بررسی تاریخی و تطبیقی چند واج ایرانی در گویش بلوچی بمپوری

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 6، دوره 10، شماره 18، مرداد 1397، صفحه 125-149   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v10i18.69325

نویسندگان

زهره زرشناس¹؛ موسی محمودزهی²؛ بهجت قاسم زاده^{* 1}

¹پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

²دانشگاه ولایت

چکیده

بُمپوری، گویش بلوچی رایج در شهر تاریخی بمپور در شهرستان ایرانشهر است که بر اساس جدیدترین تقسیم‌بندی‌ها، در گروه گویش‌های جنوبی این زبان قرار می‌گیرد. با توجه به اینکه زبان بلوچی از کهن­ترین زبان­های ایرانی محسوب می­شود و در تأثیرپذیری از زبان فارسی معیار تا حد زیادی محافظه­کار بوده، بسیاری از گویش‌های آن، از جمله بمپوری برخی از ویژگی­های زبان­های کهن­­تر ایرانی را در خود حفظ کرده‌اند.در مقالة حاضر برخی از واج‌های ایرانی باستان که سیر تحول‌شان در این گویش با دورة میانه و جدید زبان‌های ایرانی متفاوت بوده است، از جمله واکه‌های مرکب /ai/، /au/، همخوان /v/ آغازی، همخوان‌های /f/، /x/ آغازی و میانی، همخوان‌های /p/، /t/، /č/، /d/، /k/، /g/ میانی و خوشه‌های همخوانی /ϑr/، /*dz/، /št/ و /*hv/ مورد بررسی قرار می‌گیرند و  وجوه تشابه یا تفاوت آن­ها با واج­های دورة باستان، میانه و نو ایرانی مشخص می‌گردد، علاوه بر این، به فرایند گردش واکه‌ای و پیشین‌شدگی واکه‌ای در این گویش پرداخته می‌شود. در گام بعد هر کدام از واج‌های مورد نظر در این گویش با دو گویش بلوچی همجوار، یعنی دلگانی و لاشاری مقایسه می‌شوند و در پاره‌ای از موارد نیز مقایسه‌هایی با زبان رودباری کرمان صورت می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

زبان بلوچی؛ گویش بُمپوری؛ واج شناسی؛ فرایند گردش مصوتی؛ گویش شناسی

مراجع

1. - ابوالقاسمی، محسن، (1373) ماده‌های فعل‌های فارسی دری. چاپ دوم. تهران: ققنوس.
2. - ابوالقاسمی، محسن، (1389) تاریخ زبان فارسی، چاپ دهم. تهران: سمت.
3. - ابوالقاسمی، محسن، (1389) دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت.
4. - ارانسکی، یوسیف. م (1378) زبان‌های ایرانی، ترجمة دکتر علی‌اشرف صادقی. تهران: سخن.
5. - اشمیت، رودیگر، (1383) راهنمای زبان‌های ایرانی، ترجمه زیر نظر: حسن رضایی باغ‌بیدی. تهران: ققنوس.
6. - بارتلمه، کریستین، (1384) تاریخچة واج‌های ایرانی، ترجمة واهه دومانیان. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
7. - باقری، مهری، (1380) واج‌شناسی تاریخی زبان فارسی. تهران: قطره.
8. - بویس، مری، (1386) فهرست واژگان ادبیات مانوی در متن‌های پارسی میانه و پارتی، ترجمة امید بهبهانی و ابوالحسن تهامی. تهران: بندهشن.
9. - حسندوست، محمد، (1393) فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
10. - دبیرمقدم، محمد (1392) رده‌شناسی زبان‌های ایرانی. تهران: سمت.
11. - سابکی، اسحاق (1393) بررسی ترکیبات و مشتقات در واژگان بلوچی گویش بمپور، پایان‌نامة کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی. ایرانشهر: دانشگاه ولایت
12. - قاسم‌زاده، بهجت، (1390) بررسی زبان‌شناسانة گویش بلوچی دلگان، پایان‌نامة کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی. زاهدان: دانشگاه سیستان‌وبلوچستان.
13. - محموزهی، موسی، (1378) مقایسة زبان بلوچی با زبان‌های ایرانی باستان (فارسی باستان و اوستایی)، پایان‌نامة دکتری فرهنگ و زبان‌های باستانی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
14. - مکنزی، د. ن، (1373) فرهنگ کوچک زبان بلوچی، ترجمة مهشید میرفخرایی، چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
15. - هرن، پاول، هوبشمان، هاینریش (1393) فرهنگ ریشه‌شناسی زبان فارسی، ترجمة جلال خالقی مطلق. اصفهان: مهرافروز.
16. -Bortholomae, c, (1961) Altiranisches Wörterbuch, Berlin: Verlag von karl J. Trübner.
17. - Elfenbien, j. (1989) Baluchi, in: compendium linguarum Iranicarum, Wiesbaden, pp.350-362.
18. ----------------, (1989) The Baluchi Language, Encyclopedia Iranica, Vol 3, Costa mesa, California, Mazda Publishers, pp. 633-644.
19. -Geiger, Lautrehre des Balūči, in: Abhandlungen der 1. Classe der Königlich Bayerischen Akademie der Wissenschaften 20/1, pp. 167-222
20. -Jahani, carina. (1989) Standardization and Orthography in the Balochi Language. Uppsala.
21. -Kent, R. G. (1953) Old Persian, New Haven.
22. -korn, Agnes. (2005) Towards a Historical Grammer of Balochi, Wiesbaden.
23. -Spooner, B. (1967) Notes on the Baluchi spoken in Persian Bluchistan, Iran 5, pp. 51-71.