هرمنوتیک مدرن و نظریه تفسیری شهید مطهری

علوم قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 48، شماره 2، بهمن 1395، صفحه 91-117   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v48i2.14112

نویسنده

علیرضا عابدی سرآسیا^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در این نوشتار که با روش توصیفی مقایسه‌ای و با ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای تهیه شده است سعی گردیده در خصوص مهم‌ترین ارکان نظریه تفسیری، یعنی ماهیت، هدف، امکان و عوامل فهم، مقایسه‌ای میان دیدگاه مهم‌ترین صاحب نظران هرمنوتیک مدرن و شهید مطهری صورت گیرد. در این راستا توانستیم مهم‌ترین پرسش‌های نظریه تفسیری را به آثار به جای مانده از استاد عرضه کنیم و پاسخ مناسبی دریافت کنیم. با این کار اولاً نگاهی نسبتاً جامع و اجمالی از نظریه تفسیری شهید مطهری به دست آمد که این خود از نو آوری‌های این تحقیق به شمار می‌رود و ثانیاً با مقایسه این نظریه با نظریه‌های منسوب به هرمنوتیست‌های مدرن به این نتیجه رسیدیم که نظریه تفسیری ایشان با هرمنوتیک مدرن قرابت بیشتری دارد اما در عین برخورداری از نکات مثبت این نظریه‌ها یعنی اموری همچون تکثر معنایی و واقع بینی نسبت به ماهیت فهم، از معایبی که نوعاً این نظریه‌ها دارند نظیر بی‌اعتقادی به فهم درست و نادرست و در غلطیدن به وادی نسبیت منفی به دور است. با توجه به چند ویژگی مهم نظریه تفسیری شهید مطهری یعنی جامعیت، واقع‌نگری، تکثرگرایی معنایی، روش‌مندی، جزمیت‌گریزی و نسبیت پرهیزی این نظریه می‌تواند الگوی مفسران در تفسیر متون و به خصوص تفسیر متون شرعی و نصوص دینی باشد.

کلیدواژه‌ها

هرمنوتیک مدرن؛ نظریه تفسیری؛ شهید مطهری؛ ماهیت فهم؛ عوامل فهم؛ هدف فهم

مراجع

قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.

احمدی، بابک، ساختار و تأویل متن، تهران، نشر مرکز، 1388.

اینوود، مایکل، «درآمدی بر هرمنوتیک»، ترجمه نصیر احمد حسینی، فصلنامه معرفت، خرداد 1383، شماره 78، صص 75-81.

بهرامی، محمد، «هرمنوتیک هرش و دانش تفسیر»، فصلنامه پژوهش‌های قرآنی دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان رضوی، بهار و تابستان 1379، شماره 21 – 22، صص 177-130.

بولتمان، رودلف، مسیح و اساطیر، ترجمه مسعود علیا، نشر مرکز، 1380.

پالمر، ریچارد، علم هرمنوتیک، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، تهران، انشارات هرمس، چاپ سوّم، 1384.

خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های حوزه علمیه، 1383.

خمینی، روح الله، الرسائل، قم، مؤسسة اسماعیلیان، 1385 ق.

درایفوس، هیوبرت، «چرا هستی و زمان را مطالعه می‌کنیم؟»، در: نیچه...[و دیگران]، هرمنوتیک مدرن: گزینه جستارها، ترجمه بابک احمدی، مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، نشر مرکز، 1386، صص 337-321.

ریخته‌گران، محمد رضا، منطق و مبحث علم هرمنوتیک، تهران، کنگره، 1378.

ریکور، پل، «رسالت هرمنوتیک»، ترجمه مراد فرهاد پور، در: هوی، دیوید کوزنز، حلقه انتقادی: ادبیات، تاریخ و هرمنوتیک فلسفی، ترجمه مراد فرهاد پور، تهران، نشر روشنگران و مطالعات زنان، 1385.

ریکور، پل، «فلسفه خرد هرمنوتیکی»، گفتگو با «پل ریکور»، گفتگو کننده: روبر سلیه، ترجمه لیدا فخری، روزنامه ایران، شماره ۲۵۶۱، دوشنبه ۳ شهریور ۱۳۸۲.

ریکور، پل، «وجود و هرمنوتیک»، در: نیچه...[و دیگران]، هرمنوتیک مدرن: گزینه جستارها، ترجمه بابک احمدی، مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، نشر مرکز، 1386، صص 142-109.

علمی، محمد کاظم، «هرمنوتیک مدرن و دلایل امکان فهم متن بهتر از ماتن»، نشریه مطالعات اسلامی (الهیات و معارف اسلامی)، دوره (1)، شماره (71)، بهار 1385، صص 127-145.

فروند، ژولین، آرا و نظریه‌ها در علوم انسانی، ترجمه محمدعلی کاردان، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1372.

فوکو، «نیچه، فروید، مارکس»، در: نیچه...[و دیگران]، هرمنوتیک مدرن: گزینه جستارها، ترجمه بابک احمدی، مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، نشر مرکز، 1386، صص 199-175.

قائمی‌نیا، علی‌رضا، متن از نگاه متن، قم، نشر انجمن معارف اسلامی ایران،1380.

کربای، آنتونی، «درآمدی بر هرمنوتیک»، در: نیچه...[و دیگران]، هرمنوتیک مدرن: گزینه جستارها، ترجمه بابک احمدی، مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، نشر مرکز، 1386، صص 18-9.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1365.

گادامر، هانس گئورگ، «همگانیت مسئله هرمنوتیک»، در: نیچه...[و دیگران]، هرمنوتیک مدرن: گزینه جستارها، ترجمه بابک احمدی، مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، نشر مرکز، 1386، صص 106-85.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار ائمة الاطهار (ع)، موسسة الوفاء، بیروت، 1403 ق.

مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، تهران، صدرا، 1370.

مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، تهران، صدرا، 1370.

مطهری، مرتضی، امامت و رهبری، تهران، صدرا، 1370.

مطهری، مرتضی، حرکت و زمان در فلسفه اسلامی، تهران، صدرا، 1370.

مطهری، مرتضی، ختم نبوت، تهران، صدرا، 1370.

مطهری، مرتضی، علل گرایش به مادیگری، تهران، صدرا، 1370.

مطهری، مرتضی، فلسفه تاریخ، تهران، صدرا، 1370.

مفید، محمد بن محمد، مسئلة فی الارادة، بیروت، دارالمفید، 1414 ق.

هابرماس، یورگن، نقد حوزه عمومی، ترجمه حسین بشیریه، تهران، نشر نی، 1375.

هادوی تهرانی، مهدی «هرمنوتیک و اندیشه‌های تفسیری امام خمینی (بخش اول)»، حضور، شماره 26، صص 194-178.

هالمر، یول واینز، «هرمنوتیک (اصول علم تفسیر)»، ترجمه سیما ذوالفقاری، نامه فرهنگ، شماره 39، صص 69-55.

هوی، دیوید کوزنز، «هیدگر و چرخش هرمنوتیکی»، در: نیچه...[و دیگران]، هرمنوتیک مدرن: گزینه جستارها، ترجمه بابک احمدی، مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، نشر مرکز، 1386، صص 374-337.

هوی، دیوید کوزنز، حلقه انتقادی: ادبیات، تاریخ و هرمنوتیک فلسفی، ترجمه مراد فرهاد پور، تهران، نشر روشنگران و مطالعات زنان، 1385.

واعظی، احمد، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران، نشر مرکز نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1386.

Allen, Graham, Intertextuality, New Critical Idiom, Taylor & Francis Routledge, London & New York, 2000.

Capozzi, Rocco, Reading Eco: An Anthology Advances in Semiotics, Bloomington & Indianapolis, Indiana University Press, 1997.

Gadamer, Hans-Georg, “The Nature of Things and the Language of Things”, in: Philosophical Hermeneutics, Translated and Edited by David E. Linge, Berkeley, Los Angeles & London, University Of California Press, second paperbackprinting 2008, pp.69-82.

Gadamer, Hans-Georg, Truth and Method, Translation revised by Joel Weinsheimer and Donald G. Mar, London & New York, Continuum Publishing Group, 2006.

Glanzberg, Michael, “Truth”, in: Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2006. Available in:

Harvey, Van A., “Hermeneutics”, in: Encyclopedia of Religion, HERMENEUTICS, Vol. 6, pp .279-285.

Ihde, Don, “Paul Ricoeur’s Place in the Hermeneutic Tradition”, in The Philosophy of Paul Ricoeur, (ed.) L.E.Hahn, The Library of Living Philosophers, Chicago and Illinois, 1995.

Inwood, Michael, “Hermeneutics”, in: Routledge Encyclopedia of Philosophy, Version 1.0, London: Routledge.

Kirkham, Richard L., “correspondence theory of Truth”, in: Routledge Encyclopedia of Philosophy, Version 1.0, London: Routledge.

Kirkham, Richard L., “pragmatic theory of Truth”, in: Routledge Encyclopedia of Philosophy, Version 1.0, London: Routledge.

Moran, Dermot, Introduction to Phenomenology, London & New York, Routledge, 2000.

شوانت، توماس، «تفسیرگرایی و هرمنوتیک»، ترجمه محسن ناصری راد. قابل دسترس در: http://islahweb.org/html/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=1572&mode=thread&order=0&thold=0