واکاوی بسامد رخداد رودبادها هنگام بارش‌های سیل‌آسای استان کردستان

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 5، دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 13، فروردین 1394، صفحه 95-113   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v4i1.33957

نویسنده

محمد دارند^*

دانشگاه کردستان

چکیده

برای انجام این پژوهش، داده‌های بارش روزانه 8 ایستگاه همدید بر روی استان کردستان طی بازه زمانی 11/10/1339 تا 12/10/1389(18263 روز) از سازمان هواشناسی کشور اخذ شد. برای شناسایی رخداد بارش‌های سنگین منجر به سیلاب بزرگ در سطح استان دو شرط گذاشته شد: حداقل نیمی از ایستگاه‌ها بارش دریافت کرده باشند و میانگین بارش ایستگاه‌ها بیش از میانگین صدک 98 اُم بارش طی دوره مورد پژوهش باشد. به کمک دو آستانه یاد شده 107 رویداد بارشی برگزیده شد. برای شناخت بارش‌های سیل‌آسای فصل گرم (خرداد تا مهر) میانگین بارش برای استان در هرکدام از روزها محاسبه شد و برحسب صدک 99 اُم بارش 32 روز نخستین که استان کردستان شدیدترین بارش را دریافت کرده بود، برگزیده شد. در روزهای انتخاب شده طی فصل مرطوب و خشک (گرم) بر روی کرنل 10 تا 100 درجه طول شرقی و 0 تا 70 درجه عرض شمالی برای هرکدام از یاخته‌ها (1073) جداگانه فراوانی رخنمود و سرعت رودبادها در چهار دیده‌بانی 00، 06، 12 و 18 به‌وقت گرینویچ محاسبه شد. فراوانی رخداد رودبادها نشان داد که به هنگام رخداد بارش‌های سنگین استان در فصل مرطوب رودبادها تا تراز 700 هکتوپاسکال کشیده شده‌اند. هسته بیشینه فراوانی رخداد رودباد بر روی شمال و شمال‌شرق عربستان قرار دارد. در بین 4 دیده‌بانی روزانه، بیشترین فراوانی رخداد و بیشترین سرعت رودباد مربوط به دیده‌بانی ساعت 18 است. در تمام دیده‌بانی‌ها استان کردستان در قطاع چپ خروجی رودباد، جایی که واگرایی و ناپایداری در جو رخ می‌دهد، قرار دارد و محور خروجی به‌صورت مایل به سمت نیمه غربی کشور کشیده شده است. شرایط و مکان شکل‌گیری هسته‌های بیشینه بسامد رخداد رودبادها طی بارش‌های سنگین فصل خشک و مرطوب مشابه است، ولی در مقایسه با رخنمود آن‌ها در فصل مرطوب، از شدت و بسامد کمتری برخوردارند و در ترازهای زیر 500 هکتوپاسکال مشاهده نمی‌شوند.

کلیدواژه‌ها

بارش سنگین؛ سیل، رودباد؛ استان کردستان

مراجع

پروین، نادر؛1392. بررسی ارتباط موقعیت مکانی رودبادهای تراز میانی جو و وقوع سیل در حوضه آبریز دریاچه ارومیه. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. شماره 29. صص 250-235.

حلبیان، امیرحسین؛ حسینعلی پورجزی، فرشته؛ 1393. تحلیل فراوانی رودبادهای مرتبط با بارش‌های حدی و فراگیر در کرانه‌های غربی خزر. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 112. صص 220-205.

غیور، حسنعلی؛ حلبیان، امیرحسین؛ صابری، بیژن؛ حسینعلی ‌پورجزی، فرشته؛ 1391. بررسی رابطه بارش‌های سنگین با الگوهای گردشی جو بالا (مطالعه موردی: استان خراسان جنوبی). مجله مخاطرات محیطی. شماره 2. صص 27-11.

فرج‌زاده، منوچهر؛ لشکری، حسن؛ خورانی، اسدالله؛ 1386. تحلیل موقعیت رودباد در رابطه با سامانه‌های بارشی غرب کشور (استان‌های ایلام و کرمانشاه). فصلنامه مدرس علوم انسانی. صص 256-240.

مسعودیان، سید ابوالفضل؛ محمدی، بختیار؛1390. تحلیل فراوانی رودبادهای مرتبط با رخداد بارش‌های ابرسنگین ایران. تحقیقات منابع آب ایران. شماره 2. صص 91-80.

نوری، حمید؛ ایلدرمی، علیرضا؛ 1391. تحلیل شرایط همدید و دینامیک رویدادهای بارشی سنگین سواحل جنوبی خزر در مقایسه با ایران زمین. نشریه جغرافیا برنامه‌ریزی. شماره 41. صص 236-197.

Badner, J. Johnson, M.A., 1957. Relationship of tropopause and jet streams to rainfall in southeastern United States, February 4-9, 1957, Monthly weather review, Vol.62,pp. 62-28.

Bary, R ., 2001. Carelton; Synoptic and dynamic climatology, Routledg.

Endlich, R.M., 1953. A study of vertical velocities in the vicinity of jet streams, Journal of meteorology, No.6, pp.407-415.

Endlich, R.M., Solot, S.B. Thur, H.A., 1955. The mean vertical structure of the jet stream, Tellus, 3,pp. 308-313.

Farajzadeh, M. Lashkari, H. Khorani, A., 2007. Analysis of jet stream location in relation with rainfall systems in west of Iran (Ilam and Kermanshah Province),Quarterly of Modaress humanity sciences, 240-256.

Farajzadeh, M., Lashkari, H. and Khorani, A., 2007. Analysis of jet stream location relate to rainfall systems in west of Iran (Ilam and Kermanshah Provinces), Modarres humanity Quarterly Journal, 240-256.

Fu, Q. Johanson, C.M., 2005. Satellite-derived vertical dependence of tropical troposphere temperature trends. Geophysics Resarch Letter., 32,L10703,doi:10.1029/2004GL022266.

Fu, Q. Lin, P., 2011. Pole ward shift of subtropical jets inferred from satellite observed lower stratospheric temperature, American meteorological society, 24,pp. 5597-5603.

Halabian, A.M. Hosseinali Pourjazi, F., 2014. Analysis of jet stream frequency accompanied with extreme and extensive precipitations in western parts of Caspian Sea, Quarterly geographc researches, 112, 205-220.

Hu, Y. Y. Fu, Q., 2007. Observed pole ward expansion of the Hadley circulation since 1979. Atmos. Chem. Phys., 7, pp. 5229–5236.

Hudson, R. D. Andrade, M. F. Follette, M. B. Frolov, A. D., 2006. The total ozone field separated into meteorological regimes. Part II: Northern Hemisphere mid-latitude total ozone trends. Atmos. Chem. Phys., 6,pp. 5183–5191.

Johnson, D. H. Daniels. S. M., 2006. rainfall in relation to the jet stream, Journal of the Royal meteorological, Vol 80, Issue 344, pp.212-217.

Khayour, H.A. Halabian, A.H. Saberi, B. Hosseinali Jazi, F., 2012, Analysis of relation between extreme precipitations with atmospheric high level patterns (Case study: Southern Khorasan Province), Journal of Environmental Hazards,2, 11-27.

Krishnamurti, T.N., 1961. The subtropical jet stream of winter, journal of meteorology, Vol.18, pp.172-191.

Masoodian, S.A. and Mohammadi, B., 2011. Analysis of Jet Stream Frequencies Associated with Super Heavy Rainfalls of Iran, Iran-Water Resources Research, 2, 80-91.

Masoodian, S.A. Mohammadi, B., 2011. Analysis of Jet Stream Frequencies Associated with Super Heavy Rainfalls of Iran, Iran-Water Resources Research, 2, 80-91.

Namias, J. Clapp, P.F., 1949. Confluence theory of the high tropospheric jet stream. J. Meteor, Vol.6,pp. 330-336.

Newton, Ch. W. Persson, A.V., 1962. Structural characteristics of the subtropical jet stream and certain lower-stratospheric wind systems, Tellus, Vol. 2,pp. 221-241.

Nouri, H. Eldermi, A.R., 2012. Synoptic and Dynamic Analysis of Heavy Rainfall Events in the Southern Coastal Caspian Sea In Comparison With Iran, Journal of geography and palnning, 41, 197-236.

Nyberg, A.,1950. A study of vertical motion and formation of fronts and jet streams. Roy. Meteor. Soc. Cent. Proc,pp. 81-88.

Parvin, N., 2013. Analysis of relationship between spatial location of jet stream in mid-levels and flood in Urmia basin, Journal of applied geographic researches, 29, 235-250.

Parvin, N., 2013. Analysis relation between jet streams location in mid level and flood occurrence inUromieh basin, Geographical Sciences and Applied Research, 29, 235-250.

Riehl,H . Capt, F.A . Berry, U.S. Maynard. N., 1954.Exploration of the jet stream by aircraft during the winter of 1952-1953.Journal of meteorology, Vol.12, pp.26-35.

Riehl, H. Alaka, A. Jordan, C.L. Renard, R.J., 1954. The Jet Stream, Meteorological Monographs, American Meteorological Society.

Riehl, H. Yeh, T.C., 1950. the intensity of the net meridional circulation, Quarter J. r. metoro. Soc., 76,pp. 182-189.

Rossby, C.G et al., 1974a. On general circulation of the atmosphere in the middle latitude, Bulletin of American meteorological society, 28, pp.255-279.

Rossby, C.G., 1947b. On the distribution of angular velocity in gaseous envelopes under the influence of large-scale mixing processes, Bull. Amer, Meteor. Soc, Vol. 28, pp. 53-68.

Seidel,D. J., Randel, W.J., 2007. Recentwidening of the tropical belt: Evidence from tropopause observations. J. Geophys. Res., 112,D20113,doi:10.1029/2007JD008861.

Vasantha, B. Ratnam, M.V. Mohan, K. Kamala, S. Rao, D.N., 2002. characteristics of tropical easterly jet over Gadanki: Comparison with radiosonde and rawinsonde, Indian journal of radio and space physics, Vol.31, pp.130-139.