رفائیل فرشته در روایات یهودی، مسیحی و اسلامی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 47، شماره 2، مهر 1394، صفحه 119-138   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v47i2.12382

نویسنده

سید عبد المجید حسینی زاده^*

دانشگاه پیام نور

چکیده

یکی از مسائل مهم الهیاتی در بسیاری از ادیان به ویژه ادیان ابراهیمی، «فرشته شناسی» به خصوص شناخت «فرشتگان مقرّب» است. این پژوهش به یکی از فرشتگان به نام «رفائیل» می‌پردازد و در آن اهمیت و وظایف او در سه دین یهودیت، مسیحیت و اسلام مقایسه می‌شود. همچنین بررسی می‌شود که آیا رفائیل همان «اسرافیل» است یا نه. نتیجه آن که رفائیل در برخی از روایات مسیحی و یهودی فرشته‌ای مقرّب دانسته شده و نقش او نیز در این دو دین بسیار نزدیک به هم است. امّا در اسلام رفائیل چنین اهمّیتی ندارد و نقش او نیز با نقش رفائیل در یهودیت و مسیحیت تا حدود زیادی متفاوت است. دلیل قاطعی نداریم که اسرافیل در اسلام همان رفائیل باشد.

کلیدواژه‌ها

رفائیل؛ اسرافیل؛ سرافیم؛ فرشتۀ مقرّب؛ یهودیت؛ مسیحیت؛ اسلام

مراجع

قرآن کریم.

ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغة، تحقیق محمّد أبوالفضل إبراهیم، دار إحیاء الکتب العرّبیة، 1378 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، الخصال، تحقیق علی اکبر غفّاری، قم، جماعة المدّرسین فی الحوزة العلمیة، 1403 ق.

ابن حجر العسقلانی، أحمدبن علی، الإصابة فی تمییز الصّحابة، تحقیق عادل أحمد عبدالموجود و علی محمّد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1415 ق.

ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، 1415 ق.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النّهایة، تحقیق علی شیری، بیروت، دارإحیاء التّراث العربی، 1408 ق.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، با مقدمة دکتر یـوسف عبدالرّحمن المــرعشلی، بــیروت، دارالمعرفة، 1412 ق.

ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، قصص الانبیاء، تحقیق مصطفی عبدالواحد، دارالکتب الحدیثة، 1388 ق.

ابن منظور، محمّد بن مکرم، لسان العرب، قم، نشر أدب الحوزة، 1405 ق.

آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیة، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1415 ق.

جفری، آرتور، واژه‌های دخیل در قرآن مجید، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران، توس، 1386.

حییم، سلیمان، فرهنگ عبری ـ فارسی، تهران، انجمن کلیمیان تهران، 1360.

راوندی کاشانی، فضل‌الله بن علی، النّوادر، تحقیق سعید رضا علی عسکری، قم، دارالحدیث، 1407 ق.

سیوطی، عبدالرّحمن بن ابی بکر، الإتقان، ترجمة سید مهدی حائری قزوینی، تهران، امیر کبیر، 1380.

سیوطی، عبدالرّحمن بن ابی بکر، الدّرّ المنثور فی التّفسیر بالمأثور، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.

شمس شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرّشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمّد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414 ق.

طباطبایی، محمّد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسّسة النشر الإسلامی التّابعة لجماعة المدرّسین، بی‌تا.

طبری، محمّد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، با مقدّمة شیخ خلیل المیس، تحقیق صدقی جمیل العطّار، بیروت، دارالفکر، 1415 ق.

طوسی، محمّد بن حسن، التّبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیر العاملی، مکتب الاعلام الإسلامی، 1409 ق.

عیاشی، محمّد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تحقیق سید هاشم رسولی محلّاتی، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة، بی‌تا.

قرطبی، محمّد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن (تفسیر القرطبی)، بیروت، داراحیاء التّراث العربی، 1405 ق.

قمّی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمّی، تحقیق سید طیب موسوی جزائری، قم، دارالکتاب، 1404 ق.

کتاب مقدّس: عهد عتیق و عهد جدید، ترجمة فاضل خان همدانی، ویلیام گلن و هنری مرتن، تهران، اساطیر، 1380.

کوفی اهوازی، حسین بن سعید، الزهد، تحقیق میرزا غلامرضا عرفانیان، قم، مطبعة العلمیة، 1399 ق.

لـوفمارک، کـارل، کـتاب مقـدّس چیـست؟ مـعرّفی و نـقد عهد عتیق و عهد جدید، ترجمة محمّد کاظم شاکر، تهران، دستان، 1384.

مجلسی، محمّد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار، بیروت، الوفاء، 1403 ق.

مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، مکتبة الحیاة، بی‌تا.

مــشهدی، مــحمّد بن محمّد رضا، تـفسیر کنز الدّقائق و بحر الغرائب، تحقیق حسین درگاهی، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، 1368.

مناوی، محمد عبدالرووف بن تاج العارفین، فیض القدیر: شرح الجامع الصّغیر، تحقیق احمد عبد السّلام، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1415 ق.

موسوی الجزایری، نعمت‌الله، النّور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین (قصص الأنبیاء) (موجود در نرم افزار المعجم الفقهی).

هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدّس، تهران، اساطیر، 1383.

Charles, R. H. (ed.), The Apocrypha and Pseudepigrapha of the Old Testament in English (v1: Apocrypha, v2: Pseudepigrapha), Oxford, Clarendon Press, 1968.

1Enoch (Ethiopian Enoch), tr. R. H. Charles, in Charles, R. H. (ed.), The Apocrypha and Pseudepigrapha of the Old Testamet in English, v2.

Epistle of the Apostles, in James, M. R. The Apocryphal New Testament.

Ginzberg, Louis, The Legends of the Jews, tr. Henrietta Szold, Philadelphia, The Jewish Publication Society of America, 1909.

Gospel of Bartholomew, in James, M. R. The Apocryphal New Testament.

Harrison, R. K. Teach Yourself Hebrew, London, The English Universities Press Ltd. 1957.

James, M. R. The Apocryphal New Testament, Oxford, Clarendon Press, 1924.

The Jewish Encyclopedia, New Edition, ed. Isidore Singer and others, New York, Funk & Wagnalls, 1925.

The Revelation of Esdras, in www.pseudepigrapha.com

Revelation of Moses, in www.pseudepigrapha.com

Tobit, tr. D. C. Simpson, in Charles, R. H. (ed.), The Apocrypha and Pseudepigrapha of the Old Testament, v1.