قیاس و سماع نحوی از دیدگاه ابوعلی فارسی

زبان و ادبیات عربی

مقاله 4، دوره 2، شماره 3، تیر 1389   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v2i3.8974

نویسندگان

دکتر رضایی دکتر رضایی^* ؛ یاری یاری

چکیده

نحویان از همان آغاز پیدایش نحو، به تدوین قواعد زبان عربی که قرآن به آن نازل گشته بود، همت گماشتند. آنان در این راه، چند اصل را مورد توجه قرار دادند: 1) برای تدوین قواعد نحو، تنها به زبان قبایل فصیح و اصیل عرب و نیز راویان مورد وثوق استناد کردند 2) قواعد نحو را بر لغت « مطّرد » و غالب در میان عرب‌ها بنیان نهادند و هر چه غیر آن را «شاذّ» و نادر دانستند و تنها به ثبت آنها اکتفا نمودند و از نمونه‌های شاذ و نادر پیروی نکردند. 3) با استخراج قواعد زبان از کلام « مطّرد » و غالب عرب‌های فصیح، کلام غیر منقول را بر کلام منقول حمل کردند و از این طریق، کلام منقول را قیاسی برای نظایر و امثال آن نمونه‌ها قرار دادند. « ابوعلی فارسی » از بزرگان نحو در قرن چهارم، در خصوص سماع و قیاس، بر این قول بود که قواعد نحو را باید تنها از لغت غالب در میان عرب ها استنباط نمود و لغت شاذ را تنها می توان به کار برد ولی از قیاس بر آن باید پرهیز نمود. او همچنین از استشهاد به حدیث پیامبر (ص ) ـ جز در چند مورد خاص ـ و نیز شعر شعرای « مولّـد » اجتناب می کرد. « ابوعلی » سماع، برتر و مهم تر از قیاس می‌شمرد و معتقد بود نباید قیاس را، هرچند درست باشد، بر سماع و لغت غالب، ترجیح داد.
کلیدواژه‌‌ها: ابوعلی فارسی، نحو، سماع و قیاس نحوی، مطّرد و شاذ، تاویل نحوی.