آسیب‌شناسی مطالعات دربارۀ مناصب حکومتی عصر نبوی

تاریخ و فرهنگ

مقاله 5، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، دی 1398، صفحه 118-95   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v51i2.86704

نویسندگان

سیده رقیه سیدی جربندی¹؛ حامد خانی (فرهنگ مهروش)^{* 2}؛ محمدعلی خالدیان³

¹دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان،‌ایران

²استادیار دانشگاه آزاد اسلامی،گرگان، ‌ایران

³استادیار دانشگاه آزاد اسلامی،گرگان،‌ ایران

چکیده

منابع کهن در حوزه‌هایی چون سیره، حدیث، رجال، طبقات، فقه و تفسیر، افزون بر اطلاعات تخصصی، داده‌هایی نیز در موضوعات مختلف دیگر از جمله مناصب حکومتی رایج در حکومت نبوی به دست می‌دهند. بازشناسی و تحلیل این داده‌ها می‌تواند ما را با ابعادی از حیات اجتماعی ـ سیاسی صدر اسلام آشنا کند و در شناخت بستر نزول آیات قرآن و روایات نبوی هم سودمند افتد. مطالعات متعددی در دوران معاصر می‌توان سراغ گرفت که در هریک به گونه‌ای به این امر توجه شده و بر پایۀ آن، تحلیل‌هایی نیز از تاریخ صدر اسلام ارائه شده است. بازشناسی پیشینۀ همین تحلیل‌ها موضوع جستار کنونی است؛ بدین‌گونه که با مروری تاریخی در طول تاریخ تمدن اسلامی، جریان‌های علمیِ مختلفی را که درگیرِ تحلیل مشاغل حکومتی رایج در «مدینة النبی» شده‌اند، بازشناسیم و به این پرسش پاسخ دهیم که کوشش‌ها برای شناخت مناصبِ حکومتی آن عصر از چه زمانی و با چه رویکردی آغاز شده، از کدام جریان‌های فکری اثر پذیرفته، ‌چه افق‌هایی را پیش روی محققان گشوده، چه مسائل نکاویده‌ای باقی مانده و مهم‌ترین چالش‌های نظری و عملی پیشِ‌‌رو در چنین مطالعاتی کدام بوده است.

کلیدواژه‌ها

مدینه؛ عصر نزول؛ نظام حکومتی اسلام؛ مدیریت رسول خدا (ص)؛ فقه سیاسی؛ مدیریت اسلامی

مراجع

قرآن کریم

 

ابراهیم حسن، حسن و علی ابراهیم حسن. النُّظُم الاسلامیة. قاهرة: مکتبة النهضة، 1358ق.

 

ابن‌‌‌خلدون، عبدالرحمان. التاریخ. به‌کوشش خلیل شحادة، بیروت: دار الفکر، 1408ق.

 

ابن‌‌‌شهرآشوب‌، محمد بن علی. مناقب‌ آل‌‌ابی‌‌طالب‌. نجف: المکتبة الحیدریة، 1376ق.

 

ابن‌‌‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله. الاستیعاب. به‌کوشش علی محمد بجاوی. ‌بیروت: ‌دارالجیل، 1412ق.

 

احمد بن حنبل. المسند. بیروت: دار صادر، بی‌تا.

 

اعظمی، محمد مصطفی. کتاب النبی. بیروت و دمشق: المکتب الاسلامی، 1394ق.

 

افتخاری، اصغر. «دیپلماسی حکومت پیامبر (ص)». مطالعات تاریخ اسلام، شمارۀ  1(تابستان 1388): 22ـ53.

 

بخاری، محمد بن اسماعیل. الجامع الصحیح. استانبول: دار الطباعة، 1315ق.

 

بلاذری، احمد بن یحیی. انساب الاشراف. بیروت: اعلمی، 1974.

 

بیشی، محمد عبدالحلیم. «الحریات العامة فی العهد النبوی». حولیات جامعة الجزائر، شمارۀ 25 (جولای 2014): 115ـ158.

 

ترمذی، محمد بن عیسی. السنن. به‌کوشش عبدالوهاب عبد اللطیف. بیروت: دار الفکر، 1403ق.

 

جعفریان، رسول. «التراتیب الاداریه (نظام حکومت نبوی) و زمینۀ تاریخی تألیف آن». ترجمۀ علی‌رضا ذکاوتی قراگوزلو. در التراتیب الاداریة کتانی، تهران: سمت: 1384ش.

 

حبیبی، سلمان. «مقاله‌شناسی حکومت نبوی». حکومت اسلامی، شمارۀ 42  (زمستان 1385): 231ـ260.

 

حلبی، علی بن برهان‌الدین. السیرة. بیروت: دار المعرفة، بی‌تا.

 

خالدی، عبدالله. مقدمه بر التراتیب الاداریة. بیروت: دار الارقم، بی‌تا.

 

خزاعی، علی بن محمد. تخریج الدلالات السمعیة. به ‌کوشش احسان عباس. بیروت: دار الغرب الاسلامی، 1419ق.

 

زرکلی، خیرالدین. الأعلام. بیروت: دار العلم للملایین، 1980.

 

سعیدی، پرویز. «سازمان اداری و مالی در زمان رسول خدا»، حکومت اسلامی. سال هشتم، شمارۀ 30، 1382ش.

 

 شمس‌الدین‏، محمدمهدی. نظام الحکم والادارة فی الاسلام. بیروت: المؤسسة الدولیة للدراسات والنشر/المؤسسة الجامعیة للدراسات، 1411ق.

 

عالیة، سمیر. نظریة الدولة وآدابها فی الاسلام. بیروت: المؤسسة الجامعیة للدراسات والنشر والتوزیع، 1408ق.

 

عبدالرزاق، علی حسن. الاسلام و اصول الحکم. قاهرة: دار الکتاب المصری، 1925.

 

عمارة، محمد. الاسلام واصول الحکم لعلی عبدالرزاق: دراسة ووثائق. بیروت: المؤسسة العربیة للنشر، 2000.

عمید زنجانی، عباس‌علی. فقه سیاسی. تهران: ‌امیرکبیر، 1377ش.

 

غراوی، محمد. «سازمان حکومتی در صدر اسلام»، ترجمۀ سیدحسین اسلامی. حکومت اسلامی، شمارۀ 4 (تابستان 1376): 118ـ141.

 

غزالی، محمد. ‌فقه السیرة. قاهرة: دار الکتب الحدیثة، 1976.

 

 فوزی، فاروق عمر. تاریخ النُظُم الاسلامیة. عَمان: دار الشروق، 1403ق.

 

قلقشندی، احمد بن علی. صبح الاعشی. ‌بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.

 

قوامی، سید صمصام‌الدین. «ساختار حکومت پیامبر»، حکومت اسلامی، شمارۀ 23 (بهار 1381): 142ـ181.

 

کتانی، ‌عبدالحی بن عبدالکبیر. التراتیب الاداریة. به ‌کوشش عبدالله خالدی. بیروت: دار الارقم، بی‌تا.

 

 کرمی، احمد عَجّاج. الادارة فی عصر الرسول. قاهرة: دار السلام، 1427ق.

 

منتظرالقائم، اصغر. «شکل‌گیری دولت اسلامی در روزگار رسول الله (ص)»، پژوهش‌نامۀ انقلاب اسلامی، شمارۀ‌4، (1379ش): 26ـ43.

 

موسوی، محسن. دولة الرسول. بیروت: دار البیان العربی، 1410ق.

 

واسعی، علیرضا. «پیشرفت مدنی در جامعۀ نبوی»، پژوهشنامۀ تاریخ اسلام، سال سوم، شمارۀ 12 (زمستان 1392): 113ـ135.