نگرشی تحلیلی و انتقادی به مفهوم لوگوس از یونان باستان تا آباء کلیسا

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 5، دوره 45، شماره 1، تیر 1392   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v45i1.3235

نویسندگان

منصور معتمدی؛ ولی عبدی^*

چکیده

مفهوم لوگوس(Logos) پیش از مسیحیت به صورت انتزاعی در فلسفۀ یونان باستان و یهودیت (عهد عتیق و برخی آثار فیلون اسکندرانی) به چشم می‌خورد. در فلسفۀ یونان باستان حداقل تا زمان فلسفه افلاطونی میانه و مهم‌تر از آن تا دوره فلسفه نوافلاطونی لوگوس اصل اول محسوب می‌شود؛ یعنی همچنان که اشاره خواهد شد لوگوس در نزد هراکلیتوس و بعدها در نظر رواقیون اصل اول است و بدون اینکه واسطه کسی قرار گیرد مستقیماً با جهان ارتباط دارد. از طرف دیگر لوگوس در مسیحیت (مقدمهٔ انجیل یوحنا) برای اولین بار با عیسی (ع) یکی گرفته شده است. بنابراین لوگوس در اینجا مثل فلسفهٔ یونان باستان در معنای انتزاعی به کار نرفته بلکه متجسد شده است. در ابتدا چنین تصور می‌شود که علت تجسد لوگوس در مسیحیت سنگینی گناه بشر است، همچنان که پولس در رسالاتش به این مسئله اشاره کرده است. اما واقعیت امر این است که بعد از بررسی انجیل یوحنا و آثار آباء کلیسا معلوم می‌شود که علت تجسد لوگوس در مسیحیت در وهلۀ اول نه به سبب سنگینی گناه که برای منکشف ساختن خداوند پدر است. بدین ترتیب می‌توان گفت مفهوم واسطه بودن لوگوس برای نخستین بار در مسیحیت و در تقابل با اندیشه‌های گنوسی مطرح شده است. البته مسئلۀ سنگینی گناه را در پدیدۀ تجسد منکر نیستیم ولی این مسئله در مسیحیت بعد از تفوق آراء پولس مطرح شده است.

کلیدواژه‌ها

لوگوس؛ حکمت؛ فیلون؛ آباء کلیسا