پژوهشی فقهی در مالیّت و مالکیّت خبر در رسانه‌های جمعی و حقوق ناشی از آن

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 46، شماره 1 - شماره پیاپی 96، اردیبهشت 1393، صفحه 105-132   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i16.11845

نویسندگان

محمدتقی فخلعی¹؛ احسان علی اکبری بابوکانی^{* 2}

¹استاد دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

جا به‌جایی و گردش اطلاعات در سطح جامعه توسط پدیده‌ای به نام خبر صورت می‌پذیرد. این پدیده با نهادهای مختلف اجتماعی و نیز ابعاد مختلف زندگی مردم، مرتبط است. در نوشتار حاضر نگارندگان برآنند که اولاً: پدیدۀ خبر صرف نظر از عملیاتی که درجهت نشر و عرضۀ آن صورت می‌گیرد، دارای مالیّت است و ارزش اقتصادی آن زمینه‌ساز جریان احکام و قواعد مربوط به اموال در این حوزه می‎گردد. ثانیاً پدیدۀ خبر فراتر از مالیّت، برخوردار از ویژگی ملکیّت است که رابطۀ اعتباری خاصی بین اشخاص و اشیاء است. ثبوت این ویژگی در مورد خبر، پای‌ بخش وسیعی از مقررات فقهی را به حوزۀ خبر و اطلاع‌رسانی می‌گشاید و در این میان، شناسایی و معرفی مالک خبر جایگاه با اهمیتی در توجّه به حقوق و تکالیف مالکانه به وی خواهدداشت. ثالثاً: پدیدۀ خبر پس از احراز مالیّت و ملکیّت آن، صلاحیت آن را می‎یابد که موضوع عقود و قراردادهای معاوضی واقع شود و از این نظر وضعیت جدیدی مشتمل بر مناسبات و معاملات اقتصادی در مورد آن شکل می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

خبر؛ مالکیّت؛ مالیّت؛ مالیت خبر؛ مالکیت خبر

مراجع

احسائی، ابن ابی جمهور محمدبن علی، عوالی اللئالی، قم، دار سیدالشهدا، 1405ق.

 

امامی، سید حسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، 1373

 

انصاری، مرتضی، المکاسب المحرمه، قم، کنگره بزرگداشت شیخ انصاری، 1415ق.

 

بجنوردی، محمدحسن، القواعد الفقهیه، قم، نشر الهادی، 1419ق.

 

بحرالعلوم، محمد‌بن محمد تقی، بلغة الفقیه، تهران، منشورات مکتبه الصادق، 1403ق.

 

بغوی، حسین بن مسعود، التهذیب فی فقه الامام الشافعی، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1418ق.

 

بهبهانى، محمد باقر، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان، قم، مؤسسة العلامة الوحید، 1417 ق.

 

جعفری لنگرودی، محمد جعفر، فرهنگ اصطلاحات حقوق، تهران، میزان،1381

 

جمعى از پژوهشگران، موسوعة الفقه الإسلامی، قم، مؤسسه دایرةالمعارف فقه، 1423 ق.

 

حرانی، ابن شعبه، تحف العقول، اسلامیه، تهران، 1376

 

حسینى، هاشم، نظریة العقد فی الفقه الجعفری، بیروت، منشورات مکتبة هاشم، 1413ق.

 

حسینی روحانی، صادق، المسائل المستحدثه، نشر انوار الهادی،1427ق.

 

حسینی روحانی، صادق، منهاج الفقاهه، نشر انوار الهادی،1429ق.

 

حسینی شیرازی، محمد، من فقه الزهرا، قم، رشید، 1428ق.

 

حسینى عمیدى، سید عمید الدین، کنزالفوائد، قم، دفتر انتشارات اسلامى، اول، 1416ق.

 

حسینیان راد، مهدی، روشهای مصاحبه خبری، تهران، نشر سروش، 1422ق.

 

حکیم، سید محسن، نهج الفقاهه، چاپ سربی،1370

 

ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1410ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقها، قم، انتشارات آل البیت،1414ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، نهایة الإحکام، قم، مؤسسه آل البیت، 1419ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ایران، مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، تهران، مؤسّسه چاپ و نشر، 1411ق.

 

محقق حلّى، نجم الدین جعفر بن حسن، نکت النهایة، قم، دفتر انتشارات اسلامى، اول،1412ق.

 

فاضل مقداد، مقدادبن عبدالله سیوری، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، کتابخانه مرعشی، 1404ق.

 

آخوند خراسانی، محمد کاظم، حاشیه المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1406ق.

 

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهه، قم، نشر مدینه العلم،1410ق.

 

رافعی، عبدالکریم بن محمد، فتح العزیز شرح الوجیز، بیروت، دارالفکر،1420ق.

 

دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه، دانشگاه تهران،1372

 

سعدی، ابو جیب، القاموس الفقهی لغهً و اصطلاحاً، دمشق، دار الفکر، 1408ق.

 

شکرخواه، یونس، خبرنگاران وخبرنگاری روزنامه‌نگاری، تهران، وزارت ارشاد،1377

 

طباطبایی یزدی، سیدکاظم، عروة الوثقی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، 1409ق.

 

طباطبایی یزدی، سیدکاظم، حاشیه المکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1422ق.

 

طوسی، محمد، المبسوط، تهران، المکتبه المرتضویه،1387ق.

 

شهید اول، زین الدین بن علی، مسالک الافهام، قم، کتابفروشی داوری،1410ق.

 

محقق ثانی، على بن حسین، رسالة قاطعة اللجاج، قم، دفتر انتشارات اسلامى، اول،1413ق.

 

محقق ثانی، على بن حسین، رسائل المحقق الکرکی، کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى، اول، 1409ق.

 

حر عاملی، محمدبن حسن، تفصیل وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، 1409ق.

 

عباسی، حجت الله، اصول کاربردی خبرنگاری و خبررسانی، تهران، سروش، 1386

 

عمید، حسن، فرهنگ عمید، انتشارات مجید، 1389

 

غروی اصفهانی، محمدحسین، حاشیه کتاب المکاسب، قم، نشر ذوی القربی، 1419ق.

 

غزالی، ابو حامد، محمد بن محمد، الوجیز، بیروت، دالفکر، 1418ق.

 

فخّار طوسی، جواد، پژوهشی فقهی در خبر و خبرگزاری، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1381

 

فقعانى، محمد بن طى، مسائل ابن طی،1412ق.

 

فیروز آبادی، مجدالدین، قاموس اللغه، تهران، الاسلامیه، 1412ق.

 

قمی، میرزا ابو القاسم بن محمد حسن، رسائل، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، 1427ق.

 

قمی، ابن بابویه، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث للطباعه و النشر،1429ق.

 

کیرة، حسن، المدخل الی القانون، بیروت، دارالکتب العربی، 1417ق.

 

محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه مدنی، تهران، انتشارات سمت،1382

 

مشکینی، میرزا علی، مصطلحات الفقه، قم، حوزه علمیه، 1387

 

مقدسی، عبدالرحمن بن قدامه، الشرح الکبیر، بیروت، دارالکتب العربیه، بی‌تا.

 

مقدسی، عبدالله بن قدامه، المغنی، بیروت، دارالکتب العربیه، بی‌تا

 

مظفر، محمد رضا، المنطق، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1384

 

معتمد نژاد، کاظم و ابوالقاسم منصفی، روزنامه‌نگاری، نشر سپهر،1372

 

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، قم، مدرسه امام امیرالمؤمنین، 1411ق.

 

موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم، فقه الشرکه و کتاب التأمین، قم، منشورات مکتبه امیرالمؤمنین، 1414ق.

 

موسوی خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، 1421ق.

 

موسوی خمینی، روح الله، کتاب البیع، تهران، مؤسسه نشر آثار امام، 1421ق.

 

مولانا، حمید، جریان بین المللی اطلاعات، تهران، نشرسروش، 1382.

 

نائینی، محمد حسین، منیة الطالب، تهران، المکتبه المحمدیه،1373ق.

 

نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، بیروت، دار احیاء التراث، 1404ق.

 

نراقی، احمد بن محمد مهدی، عوائد الایام، قم، دفتر تبلیغات، 1417ق.

 

نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل بیت، 1408ق.

 

النووی، محی الدین، روضة الطالبین، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420ق.

 

النووی، محی الدین، المجموع، بیروت، دار الفکر، 1412ق.

 

همدانی، آقا رضا، مصباح الفقیه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1416ق.