بررسی علل تشکیل شکافها و فرونشست زمین در غرب دشت کاشمر

رخساره‌های رسوبی

مقاله 2، دوره 1، شماره 1، اسفند 1387، صفحه 95-111   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/sed.facies.v1i1.697

نویسندگان

غلامرضا لشکری پور^* ؛ محمد غفوری؛ حمید رضا رستمی بارانی

گروه زمین شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

دشت کاشمر در بخش شمال شرقی حوضه آبریز کویر مرکزی ایران واقع شده و یکی از دشتهای مهم و حاصلخیز استان خراسان رضوی است. از نظر اقلیمی این دشت دارای اقلیم نیمه خشک تا خشک می باشد. در دهه های اخیر توسعه سریع کشاورزی همراه با رشد سریع جمعیت و افزایش نیاز آبی باعث استحصال بی رویه و افت سطح آب زیرزمینی در این دشت شده است. برداشت از سفره های آب زیرزمینی این دشت سبب افت سالیانه حدود 8/0 متر سطح آبهای زیرزمینی همراه با کسری مخزن به میزان 4/121 میلیون مترمکعب گردیده است. افت ممتد سطح آب زیرزمینی موجب شده تا این دشت در زمره دشتهای بحرانی استان قرار گیرد. در این راستا پدیده فرونشست سطح زمین ناشی از افت سطح آبهای زیرزمینی در بخشهای غربی دشت به طور محسوس مشاهده می گردد. افت شدید سطح آب زیرزمینی و وجود خاکهای ریزدانه در روستاهای عظیم آباد، ظاهرآباد، ظفررود، فیروزآباد، کلاته شادی و کندر سبب ایجاد پدیده فرونشست زمین و ایجاد شکاف و ترکهای طولی در سطح زمین گردیده است. در این مقاله ارتباط افت سطح آب زیرزمینی و وقوع پدیده فرونشست منطقه ای سطح زمین به همراه علل و سازوکار تشکیل شکافها در غرب دشت کاشمر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

شکافهای زمین؛ فرونشست سطح زمین؛ افت سطح آب زیرزمینی؛ دشت کاشمر

مراجع

امیری، م.، نظری پویا، ه.، مظاهری، ح.، 1383. علل و مکانیسم وقوع فروچاله ها در دشت فامنین ـ کبودرآهنگ. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 187-73:172.

بلورچی، م. ج.، 1384. احتمال فرونشست زمین در اراضی وسیعی از تهران. پایگاه خبری شریف نیوز.

ترشیزیان، ح.، برزکار، الف.گ.، 1386. نقش گسل کویر بزرگ (درونه) در وضعیت سفره های آب زیرزمینی دشت کاشمر. مجموعه مقالات اولین کنگره زمین شناسی کاربردی ایران، مشهد، ص 1234-1237.

حسینی میلانی، م. 1373. اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی و اثرات آن. مجموعه مقالات کنفرانس ملی منابع آب زیرزمینی، سیرجان، ص 98-91.

حمیدی، ب.، 1380. تحکیم سه بعدی زمین در یکی از طرحهای استان خوزستان. مجموعه مقالات نخستین کنفرانس بهسازی زمین، تهران، ص 83-76.

خورسندی آقایی، الف.، عبدالی، م.، 1385. بررسی پدیده فرونشینی زمین دشت همدان با دیدگاه متفاوت، مطالعه موردی: فرونشینی زمین طرح تغذیه مصنوعی جنوب نیروگاه. مجموعه مقالات دهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه تربیت مدرس، ص 141-135.

رحمانیان، د. 1365. نشست زمین و ایجاد شکاف بر اثر تخلیه آبهای زیرزمینی در کرمان. مجله آب، 42-6:35.

شرکت سهامی آب منطقه ای خراسان رضوی، 1375. گزارش مطالعات زمین شناسی دشت کاشمر. 138 ص.

شرکت سهامی آب منطقه ای خراسان رضوی، 1383. گزارش تعیین عمق مجاز حفاری در چاههای کشاورزی دشت کاشمر. کمیته تحقیقات کاربردی.

شرکت سهامی آب منطقه ای خراسان رضوی، 1384. گزارش مطالعات هیدروژئولوژی دشت کاشمر. 265 صفحه.

شرکت سهامی آب منطقه ای خراسان رضوی، 1386. آمار سالهای 1360 تا 1386. بانک اطلاعات معاونت مطالعات پایه منابع آب.

شمشکی، الف.، انتظام سلطانی، الف.، 1384. سازوکار علل تشکیل شکافهای زمین در منطقه معین آباد ـ ورامین. چهارمین کنفرانس زمین شناسی مهندسی و محیط زیست ایران، تهران، ص 191-178.

عالمی، الف.، 1381. بررسی علل نشست در دشت یزد ـ اردکان. مجموعه مقالات سومین همایش بین المللی ژئوتکنیک و مکانیک خاک ایران، تهران، ص 434-429.

عباس نژاد، الف.، 1377. بررسی شرایط و مسائل زمین شناسی محیط زیست دشت رفسنجان. فشرده مقالات دومین همایش انجمن زمین شناسی ایران، مشهد، ص 310-303.

لشکری پور، غ. ر.، غفوری، م.، سویزی، ز.، پیوندی، ز.، 1384. افت سطح آب زیرزمینی و نشست زمین در دشت مشهد. مجموعه مقالات نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، اصفهان، ص 132-124.

لشکری پور، غ. ر.، رستمی بارانی، ح. ر.، کهندل، الف، ترشیزی، ح.، 1385. افت سطح آب زیرزمینی و نشست زمین در دشت کاشمر. مجموعه مقالات دهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، تهران، ص 2438-2428.

لشکری پور، غ. ر.، رستمی بارانی، ح. ر.، صداقت خواهی، ح.، 1386 الف. ارزیابی زیست محیطی نشست منطقه ای زمین بر اثر افت سطح آب زیرزمینی در دشتهای بحرانی ایران. مجموعه مقالات اولین کنگره زمین شناسی کاربردی ایران، مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، جلد اول، ص 4328-4320.

لشکری پور، غ. ر.، غفوری، م.، باقرپور، الف، طالبیان، س. ل.، 1386 ب. تأثیر افت سطح آب زیرزمینی در نشست زمین: مطالعه موردی. مجموعه مقالات اولین کنگره زمین شناسی کاربردی ایران، مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، جلد دوم، ص922-916.

لشکری پور، غ.ر.، غفوری، م.، کاظمی گلیان، ر.، دم شناس، م.، 1386پ. نشست زمین در اثر افت سطح آبهای زیرزمینی در دشت نیشابور. پنجمین همایش زمین شناسی مهندسی و محیط زیست ایران، ص 1092-1082.

مهندسین مشاور آب و توسعه پایدار، 1384 الف. گزارش طرح مدل ریاضی منابع آب زیرزمینی محدوده مطالعاتی کاشمر. جلد اول، گزارش هواشناسی.

مهندسین مشاور آب و توسعه پایدار، 1384 ب. گزارش طرح مدل ریاضی منابع آب زیرزمینی محدوده مطالعاتی کاشمر. جلد ششم، گزارش مدل ریاضی.

نبوی، محمد حسن 1356، دیباچه ای بر زمین شناسی ایران. سازمان زمین شناسی کشور.

هرمن، بوئر، 1978. هیدرولوژی آبهای زیرزمینی (ترجمه لطفی صدیق، احمد). انتشارات دانشگاه صنعتی سهند، 184 ص.

Alipour, A., Motagh, M., Sharifi, M., & Walter, T.R., 2008. Satellite radar interferometry time series analysis of land subsidence caused by groundwater overexploitation in Tehran, Iran. Geophysical Research Abstracts, Vol. 10, EGU2008-A-10684.

Carminati, E., & Martinelli, G., 2002. Subsidence rates in the Po Plain, northern Italy: the relative impact of natural and anthropogenic causation. Engineering Geology, 66:241-255.

Holzer, T.H., 1989. State and local response to damaging land subsidence in United States urban areas. Engineering Geology, 27:449-466.

Hu, R.L., Wang, S.J., Lee, C.F., & Li, M.L., 2002. Characteristics and trends of land subsidence in Tanggu, Tianjin, China. Bulletin of Engineering Geology and the Environment, 61:213-225.

Hu, R.L., Yue, Z.Q., Wang, L.C., & Wang, S.J., 2004. Review on current status and challenging issues of and subsidence in China. Engineering Geology, 76:65-77.

Larson. K.J., Basagaoglu, H., & Marino, M.A., 2001. Prediction of optimal safe ground water yield and land subsidence in the Los Banos-Kettleman City area, California, using a calibrated numerical simulation model. Journal of Hydrology, 242:79-102.

Liu, C.W., Lin, W.S. & Cheng, L.H., 2006. Estimation of land subsidence caused by loss of smectite-interlayer water in shallow aquifer systems. Hydrogeology Journal, 14:508-525.

Lofgern, B.E., 1969. Field measurement of aquifer system compaction, Sanjoaquin Balley, California, U.S.A. Proc, Tokyo Symp. on Land Subsidence, IASH-UNSCO, 272-284.

Motagh, M., Djamour, Y., Walter, T.R., Wetzel, H.U., Zschau, J., & Arabi, S., 2007. Land subsidence in Mashhad Valley, northeast Iran, results from InSAR, leveling and GPS. Geophysical Journal International, 168:518-526.

Mousavi, S.M, Shamsai, A., El Naggar, M.H., & Khamehchian, M., 2001. A GPS-based monitoring program of land subsidence due to groundwater withdrawal in Iran. Can. J. Civ. Eng. 28:452–464.

NRC. 1991. Mitigating losses from land subsidence in the United States, In: Pacheco, j., Rojas, E., Arroyo, M., Yutsis, v., & Ochoa, G., Delimitation of ground failure zones due to land subsidence using gravity data and finite element modeling in the Queretaro valley, Mexico.

Pacheco, J., Arzate, J., Rojas, E., Arroyo, M., Yutsis, V., & Ochoa, G., 2006. Delimitation of ground failure zones due to land subsidence usind gravity data and finite element modeling in the Queretaro valley, Mexico. Engineering Geology, 84:143-160.

Phien-wej, N., Giao, P.H., & Nutalaya, P., 2006. Land subsidence in Bangkok, Thailand. Engineering Geology, 82,187-201

Poland, J.F., 1981. The occurrence and control of land subsidence due to groundwater withdrawal with special reference to the San Joaquin and Santa Clara Valleys, California, Ph.D Dissetation, Stanford University, Palo Alto, California.

Quanlong, W., 2006. Land subsidence and water management in Shanghai, Master thesis, Delft University, Netherlands.

Scott, R.F., 1979. Subsidence-revaluation and prediction of subsidence. (eds.) Saxema, S.K., Proc. Conf. ASCE, Gainsville, 1-25.

Solaimani, K., & Mortazavi, S.M., 2008. Investigation of land subsidence and its consequences of large groundwater withdrawal in Rafsanjan, Iran. Pakistan Journal of Biological Sciences, 11:265-269.

Stiros, S.C., 2001. Subsidence of the Thessaloniki (northern Greece) coastal plain, 1960-1999. Engineering Geology, 61:243-256.

USGS. 1999. Land subsidence in the United States. In: Pacheco, J., Arzate, J., Rojas, E., Arroyo, M., Yutsis, V., Ochoa, G., Delimitation of ground failure zones due to land subsidence using gravity data and finite element modeling in the Queretaro valley, Mexico.

Waltham, A.C. 1989. Ground subsidence. Blackie & Son Limites.

Zhou, G.Y., & Esaki, T.J., 2003. GIS based spatial and predication system development for regional land subsidence hazard mitigation. Environmental Geology, 44:665-678.