تعامل ارزش و واقعیت در ایجاد قاعده حقوقی

فقه و اصول

مقاله 4، دوره 46، شماره 1 - شماره پیاپی 96، اردیبهشت 1393، صفحه 159-183   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v46i16.15198

نویسنده

مرضیه نیکویی^*

دانشگاه اصفهان

چکیده

مبانی قاعده حقوقی یکی از مباحث عمده فلسفه حقوق می‌باشد که منجر به شکل‌گیری مکاتب فکری متعدد در این زمینه شده است. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که آیا دو مکتب «حقوق طبیعی» و «پوزیتیویسم حقوقی» می‌توانند در تعامل با یکدیگر قرار گیرند؟ جمع«ارزش» و «واقعیت» در یک نظام حقوقی ممکن است؟ و جایگاه این عناصر در نظام حقوقی ایران کجاست؟ به دیگر بیان، با توجه به مبانی اسلامی- ارزشی ساختار حقوقی ما، آیا این نظام از واقعیات مغفول مانده یا ارزش و واقعیت در تعاملی سازنده با یکدیگر به ایجاد قواعد حقوقی می‌پردازند؟ مسلما پاسخ به این مهم، نیازمند بررسی اندیشه‌های فکری متفاوت از جمله متفکرین غربی است. نهایتا نتیجه پژوهش حاضر این است که غرب گرچه سعی کرده مبانی حقوقی خود را از مبانی ارزشی جدا کند، با این حال، ارزش‌ها هنوز جایگاه عمده‌ای دارند. به علاوه نظام حقوقی ایران نیز اگرچه نظامی اسلامی و ارزش‌محور است ولی ارزش‌ها در تعاملی نتیجه‌بخش با واقعیت‌ها به ایجاد قواعد حقوقی می‌پردازند.

کلیدواژه‌ها

ارزش؛ واقعیت؛ قاعده حقوقی؛ عقل، نظام حقوقی ایران

مراجع

ابدالی، مهرزاد، درآمدی بر فلسفه حقوق و نظریه های حقوقی، تهران: انتشارات مجد، 1388

ارسطو، اخلاق نیکوماخوس، مترجم: محمد حسن لطفی، تهران: طرح نو، 1378

بیکس، برایان، فرهنگ نظریه حقوقی، مترجم: محمد راسخ، تهران: نشر نی، 1389

پاپکین و استرول، ریچارد و آوروم، کلیات فلسفه، مترجم: سید جلال الدین مجتبوی، تهران: انتشارات حکمت، 1384

تبیت، مارک، فلسفه حقوق، مترجم: حسن رضایی خاوری، مشهد: موسسه فرهنگی قدس، 1384

تروپه، میشل، فلسفه حقوق، مترجم: مرتضی کلانتریان، تهران: نشر آگه، 1390

جعفری تبار، حسن، فلسفه تفسیری حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1388

جهانگیر، منصور، قانون اساسی، تهران: موسسه انتشارات آگاه1380

جهانگیر، منصور، قانون مدنی، تهران: نشر دیدار، 1387

حلی، ابوالقاسم جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، موسسه سید الشهدا، 1364

حلی، حسن بن یوسف، مبادی الاصول الی علم الاصول، بیروت، دارالاضوا، 1406 ق.

حلی، ابن ادریس، السرائر، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1410ق.

راسخ، محمد، حق و مصلحت (مقالاتی در فلسفه حقوق، فلسفه حق و فلسفه ارزش)، تهران: طرح نو، 1387

صابری، حسین، «گزارش تحلیلی از دلیل عقل دراصول فقه شیعه»، مجله مشکوه، شماره 59، 1389.

صادقی، هادی، «از عقل قدسی تا عقل ابزاری»، نشریه بازتاب اندیشه، شماره 66، 1384.

طوسی، محمد بن حسن، العده فی اصول الفقه، قم، مطبعه ستاره، 1417ق.

عزتی، ابوالفضل، «بررسی تطبیقی نقش عقل در نظام حقوقی غرب و اسلام»، فصلنامه نامه مفید، شماره 6، 1388

علم الهدی، سید مرتضی، الذریعه الی اصول الشریعه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1363

فلسفی، هدایت الله، سالنامه ایرانی حقوق بین الملل و تطبیقی، حقوق بین الملل: از اراده مطلق تا عقل و واقعیت، و از عقل تا واقعیت تا بشریت، تأملاتی در سیر تحول مبانی فلسفی حقوق بین الملل، شماره اول، تهران: گنج دانش، 1384

کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد (منبع الکترونیکی)، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت.

کلسن، هانس، نظریه حقوقی ناب؛ مدخلی به مسائل نظریه حقوقی، مترجم: اسماعیل نعمت اللهی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، 1387

کلی، جان، تاریخ مختصر تئوری حقوقی در غرب، مترجم: محمد راسخ، تهران: طرح نو، 1382.

محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه1، بخش مدنی، مالکیت، مسئولیت، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1382.

محقق داماد، سید مصطفی، مباحثی از اصول فقه، دفتر دوم: منابع فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1385

محمدی، ابوالحسن، اصول فقه (مبانی استنباط حقوق اسلامی)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1370

مطهری، مرتضی، اصول فلسفه و روش رئالیسم، مجموعه آثار، جلد 6، تهران: انتشارات صدرا، 1368

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، الطبعه الثالثه، تهران: انتشارات حکم، 1368

موحد، محمد علی، در هوای حق و عدالت، از حقوق طبیعی تا حقوق بشر، تهران: نشر کارنامه، 1381.

نعمت اللهی، اسماعیل، «گستره حکم حکومتی، نشریه فلسفه، کلام و عرفان»، قبسات، قم: شماره 15 و 16، بهار و تابستان 1379.

وائل بن حلّاق، تاریخ تئوری های حقوقی اسلامی، مترجم: محمد راسخ، تهران: نشر نی، 1388.

روزنامه رسمی شماره 12734- 24/8/1367

Bentham, Jeremy (1823) An Introduction to the Principles of Morals and Legislation, Ch. I, iv

Bowring, Jhon (1823-43), Bentham’s Anarchical Fallacies, 11 vols, London: Edinburgh

Dworkin, Ronald (1977), Taking Rights Seriously, London: Duckworth

Dworkin, Ronald (1985), A Matter of Principle, Oxford, Ch. 4.

Dworkin, Ronald (1986), Law’s Empire, Cambridge: Bleknap Press

Dworkin, Ronald (1995), Law and Morals, in the Oxford Companion to Philosophy

Dworkin, Ronald (2006), Justice in Robes, Cambrige ,MA: Belknap Press of Harvard University Press

Dworkin, Ronald (2009), Civil Disobedience, UK: Stanford Encyclopedia of Philosophy

George, Robert (1992), Natural Law Theory, Oxford: Clarendon Press

Golding, Martin and Edmundson, William (2005), The Blackwell Guide to The Philosophy of Law and Legal Theoryu, Oxford: Blackwell Publishing, UK

H.L.A., Hart(1961), The Concept of law, Op Cit., London, New York

H.L.A., Hart (1992), "Essays on Bentham", Oxford, Oxford University Press, 2nd. Ed.

Hart, A.L.A. (2003), Positivism and the Separation of Law and Morales, in Philosophy of Law, ed Patterson, Dennis, Black well

Hofeld, Wesley (1917), fundamental Legal Conceptions as Applied in Judicial Reasoning,London: Yale Law Journal

Lewis, David (1968), Convention: A Philosophical Study. Oxford: Basil Blackwell

MacCormick, Neil (2008), H. L. A. Hart. 2nd ed. Stanford, CA: Stanford University Press

Marmor, Andrei (2002), Legal Positivism: Still Descriptive and Morally Neutral, Oxford Journal of Studies 26

Perry,Stephen (2001), Hart̒s Methodological Positivism, In Hart̒s Postscript: Essays on the Postscript to The Concept of Law, edited by J. Coleman, 323. Oxford: Oxford University Press

Postema,Gerald (1989), Bentham and the Common Law Tradition, Oxford: Clarendon Press

Ratnapala, Suri (2009), Jurisprudence, Cambridge: Cambridge University Press

Raz, Joseph (1994), Ethics in the Public Domain, Oxford: Clarendon Press

Reidy, David A. (2007), On The Philosophy of Law, Thomson: Wadsworth

Wacks, Raymond (2009), Philosophy of Law, A Very Short Introduction, Oxford University Press