رویکرد روش‌شناختی به روایات تفسیری «قرآن با قرآن»

علوم قرآن و حدیث

مقاله 3، دوره 48، شماره 1، خرداد 1395، صفحه 83-100   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v48i1.32876

نویسندگان

علی راد^{* 1}؛ مسعود حسن زاده²

¹دانشگاه تهران - پردیس فارابی

²دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

یکی از شیوه‌های تفسیری اهل بیت، تفسیر درون‌متنی یا همان تفسیر قرآن با قرآن است. این شیوه که براساس تعامل و گفتگوی میان آیات صورت می‌پذیرد، در میزان قابل توجهی از روایات تفسیری اهل بیت منعکس شده است. بررسی این روایات، می‌تواند ضمن استخراج روش‌های اهل بیت، امکان بکارگیری آن‌ها را در سرتاسر قرآن فراهم نموده و دانش تفسیر را از جهت روش‌شناختی گامی به جلو پیش‌برد. بر این اساس برآنیم تا با استفاده از میراث برجای‌مانده از تفسیرپژوهان اسلامی و یافته‌های زبان‌شناسان به بررسی روش‌شناختی روایاتِ حکایتگر تفسیر قرآن با قرآن بپردازیم. برخی روش‌های شاخص اهل بیت در این روایات عبارت‌اند است: توجه به روابط هم‌نشینی، توجه به آیات نظیر، تشکیل قیاس فرضی، توجه به میزان گستره معنایی واژگان یا عبارات، تفسیر بینامتنی، توجه به اطلاعات دایرة المعارفی گسترده و ارائه اطلاعات تاریخی ـ نزولی آیات در راستای تعامل آن‌ها.

کلیدواژه‌ها

تفسیر قرآن با قرآن در روایات؛ روابط هم‌نشینی؛ قیاس فرضی؛ گستره معنایی؛ تفسیر تاریخی؛ اطلاعات دایرة المعارفی و تفسیر بینامتنی

مراجع

ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414 ق.

آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415 ق.

پالمر، فرانک، نگاهی تازه به معناشناسی، ترجمه کورش صفوی، تهران، مرکز کتاب ماد، چاپ پنجم، 1374.

چندلر، دانیل، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمه مهدی پارسا، تهران، سوره مهر، 1387.

حویزی، عبد علی بن جمعه، نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415 ق.

خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410 ق.

راد، علی، مبانی کلامی امامیه در تفسیر قرآن، تهران، سخن، 1390.

راغب اصفهانی حسین بن محمد، مفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دمشق، بیروت، دارالعلم دارالشامیة، 1412 ق.

رضایی اصفهانی، محمد علی، منطق تفسیر 1، قم، جامعة المصطفی العالمیة، 1387.

سبزواری، عبدالأعلی، مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه اهل بیت، چاپ دوم، 1409 ق.

سیدی، حسین، تغییر معنایی در قرآن، تهران، سخن، 1390.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، درالمنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، 1404 ق.

صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم، انتشارات فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، 1365.

صفوی، کورش، درآمدی بر معناشناسی، تهران، سوره مهر، چاپ چهارم، 1390.

طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، 1417 ق.

طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع، تهران، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، 1377.

عیاشی، محمد بن مسعود، کتاب التفسیر، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران، چاپخانه علمیه، 1380 ق.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، اصول المعارف، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، 1375.

قائمی‌نیا، علیرضا، بیولوژی نص، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.

قائمی‌نیا، علیرضا، معناشناسی شناختی قرآن، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، 1390.

مختار، عمر احمد، معناشناسی، ترجمه حسین سیدی، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1385.

مشکاة الدینی، محمد مهدی، سیر زبان‌شناسی، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1376.

مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360.

معرفت، محمدهادی، التمهید فی علوم القرآن، قم، مؤسسه فرهنگی تمهید، 1386.

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1374.

نکونام، جعفر، درآمدی بر معناشناسی قرآن، قم، دانشکده اصول الدین، 1390.

واحدی، علی بن احمد، اسباب نزول القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1411 ق.

یول، جرج، کاربردشناسی زبان، ترجمه محمد عموزاده و منوچهر توانگر، تهران، سمت، 1385.