پژوهشی متفاوت در روایات استصحاب با رویکرد احیاء قاعده‌ی یقین

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 45، شماره 4 - شماره پیاپی 95، بهمن 1392، صفحه 9-27   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.11488

نویسندگان

محمدحسین انصاری حقیقی^{* 1}؛ محمدحسن حایری²

¹دانش آموخته دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

قاعده‌ی یقین به عنوان یکی از پنج قاعده‌ی محوری فقه مطرح می‌شده است که خود قواعدی چند از جمله استصحاب را در بر می‌گرفته است، امّا به مرور زمان این قاعده تجزیه شده است. قاعده‌ی استصحاب نیز ابتدا به عنوان دلیل اجتهادی مطرح بوده است امّا پس از آن که برای حجیّت آن به اخبار استناد شده است به لحاظ تعبدی بودن آن، به صورت یکی از اصول عملیه درآمده است تا آن‌جا که شیخ انصاری آن اخبار را تنها شامل استصحاب و نه قاعده‌ی یقین، که به شک ساری شهره شده است، می‌داند و این سخن وی مورد پذیرش غالب اصولیان قرار گرفته است، هرچند برخی از ایشان دلایلی را غیر از دلایل وی بر این مدّعا اقامه کرده‌اند. مجموعه‌ این دلایل در دو مقام ثبوت و اثبات دسته بندی می‌شود که با بررسی و نقد آن‌ها چنین می‌نماید که این ادلّه هیچ‌کدام کافی نباشد و عموم روایات استصحاب هر دو قاعده را شامل می‌شود بلکه بررسی اخبار می‌رساند که مورد آن‌ها اختصاص به استصحاب ندارد قواعدی همچون قاعده‌ی یقین و اشتغال نیز مورد این روایات می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

قاعده؛ اصل؛ استصحاب؛ قاعده یقین؛ روایات لاتنقض

مراجع

قرآن کریم

 ابن‌بابویه، علی بن حسن، فقه الرضا (ع)، مشهد، المؤتمر العالمی للامام الرضا، 1406 ق.

ابن نجیم، زین الدین بن ابراهیم، الاشباه و النظایر، بیروت، المکتبة المصریّة، 1424 ق.

بجنوردی، سید حسن، منتهی الاصول، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، بیروت، دارالعلم، 1407ق.

حسینی یزدی فیروزآبادی، مرتضی، عنایة الاصول فی شرح کفایة الاصول، قم، منشورات الفیروزآبادی، 1400 ق.

حّرعاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403 ق.

خمینی، روح الله، الاستصحاب، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1417 ق

ــــــــــــــ ، انوارالهدایه، تهران، مؤسسة نشر و تنظیم آثار امام خمینی، 1414 ق.

خراسانی، محمدکاظم، کفایة الاصول، قم، موسسه آل البیت، 1409 ق.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الاصول، تقریر بهسودی، قم، مکتب الداوری، 1417 ق.

روحانی، سید صادق، منتهی الاصول، تقریر سید عبدالصاحب حکیم، ایران، چاپخانه الهادی، 1416 ق.

سیوطی، جلال‌الدین، الاشباه والنظایر، قاهره، موسسة المختار، 1428ق.

شهید اول، محمد بن مکی، القواعد والفوائد، تحقیق سیدعبدالهادی حکیم، قم، مکتبه المفید، بی تا.

شیخ انصاری، مرتضی محمد امین، فرائد الاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1419 ق.

 طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، دفتر نشرفرهنگ اسلامی، 1408ق.

طوسی، محمدبن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیّه، 1364ش.

علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1403 ق.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، بی تا.

نایینی، محمدحسین، فوائدالاصول، تقریرمحمدعلی کاظمی، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1404 ق.