بررسی اعتبار روایات تحف العقول

علوم قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 48، شماره 1، خرداد 1395، صفحه 29-51   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v48i1.43914

نویسندگان

علی اکبر ایزدی فرد¹؛ محمد محسنی دهکلانی¹؛ سید مجتبی حسین نژاد^{* 2}

¹دانشگاه مازندران

²موسسه آموزش عالی پارسا

چکیده

تحف العقول نام مجموعه‌ای است حدیثی که مولف آن ابومحمد حسن بن علی بن حسین بن شعبه حرانی است. وی از محدثان قرن چهارم هجری و بنابر برخی نقل‌ها از مشایخ مفید شمرده می‌شود. از ویژگی‌های کتاب تحف العقول اشتمال آن بر نقل بعضی منفردات است که در سایر مجامع حدیثی مانند آن یافت نمی‌شود. در اعتبار احادیث این کتاب و وثاقت مولف آن میان عالمان رجال و فقیهان اختلاف نظر وجود دارد. مختار نگارندگان ثقه بودن مولِّف و اعتبار کتاب بر پایه وثاقت به صدور روایات آن است. این مقاله بر مبنای یافته فوق و مستدل و مبرهن نمودن آن و نیز جرح و نقد اقوال رقیب و مستندات ایشان سامان یافته است.

کلیدواژه‌ها

حرانی؛ تحف العقول؛ توثیق متأخران؛ ارسال؛ وثوق صدوری؛ اصول متلقات

مراجع

ابن بابویه، محمّد بن علی، معانی الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1403 ق.

ابن بابویه، محمّد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413 ق.

ابن شعبه، حسن بن علی، التمحیص، قم: مدرسة الإمام المهدی (ع)، چاپ اول، 1404 ق.

ابن شعبه، حسن بن علی، التمحیص، قم: مدرسة الإمام المهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، چاپ اول، 1404 ق.

ابن شعبه، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول (ص)، قم: جامعه مدرسین، 1404 ق.

ابن طاوس، علی بن موسی، ، فرج المهموم - معرفة نهج الحلال من علم النجوم، قم: دار الذخائر، 1368 ق.

ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف: دارالمرتضویه، 1356.

افندی، عبدالله بن عیسی، ریاض العلماء، قم: مطبعة الخیام، بی‌تا.

امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف، 1403 ق.

انجدانی، محمد ابراهیم، مصباح السعادة، قم: نشر مرصاد، چاپ اول، 1418 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب المکاسب، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، 1415 ق.

ایروانی، علی، حاشیة المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1406 ق.

ایوان کیفی، محمد حسین، مشارع الاحکام فی تحقیق مسائل الحلال و الحرام، اصفهان: انتشارات مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزه علمیه اصفهان، چاپ اول، 1429 ق.

آقا بزرگ تهرانی، محمد محسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم: اسماعیلیان، بی‌تا.

آل عصفور، حسین بن محمد، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، چاپ اول، قم: مجمع البحوث العلمیة، بی‌تا.

آل عصفور، حسین بن محمد ، سداد العباد و رشاد العباد، قم: کتابفروشی محلاتی، چاپ اول، 1421 ق.

بحرانی، سلیمان بن عبدالله، معراج اهل الکمال الی معرفة الرجال، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1412 ق.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1405 ق.

تبریزی، جواد، إرشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ سوم، 1416 ق.

ترابی شهرضایی، اکبر، پژوهشی در علم رجال، ، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی (ص)، چاپ اول 1390.

حر عاملی، محمد بن حسن، الفصول المهمة فی أصول الأئمة، قم: مؤسسه معارف اسلامی امام رضا (ع)، چاپ اول، 1418 ق.

حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، بی‌جا: بی‌نا، چاپ اول، بی‌تا.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1409 ق.

حسینی تویسرکانی، میرزا عبد الغفار، رسالة فی الغناء، قم: نشر مرصاد، چاپ اول، 1418 ق.

حسینی شاهرودی، محمود، کتاب الحج، قم: مؤسسه انصاریان، چاپ اول، 1402 ق.

حسینی عاملی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1419 ق.

حکیم، محسن، نهج الفقاهة، قم: انتشارات 22 بهمن، چاپ اول، بی‌تا.

خمینی، روح اللّه، کتاب الطهارة، قم: چاپخانه حکمت، چاپ اول، 1376 ق.

خمینی، مصطفی، مستند تحریر الوسیلة، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، بی‌تا.

خوانساری، محمد باقر بن زین‌العابدین، روضات الجنات، قم: موسسه اسماعلیان، 1390 ق.

خویی، ابو القاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، قم: تحت اشراف جناب آقای لطفی، چاپ اول، 1418 ق.

خویی، ابو القاسم، القواعد الفقهیة و الاجتهاد و التقلید (الهدایة فی الأصول)، قم: مؤسسه صاحب الأمر (ع)، چاپ اول، 1417 ق.

خویی، ابو القاسم، فقه الشیعة - کتاب الطهارة، قم: مؤسسه آفاق، چاپ سوم، 1418 ق.

خویی، ابو القاسم، مصباح الفقاهة (المکاسب)، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

خویی، ابو القاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، بی‌جا، بی‌نا، بی‌نا.

روحانی، محمدصادق، فقه الصادق (ع)، قم: دار الکتاب - مدرسه امام صادق (ع)، چاپ اول، 1412 ق.

سبحانی، جعفر، المواهب فی تحریر أحکام المکاسب، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، 1424 ق.

سبحانی، جعفر، درس خارج اصول، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.

سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، بی‌تا.

سبزواری، عبد الأعلی، مهذّب الأحکام، قم: مؤسسه المنار، چاپ چهارم، 1413 ق.

سیوطی، عبدالرحمن ابن ابی‌بکر، تدریب الراوی، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، قم: مؤسسه پژوهشی رای‌پرداز، چاپ اول، 1419 ق.

شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین، مجالس المومنین، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الرعایة فی علم الدرایة، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: کتابفروشی داوری، چاپ اول، 1410 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1413 ق.

شهیدی تبریزی، میرفتاح، هدایة الطالب إلی أسرار المکاسب، تبریز: چاپخانه اطلاعات، چاپ اول، 1375 ق.

صدر، حسن، تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام، تهران: اعلمی، 1375.

صدر، محمد باقر، بحوث فی شرح العروة الوثقی، قم: مجمع الشهید آیة الله الصدر العلمی، چاپ دوم، 1408 ق.

صدر، محمد، ما وراء الفقه، بیروت: دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ اول، 1420 ق.

طباطبایی، علی بن محمد، ریاض المسائل، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1418 ق.

طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضی، چاپ اول، 1403 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الرجال، قم: جامعه مدرسین، چاپ سوم، 1427 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413 ق.

فاضل لنکرانی، محمد جواد، درس خارج مکاسب محرمه، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.

فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - المکاسب المحرمة، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، چاپ اول، 1427 ق.

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1416 ق.

فانی اصفهانی، علی، بحوث فی فقه الرجال، مقرر: سید علی حسین مکی عاملی، قم، موسسه العروه الوثقی، 1414 ق.

فیض کاشانی، محمد محسن ابن شاه مرتضی، مفاتیح الشرائع، قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشی، چاپ اول، بی‌تا.

قمی، عباس، الکنی و الالقاب، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

قمی، عباس، سفینة البحار، قم: اسوه، بی‌تا.

کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، شرح طهارة قواعد الأحکام، بی‌جا: مؤسسه کاشف الغطاء، بی‌تا.

کاشف الغطاء، حسن بن جعفر، أنوار الفقاهة - کتاب المکاسب، چاپ اول، نجف: مؤسسه کاشف الغطاء، 1422 ق.

کاشف الغطاء، موسی، منیة الراغب فی شرح بلغة الطالب، قم: مؤسسه کاشف الغطاء، بی‌تا.

مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم: موسسه آل البیت (ع)، 1423 ق.

مبلغی، احمد، «تحریری نو از نظریۀ شهرت در اصول متلقّات»، مجله فقه اهل بیت (ع)، شماره 23، ص 149-154.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، الوجیزة فی الرجال، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1420 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی ، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر، چاپ اول، 1410 ق.

مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، لوامع صاحبقرانی، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1414 ق.

مرعشی، محمد حسن، دیدگاه‌های نو در حقوق، تهران: نشر میزان، چاپ دوم، 1427 ق.

مصطفوی، کاظم، درس خارج مکاسب محرمه، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.

مفید، محمّد بن محمد، المقنعة، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول، 1413 ق.

منتظری، حسین‌علی، «مبانی و سبک استنباط آیه الله بروجردی»، مجله حوزه، شماره 43 و 44، اردیبهشت 1370، ص 245.

منتظری، حسین‌علی، کتاب الحدود، قم: انتشارات دار الفکر، قم، چاپ اول، بی‌تا.

منتظری، حسین‌علی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، مترجم: محمود صلواتی، و ابو الفضل شکوری، چاپ اول، قم: مؤسسه کیهان، 1409 ق.

میرزای قمی، ابوالقاسم، غنائم الایّام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1417 ق.

نائینی، محمد حسین، فوائد الأصول، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

نائینی، محمد حسین، کتاب الصلاة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1411 ق.

نجاشی، احمد بن علی، الرجال، قم: جامعه مدرسین، 1407 ق.

نراقی، احمد بن محمد مهدی، رسائل و مسائل، قم: کنگره نراقیین ملا مهدی و ملا احمد، چاپ اول، 1422 ق.

نراقی، احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1415 ق.

نوری، حسین بن محمدتقی، خاتمة المستدرک، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1417 ق.