بازنمایی سریال‌های تلویزیونی و برساخت گفتمانی خانواده

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 3، دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 32، اسفند 1397، صفحه 73-103   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jss.v15i2.54466

نویسندگان

فردین محمّدی^{* 1}؛ کمال خالق پناه²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه کردستان

چکیده

گفتمان‌ها با بهره‌گیری از ابزارهای گفتمانی (مانند رسانه‌ها) و متون گفتمانی مختلف از جمله سریال‌های تلویزیونی، به بازنمایی نهادهای مختلف به‌ویژه نهاد خانواده می‌پردازند. دقت به این مهم که در سریال‌های تلویزیونی، نهاد خانواده چگونه بازنمایی می‌شود، چه گفتمان‌هایی در آن نمود می‌یابند، روابط بین گفتمان‌ها چگونه‌اند و این گفتمان‌ها به کدام فرایندهای نهادی و به کدام فرایندهای اجتماعی تعلق دارند، مسأله‌ای است که تحقیق حاضر سعی دارد با بررسی یکی از سریالی‌های محبوب ایرانی (سریال ستایش) به آن پاسخ دهد. در راستای پاسخ به این مسئله از نظریات نورمن فرکلاف به‌عنوان چارچوب مفهومی استفاده شد و برای گردآوری و تحلیل داده‌ها نیز از روش تحلیل گفتمان انتقادی استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که این مجموعه سریال بیانگر تقابل گفتمانی بین دو گفتمان مذهبی و دنیاگرایی است که محور اصلی این تقابل گفتمانی، تربیت فرزندان است. این سریال با نشان‌دادن پیروزی گفتمان مذهبی، گفتمان بهتر و برتر در راستای شیوۀ تربیت نسل جدید را معرفی می‌کند. دیگر نتیجة تحقیق بیانگر آن بود که سریال «ستایش» تصویری از فرایندهای اجتماعی در جامعة ایران است، زیرا در جامعة ایران نیز تقابل گفتمانی بین گفتمان دنیاگرایی و مذهبی وجود دارد و هر گفتمانی بر آن است که معنای مورد نظرش را تثبیت کند. فرایند اجتماعی حاکی از تقابل طبقاتی است که حامل این گفتمان‌هاست. بر این اساس در این سریال شاهد تقابل دو طبقۀ متوسط سنتی و طبقة بورژوازی بازاری هستیم. برای رفع این نزاع اجتماعی، گفتمان مذهبی (به مثابۀ گفتمان حاکم) از طریق متون گفتمانی (سریال ستایش) برتری گفتمان خود را به اثبات رسانده و سوژه‌ها (والدین و جوانان) را به گفتمان خود فرا می‌خواند.

کلیدواژه‌ها

سریال ستایش؛ گفتمان؛ تحلیل گفتمان؛ گفتمان مذهبی؛ گفتمان دنیاگرایی

مراجع

1. ایمان، م. (1391). روش‌شناسی تحقیقات کیفی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

2. باهنر، ن.، و جعفری کیذقان، ط. (1389). تلویزیون و تأثیرات کاشتی آن بر هویت فرهنگی ایرانیان. فصلنامة تحقیقات فرهنگی، ۳(4)، 131- 156.

3. بشیر، ح.، اسکندری، ع. (1392). بازنمایی خانواده ایرانی در فیلم سینمایی یه حبه قند. فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، 6 (2)، 143- 161.

4. بهمنی، م.، سجودی، ف. (1394). بازنمایی هویت جنسیتی مردانه در مجموعه تلویزیونی ستایش. فصلنامه رادیو تلویزیون، 11 (26)، 170-149.

5. جعفرزاده‌پور، ف، ساعی، م. و جاروندی، ر. (1388). الگوهای قدرت در روابط بین نسلی، بازنمایی سریال‌های ایرانی، مطالعه شبکة 1 و 3. پژوهش‌نامه علوم اجتماعی، ۳(2)، 119-137.

6. ساعی، م. (1389). بازنمایی ابعاد تاریخی و سیاسی هویت ملی در تلویزیون جمهوری اسلامی ایران (مطالعة موردی سریال‌های تلویزیونی تاریخی درجه الف در سه دهه پس از انقلاب اسلامی ایران). دو فصلنامه پژوهش سیاست نظری، 7، 113-142.

7. سلطانی، ع. ا. (1384). قدرت، گفتمان و زبان: سازو کارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نی.

8. صادقی‌فسایی، س.، و شریفی‌ساعی، م. (1393). تقابل سنت و مدرنیته؛ کشمکشی گفتمانی در الگوهای بازنمایی. نشریة زن در فرهنگ و هنر، ۶(1)، 95-118.

9. فرجی، س.، گیویان، ع.، و فاضلی، ن. (1392). بازنمایی زندگی روزمره جوانان در سریال فاصله‌ها. مجله جامعه‌پژوهی فرهنگی، 4(4)، 105-138.

10. کوثری، م.، و عسکری، ا. (1394). بازنمایی خانوادة ایرانی از منظر روابط جنسیتی و نسلی در آگهی‌های تلویزیونی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، 8(4). 26- 1.

11. کوثری، م.، و عموری، ع. (1392). تعریف از خود و ساخت دیگری، مطالعه پسااستعماری سریال‌های حریم سلطان و الفاروق العمر. فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، 3(2)، 143-166.

12. محمدپور، ا. (1392). روش تحقیق کیفی، ضد روش2. تهران: جامعه‌شناسان.

13. ‌دایک، ت. ا. (1389). مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمان‌کاوی انتقادی. ترجمة پیروز ایزدی و دیگران. تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها.

14. یورگنسن، م.، و فیلیپس، ل. (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمة هادی جلیلی. تهران: نی.

15. Dutt, R. (2014). Behind the curtain: Women’s representations in contemporary Hollywood. London, England: LES.

16. Fung, A., & Ma, E. (2000). Formal vs. informal use of television and sex-role stereotyping in Hong Kong. Sex Roles, 42(1-2), 57-81.

17. Hall, S. (1997). Representation; cultural reperesentation and singnifying practices. London, England: Sage Publications.

18. Johnston, J. (2010). Girls on screen: How film and television depict women in public relation. Prism, 7(4), 1-17.

19. Meijer, I. C. (2001). The color of soap opera: An analysis of professional speech on the representation of etnicity. Europian Journal of Cultural Studies, 4(2), 207-230.