بررسی آب مجازی، بهره‌وری و ردپای اکولوژیک آب در مزارع گندم آبی و ذرت در منطقه کوزران (شهرستان کرمانشاه)

آب و توسعه پایدار

مقاله 4، دوره 3، شماره 2 - شماره پیاپی 7، اسفند 1395، صفحه 19-26   

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v3i2.50280

نویسندگان

محمود خرمی وفا^{* 1}؛ مهدی نوری¹؛ فرزاد مندنی¹؛ هادی ویسی²

¹دانشگاه رازی

²دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

بررسی مقدار آب مجازی سپس مقدار بهر‌وری، در فرآورده‌ی کشاورزی، نیاز به پی‌ریزی روابطی است که نشان‌دهنده مقدار واقعی مصرف آب برای تولید آن فرآورده باشد. این امر رویکرد جدیدی را در پایش‌های بوم‌شناختی کشاورزی نمایان می‌سازد. در این مطالعه آب مجازی، میزان بهره‌وری و رد پای اکولوژیک آب مزارع گندم آبی و ذرت منطقه کوزران در سال زراعی 92-93 مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که مقدار آب مجازی مزارع گندم در منطقه برای بازده‏ی آبیاری معادل 100، 40 و 32 درصد به ترتیب برابر 2202، 3523 و 3699 مترمکعب بر تن بود. این مقادیر برای مزارع ذرت به ترتیب 2417، 3867 و 4060 متر مکعب بر تن بدست آمد. مقادیر بهره‌وری برای مزارع گندم 454/0، 283/0 و 27/0 و برای مزارع ذرت 413/0، 258/0 و 246/0 تن بر مترمکعب با بازده‌های آبیاری ذکر شده بود. ردپای اکولوژیک آب برای مزارع گندم آبی با سطح زیر کشت 4851 هکتار 18251150 مترمکعب در سال و برای مزارع ذرت با سطح زیر کشت 2523 هکتار 10550601 مترمکعب برآورد شد. با توجه به نتایج حاصل شده از این پژوهش پیشنهاد می‌شود که کشت گیاهان پرمصرفی مانند ذرت دانه‌ای با توجه به شرایط وخیم آبی منطقه متوقف شده، گیاهان جایگزینی مانند زعفران که نیاز آبی کمتری دارند در برنامه زراعی کشاورزان منطقه کوزران گنجانده شوند و سرمایه‏گذاری بیشتری در جهت توسعه کشت محصولاتی مانند کلزا که با وضعیت آب و هوایی منطقه سازگاری بهتری دارند صورت پذیرد. همچنین نسبت به افزایش بهره‌وری و بازده آبیاری و به موازات آن کاهش کشت گندم آبی اقدام شود و سرمایه‏گذاری اصلی به بخش کشت گندم دیم و آبیاری تکمیلی آن اختصاص یابد.

کلیدواژه‌ها

آب مجازی؛ بهره‌وری؛ رد پای اکولوژیک؛ کرمانشاه

مراجع

احسانی، م.، خالدی، ه. و برقی، ی. 1387. مقدمه‌ای بر آب مجازی. انتشارات کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران.

اسدی، م. و عقیلی، ر. 1388. بهره‌وری مصرف آب محصولات زراعی گندم، برنج، پنبه و ذرت در اراضی آبی دنیا و مقایسه آن با ایران، دوازدهمین همایش آبیاری و زهکشی ایران. تهران، ایران.

امیدوار، ک.، مزیدی، ا. و دوست مرادی، س. 1393. امکان سنجی اقلیمی کشت کلزا در استان کرمانشاه. جغرافیا و توسعه، 12(35): 97 - 116.

دوست محمدی، م.، و ایزدپناه، ز. 1392. بررسی تغییرات میزان آب مجازی، میزان تولید، عملکرد، به ازای افزایش کارایی مصرف آب کشاورزی در گندم آبی و دیم. اولین همایش ملی بحران آب، دانشگاه آزاداسلامی واحد خوراسگان، ایران.

سالاری، س.، کاراندیش، ف. و درزی نفتچالی، ع. 1393. تحلیل مکانی و زمانی تغییرات آب مجازی گندم در استان سیستان و بلوچستان. فصلنامه علمی و پژوهشی مهندسی آبیاری و آب، 5(18): 81-94.

سرایی، م. و زارعی، ع. 1389. بررسی پایداری منابع بوم‌شناختی با استفاده از شاخص جای‌پای بوم‏شناسی مورد ایران. مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 22(41- 1): 97-106.

عربی یزدی، ا.، علیزاده، ا. و محمدیان، ف. 1388. بررسی رد پای اکولوژیک آب در بخش کشاورزی ایران. نشریه آب و خاک، 23(4): 1-15.

مجرد، ف. و غفوری زاده، م. 1393. قابلیت اقلیمی کشت زعفران در استان‌های کرمانشاه و کردستان. تحقیقات جغرافیایی، 29(113): 87 -101.

مختاری، و. کوچکی، ع، نصیری محلاتی، م. جهان، م. 1392. مقایسه کارآیی مصرف آب بین چند گونه زراعی و دارویی. نشریه پژوهش‏های زراعی ایران، 11(3): 401-407.

مکنون، ر.، طاهرشمسی، ا. روزه‏گیر، ر. و نصیبی، م. 1390. آب مجازی آبی و بررسی اقلام مهم کشاورزی و جابجایی آن در ایران. چهارمین اجلاس مدیریت منابع آب ایران، تهران، ایران.

Allan J.A. 2003. Virtual water – the water, food, and trade nexus: useful concept or misleading metaphor? Water International, 28: 106–112.

Chapagain A.K., Hoekstra A.Y., Savenije H.H.G. and Gautam R. 2006. The water footprint of cotton consumption: An assessment of the impact of worldwide consumption of cotton products on the water resources in the cotton producing countries. Ecological Economics, 60: 186-203.

Dalin C., Suweis S., Konar M., Hanasaki N. and Rodriguez Iturbe I. 2012. Modeling past and future structure of the global virtual water trade network. Geophysical Research Letters, 39(24)

Fader M., Gerten D., Thammer M., Heinke J., Lotze-Campen H., Lucht W. and Cramer W. 2011. Internal and external green–blue agricultural water footprints of nations, and related water and land savings through trade. Hydrol. Hydrology and Earth System Sciences, 15(5): 1641-1660.

FAO. 2000. Iran (Islamic Republic of). Water Report. 34.

Finger R. 2013. More than the mean—a note on heterogeneity aspects in the assessment of water footprints. Ecological Indicators, 29: 145–147.

Hoekstra A.Y. 2003. Virtual water trade: Proceedings of the International Expert Meeting on Virtual Water Trade, 12–13 December 2003, Netherlands.

Hoekstra A.Y., Chapagain A.K., Aldaya M.M. and Mekonnen M.M. 2009. Water footprint manual, State of the art, Water Footprint Network press, 129 pages.

Kijne J.W., Barker R. and Molden D. 2003. Water Productivity in Agriculture: Limits and Opportunities for Improvement. CAB International, Wallingford, UK.

Lenzen M., Bhaduri A., Moran D., Kanemoto K., Bekchanov M., Geschke A. and Foran B. 2012. The role of scarcity in global virtual water flows. Social Science Research Network, 169: 1436-9931.

Mekonnen M.M. and Hoekstra A.Y. 2010. Mitigating the water footprint of export cut flowers from the Lake Naivasha Basin, Kenya. Water Resources Management, 26(13): 3725-3742.

Rockström J. 2003. Water for food and nature in drought-prone tropics: vapor shift in rain-fed agriculture. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 358(1440): 1997–2009.

Van oel P.R., Mekonnen M.M. and Hoekstra A.Y. 2008. The external water footprint of the Netherlands: Quantification and impact assessment. UNESCO-IHE, Research Report Series, No. 33.