راهبردهای مدیریت مخاطره سیل در مناطق روستایی با مدل SWOC-TOPSIS (مطالعه موردی حوضه آبریز قره چای رامیان)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 5، دوره 3، شماره 4 - شماره پیاپی 12، بهمن 1393، صفحه 105-128   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v3i4.36491

نویسندگان

طاهره صادقلو^{* 1}؛ حمدالله سجاسی قیداری²

¹داشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

سیل یکی از انواع مخاطرات طبیعی است که بسیاری از اجتماعات ازجمله روستاییان حاشیه رودخانه ها هرساله تلفات جبران‌ناپذیری از وقوع آن متحمل می شوند؛ لذا امروزه برای کاهش آسیب های ناشی از وقوع سیلاب، مدیریت و برنامه‌ریزی بلندمدت به همراه آینده‌نگری و مشارکت همزمان گروه‌های تصمیم گیر و مردم به‌عنوان ذینفعان اصلی اجتناب‌ناپذیر است. بر این اساس در این مطالعه با ترکیب برنامه‌ریزی راهبردی و شیوه مدیریت مشارکتی ازدیدگاه دو گروه روستاییان و مسئولین در حوضه آبریز قره چای رامیان گرگان رود، تلاش شده تا به ارائه راهبرد کانونی مناسب در جهت مدیریت سیل و کاهش اثرات منفی آن در مناطق روستایی پرداخته شود. برای این منظور روش‌شناسی توصیفی- تحلیلی در چارچوب مدل SWOC(SWOT) و تکنیک چند معیاره TOPSIS به کار گرفته شد و نتایج به‌دست‌آمده از محاسبات مدل راهبردی نشان داد که در هر دو سطح مسئولین و مردم روستایی، جهتگیری عمده در وضع موجود به‌سوی راهبرد محافظه‌کارانه یا بازنگر می باشد که دارای 10 استراتژی است. همچنین اولویت بندی استراتژی‌ها بر اساس مدل تصمیم گیری چند معیاره تاپسیس نشان داد که راهبرد «بازنگری در نحوه نظارت بر ساخت‌وسازها و فعالیت‌های اقتصادی حاشیه رودخانه ها و استفاده از بدنه کارشناسی و خبرگان محلی در ارائه مجوز برای فعالیت در حاشیه رودخانه‌ها در مناطق روستایی» با امتیاز 843/0 از اولویت اجرایی بالاتری نسبت به سایر گزینه‌ها در روستاهای منطقه مورد مطالعه برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

مخاطره سیل؛ برنامه ریزی راهبردی؛ مدیریت مشارکتی؛ نواحی روستایی؛ حوضه آبریز قره چای

مراجع

استانداری استان گلستان؛ 1384. دفتر ستاد مدیریت بحران استان.

اسمیت، کیت؛ 1382. مخاطرات محیطی، ترجمه: ابراهیم مقیمی و گودرزی نژاد، چاپ اول، سمت، تهران.

افتخاری، عبدالرضا رکن‌الدین؛ پورطاهری، مهدی؛ صادقلو، طاهره؛ سجاسی قیداری، حمدالله؛ 1389. تحلیل عوامل مؤثر در مدیریت مشارکتی سیل در مناطق روستایی(مطالعه موردی: روستاهای سیل‌زده حوضه گرگان رود)، فصلنامه پژوهش‌های روستایی، دوره 1، شماره2، فصل تابستان.

افتخاری، عبدالرضا رکن‌الدین؛ پورطاهری، مهدی؛ صادقلو، طاهره؛ سجاسی قیداری، حمدالله؛ 1390. تحلیل نگرش‌های مردم برای کاهش آثار بلایای طبیعی(سیل) در مناطق روستایی با تأکید بر مدیریت مشارکتی(مطالعه موردی: روستاهای حوضه گرگان رود)، مجله جغرافیا(فصلنامه علمی-پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)؛ سال نهم، شماره 28، بهار.

افتخاری، عبدالرضا رکن‌الدین؛ سجاسی قیداری، حمدالله؛ عینالی، جمشید؛ 1386. نگرشی نو به مدیریت روستایی با تأکید بر نهادهای تأثیرگذار، فصلنامه علمی و پژوهشی روستا و توسعه (وزارت جهاد کشاورزی: سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی). سال10، شماره 2، تابستان.

افتخاری، عبدالرضا رکن‌الدین؛ صادقلو، طاهره؛ احمدآبادی، علی؛ سجاسی قیداری، حمدالله؛ 1388. ارزیابی پهنه‌بندی روستاهای در معرض خطر سیلاب با استفاده از مدل HEC-GeoRAS در محیط GIS (مطالعه موردی: روستاهای حوضه گرگان رود)؛ مجله توسعه روستایی، دوره اول، شماره1، پاییز و زمستان.

پورطاهری، مهدی؛ 1389. کاربرد روش‌های تصمیم‌گیری چند شاخصه در جغرافیا، انتشارات سمت.

رحمانی، بیژن؛ ایمانی، بهرام؛ نصرتی، فردین؛ 1390. ارزیابی دیدگاه ساکنان دهستان جوکندان تالش نسبت به چالش‌های فراروی مدیریت ریسک سیلاب (مطالعه موردی: حوضه رود خشکه رود)، فصلنامه علمی- پژوهشی فضای جغرافیایی، سال 11، شماره 34، تابستان.

سعیدی، عباس؛ 1382. مقابله با سوانح نیازمند عزم ملی و مشارکت محلی، نشریه دهیاری‌ها، شماره6.

طاهری مشهدی، هیرسا؛ 1385. نقش ارزیابی ریسک سیلاب در مدیریت سیلاب- مطالعه موردی: شهر لواسان، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی. تهران.

عسگری، علی؛ 1382. "کارگاه مدیریت و برنامه‌ریزی بحران و سوانح در شهرها، با همکاری گروه مدیریت کاربردی بحران و سوانح" - دانشگاه برندون- کانادا و گروه برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای – پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس.

مساعدی، ابوالفضل؛ غریب، معصومه؛ 1386. بررسی خصوصیات سیل در رودخانه قره چای رامیان، مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، جلد 14، شماره 6، ماه بهمن و اسفند.

ملک محمدی، بهرام؛ تجریشی، مسعود؛ 1385. روش مناسب اجرای برنامه بیمه سیل در مدیریت بحران سیلاب در مناطق شهری، دومین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی. تهران.

Askari, A., 2003. Crisis and disaster management workshop and urban planning, in coorporet with Crisis and Disaster Management Group. Brandon University in Canada and Department of Urban and Regional Planning, research Institute of Economics in Tarbiat Modares University.

Balli, S and Korukoglu, S., 2009. Operating system selection using Fuzzy AHP and TOPSIS methods. Mathematical and Computational Applications, Vol. 14, No. 2, pp. 119-130.

Bildan Ms., L, 2003. Disaster management insoutheastasia an overview. eyeDS Creative Works.

Buckle, P., 2000. New approaches to assessing vulnerability and resilience. Australian Journal of Emergency Management. Victoria: Emergency Management Australia.

Department of Geography and Environment, London School of Economics and Political Science (LSE), 2007. The gendered nature of natural disasters: the impact of catastrophic events on the gender gap in life expectancy. Department of Government, University of Essex and Max-Planck Institute of Economics.

Eftekhari, R. A., Purtaheri, M., Sadeghloo, T., Sojasi, H., 2011. Analysis of factors affecting in participatory flood management in rural areas sphere (case study: flooded villages of gorganrud basin). Journal of rural Research, Vol. 1, No. 2.

Eftekhari, R. A., Purtaheri, M., Sadeghloo, T., Sojasi, H., 2012. Analysis of public attitudes to reduce the effects of natural disasters (floods) in rural areas with an emphasis on participatory management. Journal of Geography (Iranian Geography Association), 9(28).

Eftekhari, R. A., Sadeghloo, T., Ahmadabadi, A., Sojasi, H., 2010. Zoning of rural regions in flood hazard with use of HEC-GeoRAS model in GIS sphere (case study: flooded villages of gorganrud basin). Journal of rural development, Vol. 1, No. 1.

Eftekhari, R. A., Sojasi, H., Einali, J., 2007. New approach to urban management with an emphasis on effective institutions. Journal of Rural and Development, 10(2).

Fridolf, T., 2004. Dam safety in a hydrological perspective case study of the historical water system of sala silver mine. KTH land and water resources engineering.

Golestan Province Governor's., 2005. The Office of the Provincial Disaster Management Staff.

Jigyasu, R, 2002. Reducing disaster vulnerability through local knowledge and capacity the Case of earthquake prone rural communities in India and Nepal, Department of Town and Regional Planning, Trondheim.

Mahmoodzadeh S., J. Shahrabi, M. Pariazar, and M. S. Zaeri, 2007. Project selection by using Fuzzy AHP and TOPSIS technique. International Journal of Human and Social Sciences 1:3, PP; 135 – 140.

Malek Mohamadi, B., Tajrishi, M., 2006. Accomplishment of flood insurance in flood risk management in urban areas. Second International Conference on Comprehensive Disaster Management in natural disasters. Tehran

Medury, U., 1996. Coping with disasters: a community based approach. Indira Gandhi National Open University, http://www.ignoudismtconf.org/medury.htm

Melton, Ann, 2003. What come county natural hazard identification and vulnerability analysis. OECD Development Center; Working Paper No. 257.

Mosaedi, A., Garib, M., 2007. Survey Characteristics of river flooding in Gareh chay Ramian River. Journal of Agricultural Sciences and Natural Resources, 14(6).

Naumann F., 1998. Data fusion and data quality. Institute fur informatics, Humboldt –Universitat zu Berlin.

Pandey, B. and Okazaki, K., 2004. Community based disaster management: empowering communities to cope with disaster risks. United Nations Centre for Regional Development, Japan.

Purtaheri, M., 2010. Applications of decision making methods in geography, First publishtion of SAMT, Tehran.

Rahmani, B., Eimani, B., Nosrati, F., 2011. Evaluation of the inhabitant’s attitude of the village Jokndan about to flood risk management challenges (case study: Rood Khoshke basin). Journal of Geographical Space, 11(34).

Saeidi, A., 2003. Disaster oposition require national and local participation. Dehyary Magzin, 6.

Simonovic, S., Akter T., 2006. Participatory floodplain management in the Red River Basin, Canada. Annual Reviews in Control 30, 2006, 183–192; www.elsevier.com/locate/arcontrol

Smit, K., 2003. Envirnomental hazard. Translated by: Ebrahim Moghimi and Shapoor Gudarzi. First publishtion of SAMT, Tehran.

Taherie masshadi, H., 2006. Assessment of flood risk in flood management (Case study: lavasan city). Second International Conference on Comprehensive Disaster Management in natural disasters. Tehran

The Associated Programme on Flood Management (APFM), 2004. Integrated flood management.