کاربرد «اعتبار» در تصحیح روایات کتاب الحجة کافی

علوم قرآن و حدیث

مقاله 1، دوره 48، شماره 2، بهمن 1395، صفحه 43-69   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v48i2.21426

نویسندگان

علی ثامنی^* ؛ مهدی جلالی؛ عباس اسماعیلی زاده؛ سهیلا پیروزفر

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

معتبر بودن مجموعه روایات بخش امامت اصول کافی موسوم به کتاب الحجة که از مهم‌ترین منابع روایی شیعه در موضوع امامت به شمار می‌رود، در میان علمای متقدم امامی اجمالاً امری مسلم بوده است. علت این امر توجه ایشان به وثوق صدوری به عنوان مبنای پذیرش روایات و بهره‌گیری از قرائن‌خارجیِ صحت روایات بوده است.
اما در نگاه متأخران که تکیه آن‌ها در ارزیابی روایات عمدتاً بر وثاقت راویان سند متمرکز شده، آمار روایات معتبر به حدود 40 درصد کاهش یافته است. برخی نیز با سخت‌گیری شدید در دو حوزه سند و متن روایات، تنها 10 درصد این روایات را صحیح و معتبر تلقی کرده‌اند.
در این مقاله با جستجوی روایات همسان (متابع) برای احادیثِ ضعیف السند کتاب الحجة کافی از سایر مصادر روایی، نشان داده شده که تعداد 90 روایت برابر با 31/13 درصد این روایات مطابق داوری‌های رجالی آیة الله خوئی دارای متابع معتبر است.

کلیدواژه‌ها

کافی؛ کتاب الحجة؛ اعتبار؛ روایت معتبر؛ روایت مُتابِع

مراجع

ابن الصلاح، عثمان بن عبد الرحمن، مقدمة ابن الصلاح فی علوم الحدیث، تحقیق: صلاح بن محمد، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1416 ق.

ابن الغضائری، احمد بن الحسین، رجال ابن الغضائری، قم: دار الحدیث، چاپ اول، 1422 ق.

ابن بابویه، علی بن حسین، الإمامة و التبصرة من الحیرة، قم: مدرسة الامام المهدی (ع)، چاپ اول، 1404 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، الأمالی، قم: مؤسسة البعثة، چاپ اول، 1417 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، تحقیق: سید محمد مهدی خراسان، قم: رضی، چاپ دوم، 1368.

ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرائع، تحقیق: سید محمد صادق بحر العلوم، نجف: مکتبة الحیدریة، 1385 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا (ع)، تحقیق: حسین اعلمی، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1404 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1405 ق.

ابن حجر العسقلانی، احمد بن علی، نزهة النظر شرح نخبة الفکر ابن حجر، شرح و تعلیق: صلاح محمد محمود عویضة، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ چهارم، 2012 م.

أستر آبادی، شرف الدین، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، تحقیق: حسین استاد ولی، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول، 1409 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الأصول، قم: مجمع الفکر الإسلامی، چاپ اول، 1419 ق.

بحر العلوم، محمد مهدی بن مرتضی، الفوائد الرجالیة، تحقیق: محمد صادق بحر العلوم و حسین بحر العلوم، تهران: مکتبة الصادق، چاپ اول، 1363.

البحرانی، هاشم بن سلیمان، غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الإمام، تحقیق: سید علی عاشور، بی‌جا، بی‌تا.

البحرانی، یوسف بن احمد، لؤلؤة البحرین فی الاجازات و تراجم رجال الحدیث، تصحیح: سید محمد صادق بحر العلوم، نجف: بی‌نا، چاپ دوم، 1969 م.

البرقی، احمد بن محمد، المحاسن، تصحیح: سید جلال الدین حسینی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1370 ق.

البرقی، احمد بن محمد، رجال البرقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1383 ق.

بروجردی، علی اصغر، طرائف المقال فی معرفة طبقات الروات، تحقیق: سید مهدی رجائی، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1410 ق.

بهبودی، محمد باقر، گزیده کافی، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1363 ش.

جاودان، محمد، «باری دیگر در عرصه روایت و درایت حدیث»، کیهان فرهنگی، شماره 34، دی 1365 ش، صص 36-39.

جُدَیع، عبد الله بن یوسف، تحریر علوم الحدیث، بیروت: الریان، چاپ چهارم، 1431 ق.

حجت، هادی، «ارزیابی اسناد «الکافی» از منظر علامه مجلسی در مرآة العقول»، علوم حدیث، شماره 45 و 46، پاییز و زمستان 1386 ش، صص 166-192.

حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، تحقیق: سید احمد حسینی، بغداد: مکتبة أندلس، بی‌تا.

الحمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، قم: مؤسسة آل البیت (ع)، چاپ اول، 1413 ق.

الخطیب، محمد عجاج، اصول الحدیث، علومه و مصطلحه، بیروت: دار الفکر، چاپ چهارم، 1401 ق.

خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌جا، چاپ پنجم، 1413 ق.

سبحانی، جعفر، «پاسداری از عرصه روایت و درایت حدیث»، کیهان فرهنگی، شماره 33، آذر 1365 ش، صص 34-37.

سرشار، مژگان، «دیدگاه‌های استاد بهبودی در گزینش احادیث صحیح»، علوم حدیث، شماره 49 و 50، پاییز و زمستان 1387 ش، صص 300-329.

سیوطی، عبد الرحمن بن أبی بکر، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، تحقیق: عبد الرحمن المحمدی، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 2009 م.

شبیری، محمد جواد، «دفاع از حدیث و پاسدارانش»، کیهان فرهنگی، شماره 37، فروردین 1366 ، صص 10-14.

شبیری، محمد جواد، «نگاهی به گفتگوی «در عرصه روایت و درایت حدیث»، کیهان فرهنگی، شماره 34، دی 1365 ش، صص 12-17.

الصالح، صبحی، علوم الحدیث و مصطلحه، تهران: انتشارات خرسندی، چاپ اول، 1390.

صدر، حسن، نهایة الدرایة شرح الوجیزة للشیخ البهائی، تحقیق: ماجد غرباوی، قم: نشر المشعر، بی‌تا.

صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد (ع)، تحقیق: محسن کوچه باغی، تهران: الأعلمی، 1404 ق.

صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی علوم آل محمد (ع)، ترجمه و تصحیح و تعلیق: علی‌رضا زکی زاده رنانی، قم: وثوق، چاپ چهارم، 1390.

الطحان، محمود، تیسیر مصطلح الحدیث، زاهدان: دار الفاروق الأعظم، چاپ اول، 1424 ق.

الطریحی، فخر الدین بن محمد، جامع المقال فیما یتعلق بأحوال الحدیث و الرجال، تحقیق: محمد کاظم طریحی، تهران: حیدری، بی‌تا.

طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة، چاپ اول، 1414 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الغیبة، تحقیق: عباد الله تهرانی و علی احمد ناصح، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، چاپ اول، 1414 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، نجف: مکتبة المرتضویة، بی‌تا.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ سوم، 1364.

العاملی، حسین بن عبد الصمد، وصول الأخیار إلی أصول الأخبار، تحقیق: سید عبد اللطیف الکوهکمری، قم: مجمع الذخائر الاسلامیة، 1401 ق.

العسکر، احمد خلیل، الانشراح فی علوم الحدیث و الاصطلاح، دمام: مکتبة المتنبی، 1427 ق.

علی صالح المعلم، محمد علی، اصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق، تقریر بحث شیخ مسلم الداوری، بی‌جا، بی‌نا، چاپ اول، 1416 ق.

القمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تصحیح: سید طیب موسوی جزائری، قم: مؤسسة دار الکتاب للطباعة و النشر، چاپ سوم، 1404 ق.

کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد، 1348.

کلینی، محمد بن یعقوب، أصول الکافی، ترجمه سیدجواد مصطفوی، تهران: انتشارات علمی اسلامی، چاپ اول، 1369.

مجلسی، محمد‌باقر بن محمد‌تقی، الوجیزة فی الرجال، تصحیح و تحقیق: محمد کاظم رحمان ستایش، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1420 ق.

مجلسی، محمد‌باقر بن محمد‌تقی، بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: الوفاء، چاپ دوم، 1403 ق.

مجلسی، محمد‌باقر بن محمد‌تقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تصحیح: سید هاشم رسولی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ دوم، 1404 ق.

مفید، محمد بن محمد، الارشاد، بیروت: دار المفید، چاپ دوم، 1414 ق.

نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ پنچم، 1416 ق.

نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبة، تحقیق: فارس حسون کریم، قم: انوار الهدی، چاپ اول، 1422 ق.

نوری، حسین بن محمد تقی، خاتمة المستدرک، قم: مؤسسة آل البیت (ع)، چاپ اول، 1415 ق.

کدیور، محسن، تأملی در منابع اعتقادی، مندرج در پایگاه اینترنتی به آدرس (http://kadivar.com/?p=208)