سنخ‌شناسی الگوهای بازسازی زندگی پس از طلاق

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 1، دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 32، اسفند 1397، صفحه 1-32   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jss.v15i1.19942

نویسندگان

سهیلا صادقی فسایی¹؛ مریم ایثاری^{* 2}

¹دانشگاه تهران

²دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

طلاق روندی رو به رشد در سال‌های اخیر داشته است که نتیجۀ آن، افزایش شمار زنان و مردان درگیر با پیامدهای پس از طلاق است. در این میان، بررسی نحوۀ مواجۀ سوژه‌های طلاق‌گرفته با پیامدهای طلاق و چگونگی بازسازی زندگی پس از طلاق، از حوزه‌های عموماً مغفول‌مانده در جامعه‌شناسی ایرانی است. از این‌رو، پژوهش حاضر با هدف سنخ‌شناسی الگوهای بازسازی زندگی پس از طلاق انجام شده است و با اتخاذ رویکرد کیفی و تکنیک مصاحبۀ عمیق نیمه‌ساختاریافته به مطالعۀ نحوۀ بازسازی زندگی پس از طلاق سوژه‌های طلاق‌گرفته پرداخته است. نتایج حاصل از مصاحبه‌های عمیق با 36 زن و مرد طلاق‌گرفته در تهران، چهار الگوی بازسازی پس از طلاق را براساس مختصات ذهنی و عینی پاسخ‌گویان شناسایی کرد. این الگوها شامل بازسازی پیش‌روانه، دو الگوی بازسازی دوگانه یا انتقالی و بازسازی واپس‌گرایانه است. بر این مبنا، سوژه‌های حاضر در دستۀ نخست از شرایط ذهنی و عینی مساعدی پس از طلاق برخوردار بوده و طلاق را واقعه‌ای در جهت بهبود کیفیت زندگی خود می‌دانند و با اتخاذ رویکردی فعالانه و پیش‌روانه به بازسازی موفقیت‌آمیز زندگی خود می‌پردازند. اما افرادی که در الگوهای بازسازی دوگانه قرار دارند عموماً از ناسازی میان ذهنیت و عینیت بیرونی رنج می‌برند و در صورت رفع این ناسازگاری، در آینده امکان حرکت به‌سوی هر یک از الگوهای بازسازی اول و چهارم را خواهند داشت و در نهایت برای سوژه‌های حاضر در دسته بازسازی واپس‌گرایانه، به‌دلیل ذهنیت و عینیت نامساعد آنان در مواجه با زندگی پس از طلاق، واقعۀ طلاق منجر به حرکتی رو به عقب و پس‌روانه گردیده است. این پژوهش لزوم توانمندسازی سوژه‌های درگیر با الگوی بازسازی واپس‌گرایانه را در برنامه‌های مداخلاتی متذکر می‌شود.

کلیدواژه‌ها

بازسازی؛ سنخ شناسی؛ روش کیفی؛ عینیت؛ ذهنیت؛ ناسازی

مراجع

1. اخوان تفتی، م. (1382) پیامدهای طلاق در گذار از مراحل آن. مطالعات زنان، ۱(3)، 125-152.

2. استونز، ر. (1388). متفکران بزرگ جامعه‌شناسی. ترجمة مهرداد میردامادی .تهران: مرکز.

3. بلیکی، ن. (1384). طراحی پژوهش‌های اجتماعی. ترجمة حسن چاوشیان. تهران نی.

4. ریتزر، ج. (1374). نظریة جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمة محسن ثلاثی. تهران: علمی.

5. سیف، س. (1383). بررسی مقایسه‌ای میزان پیامدهای طلاق در زنان و مردان مطلقه‌ ایرانی و آمریکایی. خانواده و پژوهش، ۱(۱)، 81-104.

6. صادقی‌فسایی، س.، ایثاری، م. (1394). مطالعه جامعه‌شناختی سنخ‌های طلاق. مسائل اجتماعی ایران، 6(1)، 131- 156.

7. فلیک، ا. (1388). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمة هادی جلیلی. تهران: نی.

8. قطبی، م.، هلاکویی نایینی، ک.، جزایری، ا.، و رحیمی، ع. (1383). وضعیت طلاق و برخی عوامل مؤثر بر آن در افراد مطلقة ساکن در منطقه دولت‌آباد. فصل‌نامه رفاه اجتماعی، ۳(12)، 403-428.

9. کراسول، ج. (1391)، پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد. ترجمة حسن دانایی فرد و حسین کاظمی. تهران: صفار-اشراقی.

10. کلانتری، ع.، روشتفکر، پ.، و جواهری، ج. (1390). آثار و پیامدهای طلاق: مرور نظام‌مند تحقیقات انجام شده در ایران با تأکید بر ملاحظات جنسیتی (1376-1390). زن در توسعه و سیاست، ۹(۳)، 111-131.

11. کوزر، ل. (1385). زندگی و اندیشة بزرگان جامعه شناسی. ترجمة محسن ثلاثی. تهران: علمی.

12. گرنفل، م. (1388). مفاهیم کلیدی پیر بوردیو. ترجمة محمد مهدی لبیبی. تهران: شرکت نشر نقد افکار.

13. محمدپور، ا. (1390). روش تحقیق کیفی، ضد روش 1، منطق و طرح در روش‌شناسی کیفی. تهران: جامعه‌شناسان.

14. محمدپور، ا. (1390). روش تحقیق کیفی، ضد روش 2، مراحل و رویه‌های عملی در روش‌شناسی کیفی. تهران: جامعه‌شناسان.

15. یزدخواستی، ح.، منصوری، ن.،زاده‌محمدی، ع.، و احمدآبادی، ز. (1387). بررسی احساس تمایل و تقصیر بر استرس، افسردگی و اضطراب متقاضیان طلاق در شهرهای اصفهان و اراک. فصلنامه خانواده پژوهی، 4(15)، 263-275.

16. Aseltine, R. H., & Kessler, R. C. (1993). Marital disruption and depression in a community sample. Journal of Health and Social Behavior, 34, 237-251.

17. Booth, A., & Amato, P. (1991). Divorce and psychological stress. Journal of Health & Social Behavior, 32(4), 396-407.

18. DeGarmo, D. S., & Kitson, G. C. (1996). Identity relevance and disruption as predictors of psychological distress for widowed and divorced women. Journal of Marriage and Family, 58(4), 983-997.

19. Gonzalez, L. & Viitanen, T. K. (2009). The effect of divorce laws on divorce rates in Europe, European Economic Review, 53(2), 127-138.

20. Gray, J. D., & Silver, R. C. (1990). Opposite sides of the same coin: Former spouses’ divergent perspectives in coping with their divorce, Journal of Personality and Social Psychology, 59(6), 1180-1191.

21. Hall, D. R., & Zhao, J. Z. (1995). Cohabitation and divorce in Canada: Testing the selectivity hypothesis . Journal of Marriage & Family, 57(2), 421-427.

22. Hansson, R., Knopt, M.F., Downs, E.A., Monroe, P.R., Stegman, S.E., & Wadeley, D.S., (1984). Femininity, Masculinity, and Adjustment to divorce among Women, Psychology of Women Quarterly, 8(3), 248-260.

23. Johnson, D. R., & Wu, J. (1996, May). An empirical test of crisis, social selection and role explanations of the relationship between marital disruption and psychological distress: A pooled time-series analysis of four-wave panel data. Paper presented at International Conference on Social Stress Research, Paris, France.

24. Johnson, R. B., & Christensen, L. B. (2008). Educational research: Quantitative, qualitative, and mixed Approaches, (3rd Ed.), Thousand Oaks, CA: Sage.

25. Kitson, G. C. (1992). Portrait of divorce: Adjustment to marital breakdown. New York: Guilford Press.

26. Krumrei, E. J. (2009). A longitudinal analysis of the role of religious appraisals and religious coping in adults’ adjustment to divorce (Unpublished doctoral dissertation). Bowling Green State University, Ohio, United States.

27. McDaniel, A.K. & Coleman, M. (2003). Women’s experiences of midlife divorce following long-term marriage. Journal of Divorce & Remarriage, 38(3-4), 103-128.

28. Mitchell, G.D., (2007). A new dictionary of the social sciences, 2nd(ed), New Jersey: Routledge.

29. Molina, O. (2000). African American women's unique divorce experiences, Journal of Divorce & Remarriage, 32(3/4), 93-99.

30. Rich, M., & Ginsburg, K. (1999). The reason and theme of qualitative research: Why, when and who to use qualitative methods in the study of adolescent health. Journal of Adolescent Health, 25, 371–378.

31. Schalkwyk, G.V. (2005). Explorations of post-divorce experiences: Women’s reconstructions of self. Australian and New Zealand Journal of Family Therapy, 26(2), 90-97.

32. Thomas, C., & Ryan, M. (2008). Women's perception of the divorce experience: A qualitative study. Journal of Divorce & Remarriage, 49(3-4), 210-224.