بررسی مقایسه ای مفهوم خیال از دیدگاه ابن عربی و مولانا

جستارهای نوین ادبی

مقاله 6، دوره 42، شماره 3 - شماره پیاپی 166، آذر 1388، صفحه 111-128   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.v42i3.4201

نویسندگان

فرزانه علوی زاده^* ؛ محمد تقوی

چکیده

بیشتر عرفا بر این اعتقادند که عالم خیال، عالم تجسّم مثالی است. عالم واسطه، بین عقول محض و محسوسات که در آن ارواح تجسّم و اجسام تجرّد می یابند. از جملة کسانی که به این مفهوم پرداخته، عالم بزرگ محیی الدّین ابن عربی است. مفهوم خیال در تفکّر ابن عربی با توجّه به دیدگاه وحدت وجودی و تلقّی خاصّ او از ماسوی الله، بسطی عمیق می یابد که از حدّ واسطة صرف بودن میان محسوسات و عقول محض، فراتر می رود. در نگاه ابن عربی ماسوی الله به مفهوم وسیع خود دارای معنای مثالی است که دلالت بر وجود مطلق می کند. وی معتقد است هر آنچه در بطن خود حقیقتی دارد خیال است. مولانا نیز در مثنوی به خیال و عوالم آن پرداخته است. هرچند مفهوم خیال در مثنوی مولوی کاملاً قابل تطبیق با نظریة خیال ابن عربی نیست، امّا ما در این تحقیق برآنیم تا با ارائة شواهد کافی نشان دهیم میان این دو شباهتهایی در باب مبحث خیال وجود دارد، هرچند همان گونه که شیوة همیشگی مولاناست مفهوم خیال در صافی ذهن او تا حدّی تغییر یافته است. لذا در این مجال، ضمن بررسی و تحلیل دیدگاه این دو عارف بزرگ، به ذکر شواهدی که نشان دهندة این هماهنگی و مشابهت است، می پردازیم.
کلید واژه ها: خیال، حقیقت، عالم مثال، صور مثالیّه، انسان کامل، ابن عربی، مولانا.