تحلیل آماری ـ همدیدی امواج گرمایی بالای 40 درجة سلسیوس در غرب ایران

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 4، دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 13، فروردین 1394، صفحه 41-57   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v4i1.32793

نویسندگان

فیروز مجرد^* ؛ جعفر معصوم پور؛ طیبه رستمی

دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

امواج گرمایی تأثیرات گسترده ای بر فعالیت های مختلف انسانی دارند و زمانی که از شدت و فراوانی بالایی برخوردار شوند، می توانند معضلات عمده ای تولید نمایند. هدف از این تحقیق، بررسی دماهای بالای 40 درجۀ سلسیوس و شناسایی الگوهای همدید ایجادکنندۀ آن‌ها در غرب کشور به روش آماری- همدیدی است. به این منظور آمار دمای حداکثر روزانۀ شش ایستگاه سینوپتیک منطقۀ غرب کشور در یک دورة 32 ساله (2007-1976) جمع آوری و پس از بررسی های آماری، نقشه‌های همدید موج های گرمایی مربوطه تحلیل گردید. نقشه‌های همدید با استفاده از نرم افزار GrADS بر اساس داده‌های فشار سطح دریا، ارتفاع ژئوپتانسیلی تراز 500 هکتوپاسکال و مؤلفۀ نصف النهاری باد 200 هکتوپاسکالی تهیه شدند. بررسی‌های کمّی، تعداد 27 موج گرمایی را در طی دورۀ مورد مطالعه مشخص نمود. زمان معمول آغاز موج گرما در منطقه، اول مردادماه است. بیشترین امواج گرمایی در سال 1977 با فراوانی 4 موج، طولانی ترین موج در سال 1995 با تداوم 28 روز، و شدیدترین موج در سال 1998 با دمای میانگین 4/42 درجه رخ داده است. ایستگاه های خرم آباد و کرمانشاه بالاترین تعداد روزهای با دمای 40 درجه را در منطقه داشته اند. تعداد روزهای فوق گرم در ایستگاه های منطقه در دورۀ آماری به طور متوسط 06/2 روز افزایش یافته است. بر اساس نقشه‌های همدیدی، دو الگوی کلی برای ایجاد امواج گرمایی در منطقه تشخیص داده شد. الگوی اول (امواج نزدیک به حالت نرمال) که در آن پر ارتفاع آزور پر ارتفاع ثانویه‌ای بر روی عربستان ایجاد می‌کند و به دلیل اینکه در عرض های جنوبی تر ایجاد می شود، تأثیرات کمتری بر روی نیمۀ غربی ایران دارد. الگوی دوم (امواج شدیدتر) که پر ارتفاع جنب حاره‌ای آزور تا عرض های شمالی‌تر گسترش یافته و زبانۀ آن به-صورت کمربندی از شمال آفریقا تا روی ایران کشیده می‌شود (مانند موج گرمایی شدید سال 1998). در هر دو الگو، شکل‌گیری مراکز کم فشار حرارتی در سطح زمین در جنوب غرب ایران و مکش هوای گرم و خشک بیابان های عربستان به سمت منطقة مورد مطالعه، با رخداد امواج گرمایی همزمان بوده است.

کلیدواژه‌ها

موج گرمایی؛ غرب ایران؛ پر ارتفاع آزور؛ پرفشار عربستان؛ دمای حداکثر

مراجع

اسمعیل نژاد، مرتضی؛ خسروی، محمود ؛ علیجانی، بهلول؛ مسعودیان، سید ابوالفضل؛ 1392. شناسایی امواج گرمایی ایران. جغرافیا و توسعه. شمارۀ 33. صص 39-54. زاهدان.

دارند، محمد؛ 1393. شناسایی و تحلیل زمانی- مکانی امواج گرمایی ایران‌زمین. جغرافیا و توسعه. سال 12. شمارۀ 35. صص 167-180. زاهدان.

رسولی، علی اکبر؛ 1381. تحلیل مقدماتی سری های زمانی دمای هوای تبریز. نیوار. شمارة 47-46. صص 7-26. تهران.

عزیزی، قاسم؛ شمسی پور، علی اکبر؛ میری، مرتضی؛ 1391. واکاوی همدیدی ارتباط آتش‌سوزی‌های ماه ژوئیه2010 روسیه و سیل پاکستان. جغرافیا و توسعه. شمارۀ 29. صص 131-144. زاهدان.

علیجانی، بهلول؛ 1387. آب وهوای ایران. چاپ هشتم. تهران: مؤسسۀ انتشارات دانشگاه پیام نور.

علیجانی، بهلول؛ 1381. اقلیم شناسی سینوپتیک. تهران: انتشارات سمت.

علیجانی، بهلول؛ 1390. تحلیل فضایی دماها و بارش های بحرانی روزانه در ایران. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. جلد 17. شماره 20. صص 9-30. تهران.

غیور، حسنعلی؛ مسعودیان، ابوالفضل؛ 1376. بزرگی، گستره و فراوانی خشک‌سالی‌ها در ایران. فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی. شماره 45. صص 25-39. اصفهان.

قویدل رحیمی، یوسف؛ 1390. شناسایی، طبقه بندی و تحلیل سینوپتیک موج اَبَرگرم تابستان 1389 ایران. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک. سال اول. شمارۀ سوم. صص 85-100. سبزوار.

یزدان پناه، حجت الله؛ علیزاده، تیمور؛ 1390. برآورد احتمال وقوع امواج گرمایی با دوره های تداوم مختلف در استان کرمان به کمک زنجیرۀ مارکف. فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی. سال 26. شمارۀسوم. صص 51-71. اصفهان.

Anderson, J., Bausch, C., 2005. Climate Change and Natural Disasters: Scientific Evidence of a Possible Relation between Recent Natural Disasters and Climate Change. European Parliaments' Environmental, Public Health and Food Safety Committee. Brief 02a/2006.

Balafoutis, Ch. J., Makrogiannis, T. J., 2001. Analysis of a Heat Wave Phenomenon over Greece and its Implications for Tourism and Recreation. Proceedings of the First International Workshop on Climate, Tourism and Recreation. Porto arras, Greece.

Bumbaco, K. A., Dello, K. D., Bond, N. A., 2013. History of Pacific Northwest Heat Waves: Synoptic Pattern and Trends. J. Appl. Meteor. Climatol. 52, 1618-1631.

Friedrich, K., Bissolli, P., 2012. Analysis of Temperatures and Precipitation Recorded at Stations in Eastern Europe during the Heat Wave in summer 2010. Deutscher Wetterdienst, Business Area Climate and Environment. http://www.dwd.de/ bvbw/generator.pdf, Accessed 09 February 2011.

Hasanean, H. M., 2008. Large-scale Circulation Anomaly Indices in Relation to Very High Temperatures in Egypt during Summer Season 1998 (a case study). The International Journal of Meteorology 33(327), 75-87.

Nasrallah, H. A., Nieplova, E., Ramadan, E., 2004. Warm Season Extreme Temperature Events in Kuwait. Journal of Arid Environments 56(2), 357-371.

Maheras, P., Flocas, H. A., Tolika, K., Anagnostopoulou, C., Vafiadis, M., 2006. Circulation Types and Temperature Extreme Changes in Greece. Climate Research 30, 161-174.

Renom, M., Rusticucci, M., Barreiro, M., 2011, Multidecadal Changes in the Relationship between Extreme Temperature Events in Uruguay and the General Atmospheric Circulation. Climate dynamics 37(11-12), 2471-2480.

Seluchi, M. E., Norte, F. A., Gomes, J. L., Simonelli, S. C., 2006. Synoptic and Thermodynamic Analysis of an Extreme Heat Wave over Subtropical South America. Proceedings of 8 ICSHMO.Foz do Iguaçu. Brazil.INPE. p. 2009-2010.

Theoharatos, G., Pantavou, K., Mavrakis, A., Spanou, A., Katavoutas, G., Efstathiou, P., Mpekas, P., Asimakopoulos, D., 2010. Heat Waves Observed in 2007 in Athens, Greece: Synoptic Conditions, Bioclimatological Assessment, Air Quality Levels and Health Effects. Environmental Research 110(2), 152-161.

Tosic, I., Unkasevic, M., 2009. An Analysis of Heat Wave in Serbia. Global and Planetary Change 65(1-2), 17-26.

Trigo, R. M., Herrera, R. G., Diaz, J., Trigo, I. F., Valente, M. A., 2005. How Exceptional Was the Early August 2003 Heat Wave in France? Geophysical research letters 32(10). doi: 10.1029/2005GL022410.

Twardosz, R., Kossowska-Cezak, U., 2013. Exceptionally Hot Summers in Central and Eastern Europe (1951–2010). Theor. Appl. Climatol. 112, 617–628.

Wolf, T., McGregor, G., 2013, The Development of A Heat Wave Vulnerability Index for London, United Kingdom, Weather and Climate Extremes 1, 59–68.