تحلیل الگوی فضایی سکونتگاههای روستایی در ارتباط با آسیب پذیری از زلزله (مطالعۀ موردی: بخش مرکزی شهرستان مرند)

Journal of Research and Rural Planning

Article 3, Volume 5, Issue 3 - Serial Number 15, September 1395, Pages 61-74   

DOI: 10.22067/jrrp.v5i3.46183

Authors

کلثوم ذاکری میاب^* ; محسن آقایاری هیر

دانشگاه تبریز

Abstract

هدف: زلزله یکی از مهمترین عوامل آسیب پذیری نواحی روستایی در ایران است که به‌خصوص به دلیل عمق کم کانون، خسارات زیادی را به دنبال دارد. علاوه بر موقعیت مطلق و نسبی نواحی مختلف کشور، گسیختگی سازمان فضایی و فقدان سلسلهمراتب مبتنی بر رابطۀ تعاملی میان سکونتگاه ها، یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار است. این امر منجر به نابه‌سامانی جمعیت، فعّالیت، خدمات و کارکردها و در نتیجه، افزایش میزان آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی در برابر مخاطرات طبیعی و از آن جمله زلزله می شود. در این ارتباط، تعیین الگوی مناسب نظام استقرار سکونتگاه ها برای محدودکردن اثرات نامطلوب زلزله، ضروری به نظر می رسد که تلاش شده تا در منطقۀ مورد مطالعه به انجام رسد.
روش: این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و با روش توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است. داده های مورد نیاز از مطالعات کتابخانه ای و داده های مرکز آمار ایران 1390 گردآوری شده اند. جامعۀ آماری این تحقیق شامل 74 روستای بخش مرکزی شهرستان مرند می باشد که به صورت تمام شماری مورد مطالعه قرار گرفتند. در این راستا از بین مدل ها و تکنیک های مورد برّرسی برای تحلیل فضایی، مدل همبستگی خودکار فضایی مبتنی بر شاخص مورن I، جهت تعیین پراکندگی/ تمرکز آسیب پذیری فضایی سکونتگاه-های روستایی و آزمون آماری کالموگراف- اسمیرنف جهت تحلیل معناداری تفاوت توزیع روستاها در سطوح مختلف آسیب پذیری در محدودۀ مورد مطالعه استفاده شد. در پردازش و تحلیل داده ها و نیز نمایش نتایج، سیستم اطّلاعات جغرافیایی (GIS) مورد توجّه بوده است.
یافته ها: نتایج تحلیل مورن I، آمارۀ 94/0 را نشان می دهد. بر این اساس، چنین به نظر میرسد که از نظر هندسۀ فضایی، الگوی اسکان حاکم در منطقۀ مورد مطالعه، متمرکز یا خوشه ای بوده و روستاها به صورت متعادل و یکنواخت در محدودۀ مورد مطالعه توزیع نشده اند. نتایج آزمون کالموگراف- اسمیرنف نیز نشان می دهد که آمارۀ آزمون Dmax=0.205)) از مقدار بحرانی W(1- )بزرگتر است. این نشان‌دهندۀ وجود تفاوت معنادار بین توزیع روستاها در طبقات مختلف آسیب پذیری با مقادیر مورد انتظار است.
محدودیت ها/ راهبردها: فقدان پیشینۀ تحقیق کافی، از چالش های مطالعۀ حاضر است.
راهکارهای عملی: با عنایت به آسیب پذیری بالای محدودۀ مورد مطالعه و الگوی فضایی حاکم بر منطقه، در برنامه ریزی توسعۀ فضایی روستاها، لازم است تغییرات در ویژگی های اقتصادی- اجتماعی و کالبدی- فضایی آنها لحاظ شود تا آسیب پذیری کاهش و محدودۀ مورد مطالعه نسبت به شرایط بحرانی انعطاف پذیر شود.
اصالت و ارزش: پژوهش حاضر در مقایسه با مطالعات صورتگرفته، به دنبال ارائۀ رویکردی متفاوت و نو برای مطالعۀ فضایی آسیب-پذیری سکونتگاه ها است.

Keywords

زلزله; سکونتگاه روستایی; مدیریت بحران; تحلیل فضایی; الگوی توزیع

References

1. Afrakhteh, H. (1387/2008). Introduction to the planning of rural settlements. Tehran: Ganj Honar Publication. [In Persian].

2. Ahadnejad Roshti, M., Movlaei Ghelichi, M., Javadzadeh Aghdam, H., & Hatemi, A. (1391/2012). Analysis of the spatial distribution pattern educational centers and suitable physical organize by using GIS (Case Study: Area 8 Tabriz). Journal of Research & Urban Planning, 3(8), 1-18. [In Persian]

3. Bahraini, H. (1375/1996). Research project space-spatial analysis and planning of settlements to reduce the risk of earthquake. Tehran: Islamic Revolution Housing Foundation Publication. [In Persian].

4. Bahrami, R. (1390/2011). Environmental limitations and their impact on instability in rural settlements (Case study: Sanandaj county). Journal of Rural Studies, 2(3), 145-167. [In Persian]

5. Beladpas, A. (1390/2011). Analysis of environmental hazards and geomorphologic rural settlements in the north Marand (plain Halakow). Journal of Geographic Space, 11(36), 1-23. [In Persian]

6. Bevan, A. & Conolly, J. (2006), Multiscalar approaches to settlement pattern analysis. In Confronting Scale in Archaeology: Issues of Theory and Practice (Pp. 218-234). New York, Springer US.

7. Cho, S. H. & Newman, D. H. (2005). Spatial analysis of rural land development. Journal of Forest Policy and Economics 7(5), 732– 744.

8. Dolfos, A. (1374/1995). Geographical space (2st Ed., S. Sahami, Trans.). Tehran: Nika publication. [In Persian]

9. Faraji, A., & Gharakhlou, M. (1389/2010). Earthquake and Disaster Management (Case Study: Babel City). Iranian Geographical Association, 8 (25), 143-163. [In Persian]

10. Hodder, I. R., & Orton, C. (1979). Spatial Analysis in Archaeology (2st Ed.). Cambridge: Cambridge University publication.

11. Holdaway, S. J. & Wandsnider, L. (2006). Temporal scales and archaeological landscapes from the Eastern Desert of Australia and Intermontane North America. In Confronting Scale in Archaeology, Issues of Theory and Practice, (pp 194-199), Springer US.

12. Illian, J., Penttinen, A., Stoyan, H., & Stoyan, D. (2008). Statistical Analysis and Modelling of Spatial Point Patterns. British Library Cataloguing in Publication Data, John Wiley & Sons Ltd.

13. Kazemnejhad, A., Khalkhali, H. R., & Kazempour Dizaji, M. (1380/2011). 100 statistical test to guide spss software. Tehran: Institute of Culture and Arts Dibagaran publication. [In Persian]

14. Lee, J., & Wong, D. W. (2001). Statistical Analysis with Arcview GIS. Canada: John Wiley & Sons publication.‏.

15. Liu, Y., Lu, Sh., & Chen, Y. (2013). Spatio-termporal change of urban-rural equalized development patterns in china and its driving factors. Journal of Rural Studies, 32,320-330.

16. Long, H., Liu, Y., Wu, X., & Dong, G. (2009). Spatio-temporal dynamic patterns of farmland and rural settlements in Su–Xi–Chang region: Implications for building a new countryside in coastal China. Journal of Land Use Policy, 26(2), 322-333.

17. Ma, X., Qiu, F., Li, Q., Shan, Y., & Cao, Y. (2013). Spatial pattern and aregional types of rural settlements in Xuzhou City, Jiangsu province, China. Journal of Chinese Geographical Science, 23(4), 482-491.

18. Mokhtari, D. (1383/2004). Evaluation of geomorphologic path of Tabriz-Marand in Payam cervix on the northwest of Iran. Journal of Teacher Humanities, 9(4), 87-111. [In Persian]

19. Pelling, M. (2007). Learning from others: the scope and challenges for participatory disaster risk assessment. Disasters Journal, 31(4), 373–385.

20. Peng, Y., Shen, L., Tan, C., Tan, D., & Wang, H. (2013). Critical determinant factors (CDFs) for developing concentrated rural settlement in post-disaster reconstruction: a China study. Journal of Natural Hazards, 66(2), 355-373.

21. Perles, C. (2001). The Early Neolithic in Greece: the first farming communities in Europe. Cambridge: Cambridge University publication.

22. Pourahmad, A., Lotfi, S., Faraji, A., & Azimi, A. (1388/2009). Assessment of dimensions of the prevention of earthquake cricis (Case study: Babylon county). Journal of Urban and Regional Studies and Research, 1(1), 1-24. [In Persian]

23. Purtaheri, M., Parishan, M., Rokneddin Eftekhari, A., & Asgari, A. (1390/2011). Measurement and evaluation of the basic elements of earthquake risk management (Case study: rural areas of Qazvin county). Journal of Rural Studies, 2(1), 115-150. [In Persian]

24. Qadeer, M. A. (2004). Urbanization by implosion. Habitat International, 28(1), 1-12. ‏

25. Roberts, B. k. (2003). Landscapes of settlement prehistory to the present (2st Ed.). USA and Canada: Routledge publication.

26. Sadeghi Nia, A., Alijani, B., Ziaeian, P., & Khaledi, sh. (1391/2012). The Use of Space auto-correlation techniques to analyze the thermal island of Tehran. Journal of Applied Researches in Geographical Sciences, 13(30), 67-90. [In Persian]

27. Saeedi, A. (1389/2010). Recognition of rural settlements. Tehran: Mehr Mino publication. [In Persian]

28. Seifolddini, F., & Mansourian, H. (1390/2011). Pattern of Urban Services Concentration and Its Environmental Impacts on Tehran City. Journal of Environmental studies, 37(60), 53-64. [In Persian]

29. Statistical Center of Iran. (1392/2013). Birth certificate villages of East Azarbaijan province in 2011. Tehran: Statistical Center of Iran. [In Persian]

30. Tian, G., Qiao, Z., & Zhang, Y. (2012). The investigation of relationship between rural settlement density, size, spatial distribution and its geophysical parameters of china using landsat TM images. Journal of Ecological Modelling, 231, 25-36. ‏

31. Torres, M., Vosti, S. A., Bassoi, L. H., Howitt, R., Maneta, M. P., Rodrigues, L. N., & Young, J. A. (2007). Spatial Patterns of Rural Poverty in the São Francisco River Basin, Brazil. Selected Paper prepared for the American Agricultural Economics Association annual meeting, Portland, Oregon.

32. Waller, L. A. & Gotway C. A. (2004). Applied Spatial Statistics for Public Health Data. Hoboken, New Jersey in Canada: John Wiley & Sons publication.

33. Waller, L. A., & Gotway, C. A. (2004). Applied spatial statistics for public health data (Vol. 368). John Wiley & Sons. ‏

34. Wang L., & Wu R. (2013). Form the tribe to the settlement- human mechanism of Tibetan colony formation-In Case Luqu Gannan. Proceeding of the International conference on Advances in Social Science, Humanities and Management (ASSHM 2013). Atlantis Press. ‏

35. Williams, M. (1977). Settlements in rural: Planned landscapes and unplanned changes in South Australia. Journal of Landscape Planning, 4, 29-51.

36. Zakeri Miab, K. (1392/2013). Spatial Analysis of Rural Settlement System with emphasis on disaster risk reduction (Case study: the central District of Marand county). Unpublished master’s thesis. Tabriz University, Tabriz. Iran.