381): 289ـ320.

 

ناظم­الاسلام کرمانی، میرزامحمد. تاریخ بیداری ایرانیان. تهران: امیرکبیر، 1384ش.

 

هوشمند، محمدجواد. تاریخ پرنس ارفع دانش. تهران: مطبعۀ طلوع، 1315ش.

 

روزنامه­ها:

ایران سلطانی

حبل­المتین

شمس

کوکب دری

مجلس

 

اسناد:

آرشیو نخست­وزیری ترکیه

مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه