فرآیند حذف در زبان فارسی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 1، دوره 11، شماره 1، شهریور 1398، صفحه 1-38   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2019.28421

نویسندگان

عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا¹؛ فرزانه تاج آبادی^{* 2}؛ آیلین فیروزیان پور اصفهانی³

¹دانشگاه تربیت مدرس

²دانشگاه شهید بهشتی

³دانشگاه دامغان

چکیده

حذف از جمله فرآیندهای واجی رایج در زبان­ها است که در آن یک یا چند مشخصة آوایی در یک موضع مشخص حذف می­شود. این بافت خاص می­تواند در یک واژة بسیط وجود داشته باشد یا در اثر یک فرایند ساخت­واژی همچون ترکیب یا وندافزایی ایجادشود. هدف مقاله حاضر این است که در چارچوب نظریة بهینگی به بررسی فرآیند حذف در زبان فارسی گفتاری  بپردازد و به سؤالات زیر پاسخ دهد: 1. فرآیند حذف در زبان فارسی معیار در چه بافت­هایی صورت می­گیرد؟ 2. کدام همخوان­ها و واکه­ها بیشتر در معرض حذف قرار دارند؟ 3. نوع و مقولة واژگانی کلماتی که حذف در آنها صورت می­گیرد، کدام است؟ به این منظور 881 داده از فارسی معیار که در آنها فرایند حذف صورت گرفته مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان می­دهد که همخوان­ها بیش از واکه­ها در معرض حذف هستند و در این میان سهم همخوان­های انسدادی و واکه­های کوتاه /a,e,o/  بیشتر است. همچنین کلماتی با مقولة واژگانی اسم و ساخت مشتق بیشتر در معرض حذف قرار دارند و در نهایت این­که کلمات دوو سه هجایی گرایش بیشتری به سوی حذف داشته و هجای پایانی واژه مناسب­ترین بافت برای اعمال فرایند حذف است.

کلیدواژه‌ها

حذف؛ زبان فارسی؛ هجا؛ مقولة واژگانی؛ نظریة بهینگی

مراجع

1. بروغنی، فاطمه. (1383). بررسی واج‌شناختی گویش سبزواری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی. دانشگاه تربیت مدرس.

2. بی‌جن‌خان، محمود. (1384). واج‌شناسی نطریة بهینگی. تهران: انتشارات سمت.

3. ثمره، یدالله. (1381). آواشناسی زبان فارسی (آواها و ساخت آوایی هجا). تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

4. جبروتی، فائز. (1389). بررسی گویش تاتی کجل (خلخال). پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی. دانشگاه تربیت مدرس.

5. جم، بشیر. (1388). نظریة بهینگی و کاربرد آن در تبیین فرایندهای واجی زبان فارسی. رسالة دکتری زبان‌شناسی همگانی. دانشگاه تربیت مدرس.

6. خدابخشی، فاطمه. (1387). بررسی گویش ونداده‌ای در استان اصفهان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی. دانشگاه تربیت مدرس.

7. رزم‌دیده، پریا. (1390). بررسی تضعیف و تقویت در گونه‌های زبانی استان کرمان: با رویکرد زایشی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی. دانشگاه تربیت مدرس.

8. زمردیان، رضا. (1385). واژه‌نامه گویش قاین. تهران: نشر آثار.

9. سامعی، حسین. (1384). تکیة فعل در زبان فارسی: بررسی مجدد. نامة فرهنگستان. سال چهارم، دوره اول، صص 21-6.

10. سلیمانی، آرزو. (1391). توصیف فرآیندهای واجی گویش بالاگریوه: رویکرد بهینگی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی. دانشگاه تربیت مدرس.

11. شریفی، گوهر. (1387). بررسی نظام آوایی گونه اقلید در چارچوب واج‌شناسی زایشی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی. دانشگاه تربیت مدرس.

12. شکری، گیتی. (1374). گویش ساری (مازندرانی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

13. ....................... (1385). گویش رامسری. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

14. شیخ‌سنگ‌تجن، شهین و بی‌جن‌خان، محمود. (1389). بررسی کاهش واکه‌ای در زبان فارسی.پژوهش‌های زبان‌شناسی. سال دوم، شماره اول، صص 48-35.

15. صادقی، علی اشرف. (1357). تکوین زبان فارسی. تهران: دانشگاه آزاد ایران.

16. ............................... (1386). تحول کلمات فارسی در دورة اسلامی. ادب پژوهی. شمارة اول، صص 15-9.

17. علمداری، مهدی. (1384). گویش دماوندی تهران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

18. فدائی، قربانعلی (1390). بررسی واج‌شناسی گویش نیشابوری بر اساس واج‌شناسی خود واحد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی. دانشگاه تربیت مدرس.

19. کاظمینی، سمیه. (1390). توصیف واج‌شناختی گویش شهرضایی بر اثر نظریه واج‌شناسی زایشی چامسکی و هله. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی. دانشگاه تربیت مدرس.

20. کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه. (1385). واج‌شناسی رویکردهای قاعده‌بنیاد. تهران: انتشارات سمت.

21. کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و آقا‌گل‌زاده، فردوس و رضایی، علی. (1387). برخی فرایندهای واجی در گونه زبانی شیرگاه از گویش مازندرانی. زبان و زبان‌شناسی. سال چهارم، شماره اول، صص 105-96.

22. کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه، تاج‌آبادی، فرزانه، اسماعیلی متین، زهرا و خوردبین، سارا.(1395). واج‌آرایی کلمات فارسی با ساخت هجایی (c)v.cvc(c). جستارهای زبانی. دوره هفتم، شماره اول (پیاپی29)، .صص107-81.

23. کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و شعبانی، منصور. (1386). برخی از فرآیندهای واجی در گویش گیلکی رودسر. مجله انجمن زبان‌شناسی ایران. سال سوم، شماره اول. صص 28- 30.

24. کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و نعمتی، فاطمه. (1386). برخی فرایندهای واجی در گویش دلواری. علوم انسانی دانشگاه الزهرا. سال شانزدهم و هفدهم،شماره 63 و 64، صص181-207.

25. کلباسی، ایران. (1370). فارسی اصفهانی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

26. مشکوه‌الدینی، مهدی. (1374). ساخت آوایی زبان. مشهد: دانشگاه فردوسی.

27. میری، ملیحه. (1390). بررسی واژه از نظر آوا، ساخت و معنی بر اساس کتاب گورنامه نیمروز (سیستانی/ زابلی).پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی دانشگاه تربیت مدرس.

28. Burquest, D.A. (1998). Phonological Analysis: A Functional Approach.Texas: SIL International.

29. Cable, S. (2004). A metrical analysis of syncope in Tlingit.

30. Clements, G. N. (1990). The role of the sonority cycle in core syllabification. In John Kingston and Mary E. Beckman (eds.), Between the grammar and physics of speech: Papers in Laboratory Phonology I. Cambridge: Cambridge University Press,283-333.

31. Coleman, J.C. (1995). Declarative Lexical phonology. In Jacques Durand and Francis Katamba (eds.), Frontiers of Phonology: Atoms, Structure, Derivations. New York: Longman.

32. Côte, Marie-Helène. (1997). Phonetic salience and consonant cluster simplification. In Benjamin Bruening, Yoonjung Kang & Martha McGinnis (eds.), PF: Papers at the Interface, MIT Working Papers in Linguistics 29. Cambridge, MA: MITWPL, Department of Linguistics, MIT, 229-262.

33. Crystal, D. (2003). A Dictionary of Linguistics and Phonetics.Cambridge University Press.

34. Dell, F. (1980). Generative phonology and French phonology. Translated from French by Catherine Cullen. Cambridge: Cambridge University Press.

35. Flemming, E. S. (1995). Auditory representations in phonology. Doctoral dissertation, UCLA.

36. http://web/ MIT. Edu/scable/www/work/papwrs

37. Kambuziya, A. (2007). Arabic definite prefix: an autusegmental analysis. South Asian Language Review, XVII(2), 63-73.

38. Kambuziya, A.& Zolfaghari Serish, M. (2006).Sonority hierarchy principle in cvcc syllable of Persian.Humanities. 13(1), 107-122.

39. Kenstowicz, M. (1994). Phonology in generative grammar. Oxford: Blackwell Publishers.

40. Laver, J.(1994). Principles of phonetics. Cambridge: Cambridge University Press.

41. Lazard,G. (1992). A grammar of contemporary Persian. California: Costa Mesa.

42. Lief, E.A. (2006). Syncope in Spanish and Portuguese: the diachrony of Hispano- Romance phonotactics. Doctoral dissertation. Dorneel University. Morales, A. (1995). On deletion rules in Catalan. In Jon Amastae, Grant Goodall, Mario Montalbetti, and Marianne Phinney (eds.), Contemporary research in Romance linguistics: Papers from the 22nd Linguistic Symposium on Romance Languages. Amsterdam: Philadelphia, 37-52.

43. Prince, A. & Smolensky.P. (1993). Optimality theory: constraint interaction in generative grammar. MA: MIT Press.

44. Steriade, D. (1982). Greek prosodies and the nature of syllabification. Doctoral dissertation, MIT.

45. Straka, G. (1964). L’evolution phonetique du latin au français sous l’effet de l’energie et de la faiblesse articulatoires. Travaux de Linguistique et de Litterature de l’Universite de Strasbourg. 2 (1): 17-98.