بازخوانی ماهیت و مصادیق محاربه در جرایم علیه نظم عمومی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 4، دوره 46، شماره 1 - شماره پیاپی 96، اردیبهشت 1393، صفحه 133-158   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i16.12727

نویسندگان

سیده قدسیه موسوی مشهدی^{* 1}؛ سید محمدتقی قبولی درافشان²؛ محمدحسن حائری³

¹دانش آموخته دوره کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

³استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در قانون مجازات اسلامی، عمده جرایم علیه امنیت ملی و اجتماعی، تحت عنوان محاربه گرد آمده است. این در حالی است که در فقه درباره ماهیت و ملاک محاربه و مفهوم سلاح در محاربه اختلاف نظر وجود دارد. لکن در راستای تحقیق و پژوهش در مستندات فقهی می‌توان به تعریفی صحیح از این مقوله دست یافت که مطابق آن، محاربه عبارت است از قصد ارعاب مردم با به‌کار‌گیری هر آن چه سبب خوف و وحشت شده و باعث اخلال در امنیت جامعه گردد. بر اساس این دیدگاه، عنوان محاربه، توسعه مفهومی یافته و أعم از مسلحانه و غیر مسلحانه می‌باشد. بر خلاف آن‌که قانون‌گذار بر اساس ماده 183 ق.م.ا. محاربه را منوط به مسلحانه‌بودن نموده است. حال آن‌که در میان جرایم علیه امنیت عمومی، دسته‌ای از جرایم وجود دارند که مطابق استنادات فقهی، مصداق بارز جرم محاربه بوده و ارکان و عناصر این دسته از جرایم بر ارکان جرم محاربه کاملاً منطبق می‌باشند. لکن قانون‌گذار در جرایم علیه امنیت عمومی، تنها تعداد محدودی از این جرایم را محاربه بر شمرده است و در برخی، اشاره‌ای به محاربه‌بودن جرم ارتکابی ننموده و در برخی دیگر با دیده تردید به این عنوان نگریسته است و نیز در مواردی، ویژگی ضد حکومتی و قصد مقابله با نظام حاکم را ملاک حکم محاربه قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

محاربه؛ سلاح؛ جرایم علیه نظم عمومی؛ جرایم علیه امنیت ملی

مراجع

القرآن الکریم، ترجمه از ناصر مکارم شیرازی.

 

ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1364.

 

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، نشر ادب الحوزه، چاپ دوم، 1405 ق.

 

احمدوند، محسن، جرایم امنیتی در فقه، تهران، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی- مجمع تشخیص مصلحت نظام، چاپ اول، 1387.

 

پیمانی، ضیاءالدین، جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، نشر میزان، چاپ چهارم، 1379.

 

جعفری لنگرودی، محمد جعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ دوم، 1381.

 

حبیب زاده، محمد جعفر، محاربه در حقوق کیفری ایران، تهران، دفتر نشر آثار علمی دانشگاه تربیت مدرس، 1379.

 

حجتی اشرفی، غلامرضا، مجموعه کامل قوانین و مقررات محشای جزایی، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ ششم، 1384.

 

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، بی‌جا، مکتب العلمیة الاسلامیه، 1383ق.

 

حسینی روحانی، سید محمد صادق، فقه الصادق (ع)، ، قم، مؤسسة دار الکتاب، چاپ سوم، 1415ق.

 

حلی، یحیی بن سعید، الجامع للشرایع، قم، مؤسسه سید الشهداء(ع)، 1405 ق.

 

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، مصر، دفتر نشر الکتاب، 1404ق.

 

زراعت، عباس، جرم سیاسی، تهران، انتشارات ققنوس، 1377.

 

زراعت، عباس، شرح قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، تهران، نشر فیض، چاپ سوم، 1379.

 

شامبیاتی، هوشنگ، حقوق کیفری اختصاصی، تهران، انتشارات ژوبین با همکاری انتشارات مجد، 1385.

 

شاملو احمدی، محمد حسین، فرهنگ اصطلاحات و عناوین جزایی، تهران، نشر دادیار، چاپ اول، 1380.

 

شهید اول، محمد بن مکی، اللمعةالدمشقیه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم، 1414 ق.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعةالدمشقیه، قم، انتشارات داودی، چاپ اول، 1410‌ق.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367 ق.

 

طباطبایی کربلایی، علی بن محمد علی، ریاض المسائل فی بیان الأحکام بالدلایل، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1404‌ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بی‌جا، مکتب الاعلام الاسلامی، 1409 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویه، 1387.

 

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1365.

 

عباس زاده اهری، حسن، جرمها و مجازاتها در اسلام، تبریز، آیدین، 1378.

 

عبد الملک، جندی، الموسوعة الجنائیه، قاهره، دار الکتب المصریه،1350‌ ق.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال والحرام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1413‌ ق.

 

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، قم، مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، 1405 ق.

 

فخر المحققین، محمد بن حسن، ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، قم، المطبعة العلمیه، 1389 ق.

 

فیض، علیرضا، مقارنه وتطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ پنجم، 1379.

 

کاشف الغطاء، شیخ جعفر، کشف الغطاء عن مبهمات شریعة الغراء، اصفهان، انتشارات مهدوی، بی‌تا.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم، 1367.

 

گلپایگانی، سید محمد رضا، تقریرات الحدود والتعزیرات، مؤلف محمد هادی مقدس نجفی، خطی.

 

گلدوزیان، ایرج، محشای قانون مجازات اسلامی، تهران، انتشارات مجد، چاپ دهم، 1387.

 

گلدوست جویباری، رجب، جرایم علیه امنیت کشور، تهران، انتشارات جنگل، جاودانه، 1387.

 

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، تهران، انتشارات استقلال، 1409 ق.

 

محمدی گیلانی، محمد، حقوق کیفری در اسلام، تهران، انتشارات المهدی، 1361.

 

منتظری، حسینعلی، الاحکام الشرعیه، قم، نشر تفکر، 1413 ق.

 

موسوی اردبیلی، عبد الکریم، فقه الحدود و التعزیرات، قم، منشورات مکتبة امیر المؤمنین (ع)، 1413 ق.

 

الموسوی الخمینی، روح الله، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم، چاپ اول، 1390 ق.

 

الموسوی الخویی، ابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، لطفی و دار الهادی، 1407 ق.

 

میرمحمد صادقی، حسین، جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران، نشر میزان، چاپ نهم، 1386.

 

ولیدی، محمد صالح، حقوق جزای اختصاصی، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، 1381.

 

هاشمی شاهرودی، محمود، بایسته‌های فقه جزا، تهران، نشر میزان، 1378.

 

الهام، غلامحسین، «بررسی جرم محاربه و افساد فی الارض در فقه و حقوق موضوعه»، مجله حقوقی و قضایی دادگستری، تهران، شماره 10، بهار 1373.

 

مرعشی، سید محمد حسن، «محاربه و افساد فی الارض»، ماهنامه دادرسی، تهران، شماره 9، سال دوم، مرداد و شهریور 1377.