تکثر معنا در متون دینی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 3، دوره 47، شماره 2، مهر 1394، صفحه 139-164   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v47i2.19241

نویسنده

علیرضا عابدی سرآسیا^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از پرسش‌های مهمی که در هر نظریه‌ تفسیری مطرح است پرسش از وحدت یا کثرت معنای درست متن است. در این نوشتار، که یک پژوهش توصیفی- انتقادی و با ابزار گردآوری اطّلاعات اَسنادی و کتابخانه‌ای است، سعی شده است تا با کمک گرفتن از مبانی برگرفته از علومی نظیر زبان شناسی، هرمنوتیک و اصول فقه نشان داده شود که تکثر معانی درست در متون دینی امری ممکن، مطلوب و متحقق است و دچار مشکلاتی نظیر نسبیت نمی‌گردد. برای بررسی این مسأله ابتدا به مبانی عمومی تکثر معنایی متن توجه شده، سپس کثرت معنا در متون غیر دینی بررسی گشته و در نهایت کثرت معنا در متون دینی مورد مطالعه قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

تعدد/تکثر معنا؛ تعدد قرائت‌ها؛ نظریه معنا؛ کارکرد زبان؛ نظریه شمول گرایی؛ استعمال لفظ در بیش از یک معنا

مراجع

قرآن کریم

آلستون، ویلیام پی.، فلسفه‌ زبان، ترجمه: احمد ایرانمنش و احمدرضا جلیلی، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1381.

ابن الشهید ثانی، حسن بن زین الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، بی‌تا. (نسخه‌ نرم افزار کتابخانه‌ اهل البیت علیهم السلام).

ابن عربی، محمد بن علی، الفتوحات المکیة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.

احمدی، بابک، ساختار و تأویل متن، تهران، نشر مرکز، 1388.

احمدی حسین آبادی، حسین، «گزاره‌های قرآن و معناداری و معرفت بخشی»، فصلنامه‌ معرفت، سال هفدهم، شماره 132، آذر 1387.

انصاری، محمد علی، الموسوعة الفقهیة المیسرة، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1420 ق.

بستانی، محمود، القواعد البلاغیة فی ضوء المنهج الاسلامی، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیة (آستان قدس رضوی)، 1414 ق.

بهجت، محمد تقی، مباحث الأصول، قم، شفق، 1378.

بهرامی، محمد، «هرمنوتیک هرش و دانش تفسیر»، فصلنامه‌ پژوهش‌های قرآنی، دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان رضوی، شماره 21 – 22، بهار و تابستان 1379، صص 177-130.

پالمر، ریچارد، علم هرمنوتیک، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، تهران، انشارات هرمس، چاپ سوّم، 1384.

حسنی، حمید رضا، «تعیّن معنای متن از نگاه هرمنوتیک و علم اصول»، پژوهش حوزه، سال هفتم، شماره 27 و 28، صص 100-54.

زرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، بی‌جا، دار احیاء الکتب العربیة، 1376 ق.

سالاری راد، معصومه، «نظریه‌های شناختاری و غیر شناختاری زبان دینی»، فصلنامه‌ معرفت، 111، سال پانزدهم، شماره دوازدهم، اسفند 1385.

سبحانی تبریزی، جعفر، تهذیب الأصول، تقریر بحث امام خمینی، قم، دار الفکر، 1367.

سبحانی تبریزی، جعفر، الموجز فی اصول الفقه، قم، نشر موسسة الامام الصادق علیه السلام، 1420 ق.

سبحانی تبریزی، جعفر، الوسیط فی اصول الفقه، قم، نشر موسسة الامام الصادق علیه السلام، 1429 ق.

سونسون، گونار (سخنران)، «ویتگشنتاین فیلسوف و منتقد فرهنگی»، ترجمه حمید غفاری، فصلنامه‌ معرفت، شماره 13.

شریف رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، قم، دار الذخائر، 1370.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح اصول الکافی، تصحیح محمد خواجوی، موسسه‌ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1370.

طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة، بی‌تا، (نسخه‌ نرم افزار کتابخانه‌ اهل البیت علیهم السلام).

عابدی سرآسیا، علیرضا؛ «هرمنوتیک و اصول فقه: نگاهی به انواع قصدی‌گرایی در غرب و مقایسة آن با دیدگاه تفسیری اصولیان شیعه»، مطالعات اسلامی (فقه و اصول)، شماره 1/85، پاییز و زمستان 1389، صص 67 – 85.

علمی، محمد کاظم، «هرمنوتیک مدرن و دلایل امکان فهم متن بهتر از ماتن»، نشریه‌ مطالعات اسلامی (الهیات و معارف اسلامی)، دانشگاه فردوسی، شماره 71(پیوست)، بهار 1385.

علیزمانی، امیرعبّاس، زبان دین، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1375.

فالک، جولیا اس.، زبان‌شناسی و زبان: بررسی مفاهیم بنیادی زبان‌شناسی، ترجمه خسرو غلامعلی زاده، مشهد، موسسه‌ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، 1377.

فضیلت، محمود، معناشناسی و معانی در زبان و ادبیات، کرمانشاه، انتشارات دانشگاه رازی، چاپ و نشر انتشارات طاق بستان، 1385.

فیاض، محمد اسحاق، محاضرات فی اصول الفقه، تقریر بحث ابوالقاسم خویی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1419 ق.

کربای، آنتونی، «درآمدی بر هرمنوتیک»، نیچه...(و دیگران)، هرمنوتیک مدرن: گزینه‌ی جستارها، ترجمه بابک احمدی، مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، نشر مرکز، 1386 ، صص 18-9.

لاینز، جان، مقدّم‌های بر معناشناسیِ زبان‌شناختی، ترجمه حسین واله، تهران، گام نو، 1383.

مروارید، محمود، «نظریات شیء انگارانه‌ معنا در فلسفه‌ تحلیلی و علم اصول»، نقد و نظر، شماره 39-40.

مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، تهران، صدرا، 1370.

مفید، محمدبن محمد، مسئله فی الارادة، بیروت، دارالمفید، 1414 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا. (نسخه‌ نرم افزار کتابخانه‌ اهل البیت علیهم السلام).

منیر، عدنان القطیفی، الرافد فی علم الأصول، تقریر بحث علی سیستانی، قم، مهر، 1414 ق.

نصری، عبدالله، راز متن (هرمنوتیک، قرائت پذیری متن و منطق فهم دین)، تهران، نشر مرکز مطالعات و انتشارات آفتاب توسعه، 1381.

واعظی، احمد، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران، نشر مرکز نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386.

واعظی، احمد، «درآمدی بر هرمنوتیک»، کتاب نقد، شماره 23.

هوی، دیوید کوزنز، حلقه‌ انتقادی: ادبیات، تاریخ و هرمنوتیک فلسفی، ترجمه مراد فرهاد پور، تهران، نشر روشنگران و مطالعات زنان، 1385.

Allen, Graham, Intertextuality, New Critical Idiom, Taylor & Francis Routledge, London & New York, 2000.

Hoy, David Couzens, The critical circle: literature, history, and philosophical hermeneutics, University of California Press, 1982.

Ignace, J. Gelb (ed.), “Semantics”, in: Encyclopædia Britannica, Student and Home Edition, Chicago: Encyclopædia Britannica, 2009.

Mantzavinos, Chrysostomos, Naturalistic Hermeneutics, Translated from German by Darrell Arnold, Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore & São Paulo, cambridge university press, 2005.

Meadina, Jose, Language: key Concepts in Philosophy, New York, Continuum, 2005.

Mueller-Vollmer, Kurt,The Hermeneutics Reader, Texts of the German Tradition from the Enlightenment to the Present, Oxford: Basil Blackwell, 1985; New York: Continuum, 2000.

Noël, Carroll, “Interpretation and Intention: The Debate between Hypothetical and Actual Intentionalism”, in Journal: Metaphilosophy,Vol. 31, Issue 1& 2, 2000, pp. 75 – 95.

Ricoeur, Paul, The Rule of Metaphor, Translated by Robert Czerny with Kathleen McLaughlin and John Costello, SJ, London and New York, Routledge, 2003.

Smith, Barry C.,“Meaning and Rule-following”, in: Routledge Encyclopedia of Philosophy, Version 1.0, London: Routledge.

Smith, Nicholas H.,Strong Hermeneutics, Contingency and moral identity, USA & Canada, Routledge, 2002.

W. K. Wimsatt Jr. and M. C. Beardsley, “The Intentional Fallacy”, in: The Sewanee Review, The Johns Hopkins University Press, Vol. 54, No. 3, pp. 468-488, Jul. - Sep. 1946. Available in: Stable URL: http://www.jstor.org/stable/27537676